Thói hư tật xấu người Việt là do lỗi hệ thống?

Bây giờ, câu chuyện là người Việt Nam chúng ta có một số thói hư tật xấu như: dựa dẫm, lười biếng, dựa uy, sính ngoại, ham nhậu, khoe khoang, dối trá, xả rác, ý thức công cộng kém, “ăn to, nói lớn”,….là chuyện gần như ai cũng thừa nhận. Thậm chí một góc trời cao quí như ngành giáo dục cũng bị một vị GS nổi tiếng cảnh báo là bị tha hóa.

Dù nghe rất đau đớn như cái tát vào mặt mình nhưng chúng ta không thể bao biện hay chối bỏ. Là những người mong muốn dân tộc ta văn minh, chúng ta cần đối diện sự thật này để tìm cách giải quyết.

Thử đi tìm nguyên nhân:

Án Anh là một nhân vật lịch sử Trung Quốc cổ đại, sống và làm quan hai triều vua Tề Trang công và Tề Cảnh công thời Xuân Thu. Ông có dáng thấp nhỏ nhưng có trí tuệ thông minh và là một vị quan tài ba của nước Tề. Ông có tài xử thế và ngoại giao rất tốt.

Khi Án Anh đi sứ nước Sở, Sở vương muốn làm mất mặt nước Tề nên đã bày nhiều trò để hạ nhục.

Sở vương đang tiếp Án Anh thì có mấy tên lính dắt một tù binh đi ngang qua, Sở vương liền kêu lại hỏi người kia là người nước nào, bị tội gì, thì một tên lính cho biết người này nguyên là người nước Tề, bị bắt vì phạm tội ăn trộm ngựa. Sở vương cho lui rồi quay sang hỏi Án Anh: Người nước Tề hay trộm cắp vậy sao?
Án Anh đáp: "Cây quít trồng ở phương bắc thường cho quả ngọt, trái sai, nhưng khi đem trồng ở phương Nam thì quả đã chua, lại còn ít nữa. Tại sao thế? Đó là do phong thổ vậy. Người nước Tề giữ đạo luân thường, xưa nay vốn không trộm cắp, nhưng khi sang làm dân nước Sở lại sanh tật xấu. Tại sao thế? Âu cũng là do phong thổ vậy".

Đây là một điển tích về một con người thông minh, ứng đáp nhanh nhẹn trong xử thế. Tuy nhiên không chỉ ứng đáp nhanh mà cái lý ông đưa ra cũng rất logic.

ảnh minh họa

Tìm hiểu lịch sử các đất nước văn minh như Mỹ, Nhật, Đức, Singapore,….không phải tự nhiên sinh ra là dân tộc họ văn minh lịch sự. Người Mỹ cũng có tính xấu chà đạp người khác để hưởng lợi, cố giữ quyền lợi đến mức phải đánh nhau to trong cuộc nội chiến mới giải quyết được, rồi nạn phân biệt chủng tộc, người da trắng phân biệt đối xử với người da đen. Không có chuyện tự nguyện nhường nhịn nhau, tôn trọng nhau mà phải làm một cuộc cách mạng dân quyền, biểu tình rầm rộ, bạo động chết người, quốc hội phải ra luật thì vấn đề mới được giải quyết.

Người Nhật cũng có tính tự tôn dân tộc quá mức đi đè đầu cỡi cổ dân tộc khác, bị thất bại ê chề rồi mới tỉnh ngộ, nhã nhặn, lịch sự. Người Singapore trước, phần lớn người gốc Hoa với thói quen khạc nhổ, “phun nước miếng như mưa”.

Không có một dân tộc nào tự nhiên mang trong mình thuộc tính xấu, hay sinh ra đã là dân tộc lịch sự văn minh. Thiết chế xã hội ảnh hưởng lên con người rất lớn. Một đất nước mà liên tục cải cách thiết chế xã hội để phát triển thì dân tộc đó tiến đến văn minh, lịch sự.

Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài:

Con người vừa là chủ thể xã hội, vừa chịu tác động của xã hội. Mác đã đúc kết “con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội”. Xã hội là một hệ thống to lớn mà mỗi cá nhân là một chi tiết nhỏ. Dù muốn, dù không anh cũng phải phù hợp với hệ thống mới tồn tại được. Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài là vì vậy.

Giải pháp từ luật pháp:

Tôi đồng ý với tác giả Bùi Chung là ở các nước văn minh họ không chỉ nêu gương hay kêu gọi con người tự giác mà phải dùng luật pháp để chế tài. Luật rất nghiêm, phạt nặng và nhanh chóng cho bất cứ ai phạm luật gây ảnh hưởng đến cộng đồng. Qua Singapore mà vứt kẹo Singum bừa bãi hay hút thuốc không đúng nơi là bị phạt ngay cả tiền lẫn đánh đòn như trẻ con.

Nhưng nếu chúng ta cứ dùng luật pháp để siết, coi chừng lại sai. Chúng ta cần quan tâm đến tính hệ thống của xã hội. Một xã hội vận hành trên hệ thống sai thì nó sinh ra nhiều hệ quả xấu. Từ hệ quả này lại tác động đến con người làm cho chúng ta phải “xấu” mới thích nghi được.

Tôi có thể lấy dữ liệu để chứng minh luận điểm này. Thời bao cấp hẳn nhiều người còn nhớ. Chúng ta phải nuôi lợn trong chung cư để sống. GS Văn Như Cương để lại câu nói nổi tiếng khi bị buộc tội nuôi lợn bất hợp pháp là “lợn nuôi giáo sư Văn Như Cương”. Rồi nạn buôn bán “lậu”, vận chuyển hành hóa bất hợp pháp, đút lót cán bộ ở các trạm gác, tranh giành nhau trong xếp hàng mua bán,... Nếu chúng ta cứ nhằm một mục tiêu là dùng luật để siết để dẹp hết các “thói xấu” nhằm đưa xã hội vào trật tự buôn bán trong các cửa hàng mậu dịch thì hẳn giờ này chúng ta phải sống ngất ngư.

Nếu chịu khó chiêm nghiệm và suy luận logic, chúng ta thấy rằng rất nhiều thói hư tật xấu của người Việt là hệ quả tất yếu của “lỗi hệ thống”. Nhiều tín hiệu bất ổn cho ta thấy rằng chúng ta đang vận hành xã hội trên một hệ thống sai. Trong hệ thống này buộc con người phải biến đổi để thích nghi.

ảnh minh họa

Lịch sử kinh tế chúng ta đi từ bao cấp sang quốc doanh chủ đạo, trong hệ thống kinh tế này sản phẩm làm ra kém chất lượng. Những cục xà bông chảy nước, những chiếc lốp xe mau bục,…là nỗi niềm ngao ngán của người tiêu dùng, do vậy họ sính hàng ngoại có chất lượng tốt hơn là điều dễ hiểu.

Nền kinh tế quốc doanh, nền chính trị thiếu cạnh tranh làm cho con người tiến thân nhiều khi không phải vì tài năng mà vì biết cách làm đẹp lòng cấp trên, tạo ấn tượng tốt. Chính điều này lại nảy sinh tệ nhậu nhẹt, khoe đô cao, khả năng chơi tới bến.

Chính những tấm gương chơi tới bến này thành công, có doanh nghiệp riêng, có nhà cao cửa rộng lại tạo hiệu ứng bắt chước của người đi sau. Con đường làm theo người thành công đi trước luôn hiệu quả hơn là mở lối đi riêng trong chông gai.

Vì không có cạnh tranh dẫn đến nhân viên công lực yếu kém. Hệ quả chúng ta có một nền luật pháp không nghiêm, lừa đảo không bị trừng phạt nhanh gọn nên tệ gian dối phát triển.

Chúng ta duy trì một hệ thống ngân hàng mà ngân hàng quốc doanh chiếm chủ đạo, động lực cho vay nhiều khi không phải vì lợi nhuận, vì hiệu quả dự án kinh doanh mà nhiều lúc đến từ mối quan hệ cấp trên giới thiệu hoặc đến từ mệnh lệnh hành chính. Hệ thống đánh giá tín dụng không minh bạch, không khoa học nên người ta cần phải có nhu cầu khoe giàu để dễ vay mượn, dễ thu hút vốn làm ăn.
Tương tự như vậy chúng ta có thể rút ra được nhiều logic dẫn đến thói xấu buộc phải có để “tiến lên, giàu sang”.

Giải pháp mang tính hệ thống:

Có hai con đường để thay đổi: từng chi tiết đồng loạt thay đổi dẫn đến hệ thống thay đổi, hoặc hệ thống thay đổi dẫn đến các chi tiết phải thay đổi. Phương án nào khả thi? Kinh nghiệm và lý luận cho thấy rằng thay đổi hệ thống, thay đổi luật chơi để từng chi tiết phải thay đổi cho phù hợp là khả thi hơn. Kinh nghiệm này được rút ra qua thời bao cấp. Chúng ta không thể yêu cầu mọi người phải nhiệt tình, vui vẻ, lịch sự trong mua bán để phục vụ xã hội cho tốt được, chúng ta thay đổi hệ thống bao cấp, cửa hàng mậu dịch quốc doanh sang hệ thống thương mại tự do, cạnh tranh, xây dựng thương hiệu. Cũng cô nhân viên mậu dịch đó nhưng nay lại rất khác, đon đả mời khách, chăm sóc khách đến tận tay. Cô phải như vậy mới bán được hàng, mới giữ được mối.

Lỗi hệ thống là một vấn đề lớn hiện nay dân tộc ta mắc phải. Sửa được cái này thì mọi cái còn lại theo nhau tốt. Né tránh điều này đi sửa những chi tiết vụn vặt thì tình hình ngày càng tồi tệ.

Hệ thống đúng là gì? Tôi xin đề xuất: nền kinh tế cạnh tranh sòng phẳng, nền chính trị liêm chính và một nền luật pháp nghiêm minh.

Mong nhận được tranh luận từ phía quí độc giả. Tranh luận đưa chúng ta gần đến giải pháp khoa học hơn. Tất cả vì mục tiêu duy nhất là dân tộc phú cường, văn minh.

Nguyễn Văn Thạnh

Nothing you can do much due to Nth viet people always prove to the world , they are greatest people on the earth , BAD SAMPLE : down too many B-52s , Jet fighters , choppers .

ĐM những thằng chó đẽ chuyên nói xấu người Việt.

giải pháp hay nhất là dẹp bỏ cái đảng CSVN hay là VC thì trình độ dân trí mới khá được.