Tham nhũng “vặt”: Gánh nặng của dân

Kết quả cuộc khảo sát về chỉ số PAPI (chỉ số hiệu quả quản trị hành chính công) đã chỉ ra một thực tế: tham nhũng vặt có mặt ở tất cả các ngành và đang “gặm nhấm” dần uy tín của nền hành chính công. Trong khi chúng ta chống tham nhũng lại chỉ tập trung chủ yếu vào những “con cá lớn”, nhưng chính nạn tham nhũng “vặt” mới là tác nhân chủ yếu tác động rất lớn tới cuộc sống hằng ngày của người dân.

Cần tìm cách giải quyết vấn nạn tham nhũng “vặt”
trong lĩnh vực hành chính công

Ảnh: Hoàng Long

Ngành nào cũng có tham nhũng “vặt”

Tham nhũng “vặt” xuất hiện khi người dân phải trả chi phí không chính thức cao và ngoài mức phí dịch vụ mà pháp luật quy định để được tiếp cận dịch vụ công cơ bản mà luật pháp bảo đảm. Theo kết quả nghiên cứu từ chỉ số PAPI, hiện tượng tham nhũng “vặt” có ở hầu hết các bộ, ngành, địa phương, đi vào từng ngóc ngách của đời sống, gây những tác động không nhỏ đến uy tín của nền hành chính công. Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ cộng đồng thuộc Liên hiệp các hội khoa học kĩ thuật Việt Nam Đặng Ngọc Dinh cho biết: Từ việc đi khám chữa bệnh, đến xin đi học cho con, xin việc, làm giấy tờ liên quan đến nhà đất... tất cả đều có những khoản “phí lót tay” nhất định. Tùy theo mức độ cũng như tầm quan trọng của công việc, phí “bôi trơn” sẽ có “giá” rất khác nhau.

Theo ông Dinh, không có địa phương nào trên tổng số 30 địa phương tham gia khảo sát là không có hiện tượng tham nhũng “vặt”. Đặc biệt “phí lót tay” có mặt ở hầu khắp các bệnh viện công. Các tỉnh có việc “lót tay” diễn ra nhiều là Nam Định (78%), Điện Biên (72%), Hưng Yên (71%)... Bệnh viện công cấp quận/huyện là những nơi có tham nhũng “vặt” xảy ra nhiều hơn.

Có lẽ, tham nhũng “vặt” xảy ra nhiều nhất thuộc về lĩnh vực đất đai cũng như các thủ tục giấy tờ có liên quan đến sở hữu nhà đất. Hơn 1.000 người dân được hỏi về việc có chi thêm tiền để làm Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và Giấy phép xây dựng đều trả lời là có. Những người nghiên cứu về lĩnh vực này cho rằng, rất có thể tham nhũng “vặt” đã làm ảnh hưởng đến việc người dân lựa chọn xem có nên làm thủ tục chính thức hay không. Ngay cả khi việc cấp phép xây dựng ở một số xã/phường nơi được cho là không có tham nhũng thì nhiều người vẫn tin là có tham nhũng. Họ vẫn tiến hành xây dựng nhà mà không cần được cấp phép.

Tố cáo cáo tham nhũng “mất” nhiều hơn “được”?

Trả lời cho câu hỏi, hiện tượng tham nhũng ảnh hưởng trực tiếp đến người dân như thế nào? Kết quả cho thấy, chỉ có 338/5.568 người dân được hỏi thừa nhận có bị ảnh hưởng từ những hành vi tham nhũng. Có đến 90% người trả lời bị ảnh hưởng bởi tham nhũng nhưng lại lựa chọn việc “không tố cáo hành vi tham nhũng”, tất cả trong số họ đều lựa chọn câu trả lời là “im lặng”.

Lý giải về thực trạng trên, ông Dinh cho rằng: Có thực tế là người tố cáo như kẹt giữa hai làn đạn, tố cáo hành vi tham nhũng thì lợi bất cập hại. Người dân “im lặng” là báo hiệu một thực trạng đáng buồn: Họ chấp nhận sống chung với hối lộ, tham nhũng.

Vậy câu hỏi được đặt ra là tại sao người dân biết tham nhũng là xấu, là gây nhũng nhiễu và ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của họ, nhưng lại không đứng lên chống tham nhũng. Kết quả của cuộc khảo sát đã “nói” rất rõ về vấn đề này. Theo bảng phân tích của nhóm khảo sát, trong số những người trả lời có 156 người cho rằng tố cáo tham nhũng không mang lại lợi ích gì. 106 người không thể giải thích vì sao họ không có hành động gì hoặc từ chối trả lời. 34 người sợ bị trả thù. Một số khác viện lý do quy trình thủ tục tố cáo nhiêu khê hoặc không có thông tin gì về quy trình tố cáo...

Bà Lê Thị Nga, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, phân tích: Tham nhũng “vặt” mà người dân gọi hiện nay liên quan đến tội nhận hội lộ và đưa hối lộ. Theo Bộ luật Hình sự, nếu xử lý hối lộ thì đồng thời xử lý cả người nhận và đưa hối lộ. Cho nên việc người đưa hối lộ tự giác tố cáo là rất ít mặc dù đã có chính sách giảm nhẹ nếu khai báo trước khi bị phát hiện nhưng thực ra không hiệu quả.

Như vậy có thể nói, cuộc chiến chống tham nhũng nói chung, tham nhũng “vặt” nói riêng sẽ trở nên hết sức khó khăn. Mới đây một thông tư được coi là khuyến khích người dân tố cáo tham nhũng đó là người tố cáo tham nhũng sẽ được thưởng tới 25 triệu đồng. Hiệu quả của thông tư ra sao cũng vẫn còn phải chờ. Nhưng rõ ràng, cái mà chúng ta cần làm ngay bây giờ đó là phải tìm cách giải quyết vấn nạn tham nhũng “vặt” trong lĩnh vực hành chính công.

Anh Anh