(Minh họa)
Một kế hoạch gồm 28 điểm về việc thỏa thuận chấm dứt chiến tranh ở Ukraine, do chính quyền Trump lén lút thỏa thuận với Nga ở sau lưng Ukraine, đang được bàn tán xôn xao trên khắp thế giới. Có phải đây là một tối hậu thư mà chính quyền Trump thay mặt Điện Kremlin đưa ra để buộc Ukraine phải đầu hàng có điều kiện sau gần 4 năm chiến đấu hi sinh chống cuộc xâm lược phi pháp của Nga? Nếu Ukraine lắc đầu thì mọi sự hỗ trợ của Mỹ, từ việc cung cấp vũ khí đến tin tình báo quân sự, sẽ được chấm dứt!
Ngừng bắn hay quỳ lạy đầu hàng?
Kế hoạch này do đặc phái viên của Tổng Thống Donald Trump là Steve Witkoff đã âm thầm bàn bạc với người đương nhiệm của Điện Kremlin là Kirill Dmitriev, đòi phía Ukraine phải nhượng bộ cho Nga một phần lãnh thổ bao gồm bán đảo Crimea, hai tỉnh Donetsk, và Luhansk vùng Donbas mà hiện nay Ukraine vẫn còn kiểm soát 14% diện tích cùng một phần các tỉnh Kherson, và Zaporizhzhia theo chiến tuyến hiện tại; giảm quy mô quân đội Ukraine từ 880,000 người hiện nay xuống còn 600,000 người, từ bỏ việc có trong tay hỏa tiển tấn công tầm xa; từ bỏ vĩnh viễn nguyện vọng gia nhập Minh Ứớc Bắc Đại Tây Dương NATO, bãi bỏ kế hoạch bố trí đội quân gìn giữ hoà bình của các nước trong NATO trên đất Ukraine sau khi chiến tranh kết thúc… Ukraine còn phải chấp nhận để giáo hội Chính Thống Giáo Nga thâu tóm giáo hội Chính Thống Giáo Ukraine, và tiếng Nga phải được coi là ngôn ngữ chính thức thứ hai của quốc gia Ukraine.
Ngoài ra, NATO phải cam kết chấm dứt việc mở rộng trong tương lai, các biện pháp cấm vận kinh tế Nga của các chính phủ phương Tây sẽ được bãi bỏ, và Nga được tái gia nhập nhóm các nền kinh tế lớn nhất thế giới G7 mà Moscow đã bị cho khai trừ năm 2014, sau khi dã sáp nhập bất hợp pháp bán đảo Crimea của Ukraine.
Về phần Ukraine, kế hoạch chỉ hứa hẹn
"bảo đảm an ninh đáng tin cậy" cho phần lãnh thổ còn lại, hứa hẹn không tấn công lẫn nhau giữa 2 nước, nhưng không có cơ chế cụ thể để thực thi.
Đây là những đòi hỏi mà Moscow từng đưa ra ngay từ đầu cuộc xâm lược vào tháng Hai 2022, và trong suốt cuộc chiến xâm lược này. Với kế hoạch này, Tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ đạt được tất cả những mục đích mà ông không tìm được trên chiến trường, sau gần bốn năm chiến tranh với sự tổn thất thật khủng khiếp về nhân mạng, vũ khí và kinh tế.
Tổng thống Trump còn cho gia tăng áp lực lên Ukraine qua việc cử phái đoàn quân sự cao cấp, gồm Bộ trưởng Lục Quân Dan Driscoll, và Tổng Tham Mưu Trưởng Lục Quân Randy George đến Kyiv mà không cần thông báo trước để thuyết phục Ukraine phải chấp nhận
"kế hoạch đầu hàng có điều kiện" này.
Tuy nhiên, chấp nhận những đòi hỏi như vậy, đồng nghĩa với việc Ukraine tự trói tay và đầu hàng theo yêu sách của Putin. Từ trước tới nay, lập trường chính thức của Kyiv luôn là bất cứ giải pháp hòa bình nào cũng phải bao gồm việc khôi phục toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine. "Đổi đất lấy hòa bình" là thứ mà người dân Ukraine không bao giờ chấp nhận, và bị nghiêm cấm chiếu theo Hiến pháp của nước này. Chính quyền Kyiv cũng đã nhiều lần dẹp bỏ yêu cầu nhượng đất cho Nga ra khỏi các nội dung đàm phán. Các điều khoản chính của kế hoạch 28 điểm này cho thấy đã vượt quá lằn ranh đỏ này.
Lựa chọn sinh tử
Có điều, kế hoạch của ông Trump đưa ra đúng vào thời điểm mà Ukraine đang gặp vô số khó khăn cả trên chiến trường lẫn chính trị nội bộ. Sau khi bác bỏ yêu cầu ngừng bắn mà ông Trump đưa ra tại cuộc họp ở Alaska hai tháng trước, ông Putin đã cho đẩy mạnh tấn công trên chiến trường và các cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine, gây nhiều tổn thất lớn cho Kyiv. Tổng Thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng đang đối mặt với tình trạng giảm sút uy tín sau khi một vụ tham nhũng lớn vừa bùng nổ, liên quan đến các cố vấn thân cận của ông, gây mất lòng tin trầm trọng trong dân chúng và các đối tác của Ukraine. Có vẻ như Washington và Moscow lợi dụng thời cơ lúc Kyiv đang bặp bối rối để đưa ra các đòi hỏi khắc nghiệt, khiến cho Ukraine khó mà từ chối.
Tuy vậy, Ukraine không thể chấp nhận nhượng đất đầu hàng như đòi hỏi của kế hoạch 28 điểm.
"Mặc dù Ukraine sẵn sàng cho các cuộc đàm phán có ý nghĩa để chấm dứt cuộc chiến này, nhưng lằn ranh đỏ của chúng tôi rất rõ ràng và kiên định. Sẽ không bao giờ có bất cứ sự công nhận nào dù chính thức hay không chính thức đối với lãnh thổ Ukraine do Liên bang Nga tạm thời chiếm đóng là 'của Nga'. Đất đai của chúng tôi không phải để đem bán", Phó Đại Diện Thường Trực của Ukraine tại Liên Hiệp Quốc bà Krystyna Hayovyshyn đã lên tiếng tuyên bố hôm 20/11 , sau khi xác nhận Tổng Thống Zelensky vừa nhận được kế hoạch của Mỹ-Nga.
Ông Zelensky tỏ ra mềm mỏng hơn. Trong thông điệp gửi đến toàn dân Ukraine tối ngày 20/11, Tổng Thống Zelensky có nói rằng, đất nước đang đứng trước một lựa chọn sinh tử, hoặc đánh mất phẩm giá, hoặc đánh mất đối tác quan trọng nhất; hoặc chấp nhận 28 điểm khó khăn hoặc đối diện với một mùa đông vô cùng khắc nghiệt. Ông kêu gọi cả nước đoàn kết đồng thời bày tỏ ông sẵn sàng đàm phán và sẽ trình bày
"những phương án thay thế cho kế hoạch của chính quyền Mỹ– Nga".
"Tôi sẽ lập luận, tôi sẽ thuyết phục", ông Zelensky nói và cam kết ông sẽ không phản bội Ukraine.
Ông Zelensky không muốn mất đi sự hỗ trợ của Mỹ vốn là điều tối cần thiết để cho Ukraine duy trì cuộc chiến đấu chống quân Nga xâm lược. Ông lo ngại rằng, nếu từ chối kế hoạch của ông Trump,
"kẻ thù sẽ có cớ để để nói rằng Ukraine không muốn hoà bình, rằng chúng ta phá hoại tiến trình hoà bình và không sẵn sàng cho giải pháp ngoại giao". Ông cũng trông cậy vào sự hỗ trợ từ những người bạn ở Âu châu, bởi vì chặn đứng cuộc xâm lược của Nga ở Ukraine cũng là bảo vệ an ninh của cả Âu châu.
Trong cuộc điện đàm hôm thứ Sáu, 21/11, Thủ Tướng Đức Friedrich Merz, Tổng Thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ Tướng Anh Keir Starmer bảo đảm với Zelensky rằng họ
"hoàn toàn ủng hộ và không thay đổi trên con đường hướng tới một nền hòa bình lâu dài và công bằng ở Ukraine", theo văn phòng của Thủ Tướng Merz dưa ra thông báo này. Ông hi vọng Âu châu sẽ đưa ra một kế hoạch phù hợp hơn với lợi ích chiến lược của Ukraine, nhằm thay thế hoặc bổ sung vào kế hoạch của Mỹ. Có điều đến nay kế hoạch của Âu châu chưa hình thành và chưa rõ phương án thay thế của ông Zelensky là gì.
Mỹ tự bắn vào chân
Bên ngoài Ukraine, cgiới phân tích gia rất ngạc nhiên với kế hoạch của Mỹ: dường như chính quyền Trump đang từ bỏ những tiến bộ mà họ giành được trong vài tháng gần đây chỉ để lấy lòng Putin.
Chính sách của chính quyền Trump đối với cuộc chiến tranh Nga-Ukraine luôn chao đảo giữa hai hướng: một là tiếp tục hỗ trợ Ukraine qua việc cung cấp vũ khí và gây áp lực lên Nga, và hai là gây sức ép buộc Ukraine chấp nhận hoà bình theo các yêu sách của Nga. Sau cuộc họp ở Alaska, có vẻ như ông Trump thiên về hướng lựa chọn thứ nhất: gia tăng ngăn chặn việc xuất cảng dầu khí của Nga, cấm vận các tập đoàn dầu khí Nga, đánh thuế nặng lên Ấn Độ vì New Delhi mua dầu Nga; cho phép cung cấp cho Ukraine hệ thống phòng không Patriot và xem xét cung cấp hoả tiễn tấn công tầm xa Tomahawk… Suy cho cùng, tăng cường hỗ trợ Ukraine về quân sự là cách duy nhất để buộc Nga phải chấm dứt chiến tranh, để cho Vladimir Putin phải nhận ra rằng mỗi tấc đất ông ta chiếm được của láng giềng phải trả bằng cái giá bằng xương máu thật khủng khiếp.
So với thời Joe Biden, cái mới là chính sách Ukraine của ông Trump mang lại lợi ích lớn cho chính nước Mỹ; Washington không còn phải chi tiền viện trợ cho Ukraine. Ukraine và Âu châu gom góp một ngân quỹ hơn 90 tỷ USD để mua vũ khí do Mỹ sản xuất để chuyển ra chiến trường, một hợp đồng quá béo bở cho nền kỹ nghệ quốc phòng Mỹ. Chưa kể Ukraine đã thoả thuận với chính quyền Trump một chiến lược phối hợp khai thác tài nguyên khoáng sản dồi dào của nước này, nhất là dầu khí và kim loại đất hiếm, để thanh toán cho những lô vũ khí mà Mỹ cung cấp cho Ukraine trong tương lai. Cách hỗ trợ đó phù hợp với phương châm
"tiền trao cháo múc" của ông Trump, một doanh nhân làm chính trị. Về lâu dài, một Ukraine hùng mạnh có thể tự bảo vệ trước nanh vuốt của Nga sẽ giảm phụ thuộc vào việc bảo vệ an ninh của Mỹ và đó là nền tảng để kiến tạo một nền hòa bình bền vững.
Đằng này, ông Trump lại có thay đổi về lập trường thật đột ngột: kế hoạch 28 điểm của Mỹ đứng hẳn về phía Nga để cưỡng ép Ukraine phải đầu hàng kèm theo nhiều điều kiện khó chấp nhận được; tên xâm lược Putin chẳng những không bị trừng phạt mà còn được thưởng lớn cho hành vi chà đạp lên luật pháp quốc tế. Vụ quay lưng của ông Trump không chỉ gây phẫn nộ cho người Ukraine đang chiến đấu mà còn gây chia rẽ giữa Mỹ với các đồng minh thân cận ở Âu châu, những quốc gia đang đề cao cảnh giác với tham vọng bành trướng của Vladimir Putin.
Bài học từ quá khứ
Nước Mỹ thời Richard Nixon từng đàm phán với Cộng sản Bắc Việt sau lưng chính phủ VNCH; chính quyền Trump nhiệm kỳ đầu đàm phán với phiến quân Taliban sau lưng chính phủ Afghanistan, cả hai sự kiện này đều dẫn đến những sự thỏa thuận thật tồi tệ, những kết cục quá bi thảm, đồng thời huỷ hoại danh tiếng của nước Mỹ trên chính trường quốc tế. Bây giờ chính quyền Trump lại đi vào vết xe cũ, đàm phán với kẻ thù ở sau lưng đồng minh, chắc chắn đây không phải là điều tốt lành cho thế giới tự do.
Nếu Vladimir Putin thủ đắc được 20% lãnh thổ Ukraine với sự
"đồng lõa" của Mỹ qua kế hoạch 28 điểm thì các tên độc tài máu lạnh khác như Tập Cận Bình của TQ, Kim Jong Un của Bắc Hàn sẽ có thêm động lực để liều lĩnh phát động chiến tranh xâm lược Đài Loan, Biển Đông và Nam Hàn. Thế giới sẽ biến thành khu rừng hoang dã trong đó nếu con thú nào mạnh thì sống, mống thì sẽ chết!
Tướng hồi hưu Keith Kellogg, đặc phái viên về Ukraine của ông Trump, loan báo sẽ từ chức vào đầu năm 2026 sắp tới, có lẽ vì đã thất vọng với sự thay đổi chính sách của Mỹ. Ngay trong chính giới Mỹ cũng có những tiếng nói phản đối. Dân biểu Don Bacon (CH–Nebraska) nguyên là sĩ quan Không Quân, viết trên mạng rằng, kế hoạch này
"không thể chấp nhận được. Đó là một Munich 1938", ông nhắc lại về hiệp ước Munich trong đó Anh, Pháp đã "dàn hoà" với tên trùm phát xít Adolf Hitler để né tránh chiến tranh, nhưng rốt cuộc lại mở đường cho Thế Chiến thứ Hai vô cùng thảm khốc cho nhân loại thời bấy giờ.
