Cô gái 25 tuổi dám thách thức Jules Verne
Năm 1889, khi báo chí và dư luận còn tranh cãi xem phụ nữ có nên bước ra khỏi bếp núc và phòng khách hay không, một cô gái 25 tuổi ở New York đã lặng lẽ tự đặt cho mình một mục tiêu nghe như chuyện hoang đường: đi vòng quanh thế giới nhanh hơn cả nhân vật hư cấu trong cuốn tiểu thuyết nổi tiếng Around the World in Eighty Days của Jules Verne. Cô gái ấy là Nellie Bly, phóng viên trẻ của tờ New York World. Quyết định ấy không phải một cú bốc đồng tuổi trẻ. Bằng trực giác sắc bén của một nhà báo điều tra, Bly hiểu rằng thế giới đang bước vào một kỷ nguyên giao thông mới: tàu hơi nước vượt đại dương nhanh hơn, đường sắt xuyên lục địa đã nối liền những châu lục, các tuyến vận tải thuộc địa hoạt động như những mạch máu nhịp nhàng của đế quốc. Văn chương của Jules Verne đã gieo hạt tưởng tượng, nhưng chính công nghệ và hạ tầng của cuối thế kỷ 19 mới là nền tảng để một phụ nữ dám biến tưởng tượng ấy thành đời thực.
Thời đại tàu hơi nước và một chiếc túi nhỏ
Trong thời buổi mà các quý bà thượng lưu mang theo cả rương hành lý, Bly bước lên tàu chỉ với một chiếc túi nhỏ và vài bộ quần áo. Sự tối giản ấy không chỉ là tính cách, mà là chiến lược: khi thế giới vận hành bằng giờ tàu, giờ tàu thủy, người nào càng nhẹ càng linh động, càng dễ “nhảy” kịp chuyến kế tiếp. Từ New York sang Anh, băng qua Địa Trung Hải, luồn qua kênh đào Suez, đến Colombo, Singapore, Hong Kong, Yokohama…, Bly gần như không cho mình thời gian nghỉ. Mỗi cảng đến là một chuyến tàu khác chờ sẵn, mỗi chặng đường là một cuộc thương lượng với thuyền trưởng, với nhân viên đường sắt, với những người đàn ông đã quen với việc chỉ nói chuyện “nghiêm túc” với nam giới. Hành lý của Bly nhỏ, nhưng nghị lực và sự tỉnh táo của cô thì không hề nhỏ chút nào: một mình, không vệ sĩ, không người tháp tùng, chỉ có đôi mắt nhà báo luôn mở to trước thế giới và quyết tâm phải về đích sớm hơn con số 80 ngày mà Verne từng viết.
Cuộc gặp giữa tiểu thuyết và đời thực
Giữa cuộc chạy đua với thời gian, Bly vẫn dành một điểm dừng đặc biệt: thành phố Amiens, nơi Jules Verne sống những năm cuối đời. Nhiều người nghĩ đó chỉ là một hành động “chào hỏi cho phải phép”, nhưng những ghi chép sau này cho thấy đó là một khoảnh khắc rất con người. Vợ chồng Verne mời cô đến nhà, hỏi tỉ mỉ về hành trình, về các tuyến tàu, về cảm giác của một phụ nữ đi qua những nơi mà trước đó báo chí chỉ nhắc đến như bến đỗ của đàn ông, thủy thủ và thương nhân. Người ta kể lại, Verne vừa ngạc nhiên, vừa thích thú trước ý tưởng một nữ phóng viên trẻ đang làm điều mà cả thế giới xem là điên rồ. Khi Bly rời Amiens, nhà văn già nói một câu được lưu lại trong hồi ký: “Nếu cô hoàn thành chuyến đi, tôi tin văn chương của tôi sẽ nhường đường cho đời thực.” Đó là khoảnh khắc mà trí tưởng tượng của thế kỷ 19 – qua trang sách Verne – bắt tay với sự táo bạo rất thật của một người phụ nữ đang miệt mài chạy đua với từng phút trên đồng hồ.
72 ngày làm rung chuyển định kiến về phụ nữ
Cuối cùng, sau hành trình xoáy tròn quanh địa cầu, Nellie Bly trở về New York trong tiếng reo hò của công chúng và sự kinh ngạc của đồng nghiệp. Con số được công bố lúc ấy: 72 ngày. Không phải 80 như trong tiểu thuyết, mà là 72 ngày rất thật, với những chuyến tàu suýt lỡ giờ trong đêm, những ngày lênh đênh giữa đại dương, những buổi sáng vội vã thu xếp hành lý để kịp chuyến xe lửa tiếp theo. Hành trình ấy không chỉ mở ra chương mới cho nghề báo – lần đầu tiên một tờ báo dùng chính phóng viên như nhân vật sống trong một câu chuyện dài kỳ, khiến độc giả cả nước hồi hộp dõi theo từng chặng – mà còn tạo ra một hình tượng phụ nữ hiện đại hoàn toàn mới: tự chủ, gan dạ, biết đàm phán với thuyền trưởng, biết chịu trách nhiệm với quyết định của mình trên những tuyến đường mà trước đó chỉ dành cho đàn ông. Nellie Bly đã dùng 72 ngày vòng quanh thế giới để trả lời một câu hỏi mà báo chí thời đó vẫn lặp đi lặp lại: “Phụ nữ có làm được như đàn ông không?” Cô không tranh luận trên diễn đàn, không viết luận thuyết; cô chỉ lặng lẽ lên tàu, rồi trở về với tấm bản đồ hành trình trong tay.
Khi thời đại mới bắt đầu từ bước chân của một người phụ nữ trẻ
Nhìn lại, chuyến đi vòng quanh thế giới của Nellie Bly không chỉ là một cú chơi lớn của một tờ báo muốn thu hút độc giả. Đó là cuộc gặp gỡ đầy tượng trưng giữa văn chương và đời sống: Jules Verne đã vẽ ra một thế giới nơi con người có thể băng qua địa cầu bằng tàu thủy và đường sắt, còn Bly chứng minh rằng thế giới ấy đã thật sự tồn tại – và phụ nữ cũng có quyền bước lên những chuyến tàu ấy. Hành trình 72 ngày đó, vì thế, giống như một lời tuyên bố không cần hô khẩu hiệu: thời đại mới đã thực sự bắt đầu, và trong thời đại ấy, phụ nữ không chỉ là người tiễn kẻ khác lên đường, mà chính họ cũng có thể là người xách túi, bước ra ga tàu, nhìn lên bảng giờ khởi hành và nói với chính mình: “Tôi sẽ đi và trở về, bằng đôi chân, cái đầu và lòng can đảm của chính tôi.”
