New York, Thứ Ba — Hồ sơ khủng bố do Văn phòng Biện lý quận Manhattan theo đuổi nhằm vào Luigi Mangione đã đổ vỡ, khi Thẩm phán Gregory Carro kết luận bằng chứng không chứng minh bị cáo thực hiện một hành vi khủng bố trong vụ nổ súng làm chết Brian Thompson, CEO của UnitedHealthcare.
Phán quyết loại bỏ hai tội danh nặng nhất — giết người cấp độ một nhằm thực hiện hành vi khủng bố và giết người cấp độ hai như một tội khủng bố — được xem là chiến thắng bước đầu cho bị cáo 27 tuổi. Tuy vậy, Mangione vẫn phải đối mặt với cáo buộc giết người cấp độ hai có khung hình phạt 25 năm đến chung thân, nếu bị kết tội, cùng một vụ án liên bang riêng có thể áp dụng án tử hình.
“Không có bằng chứng cho thấy mong muốn khủng bố công chúng, gieo rắc sợ hãi rộng khắp, tham gia một chiến dịch bạo lực quy mô lớn, hay câu kết với các tổ chức khủng bố có tổ chức,” Thẩm phán Carro viết.
Theo thẩm phán, vụ sát hại Thompson “rất khác” với các ví dụ khủng bố được viện dẫn trong luật bang New York mà công tố dựa vào, một phần vì hành vi chỉ nhắm vào một cá nhân. Việc công tố nhấn mạnh các mục tiêu “mang tính ý thức hệ” cũng chưa đủ để thỏa mãn định nghĩa khủng bố theo luật bang.
Luận cứ pháp lý: vì sao không phải “khủng bố”
Carro đồng tình với lập luận của phía bào chữa rằng các tội danh khủng bố trong luật bang chủ yếu hướng tới các vụ tấn công vào nhiều thường dân hoặc nhằm đe doạ/coi thường cả một cộng đồng. Ông bác so sánh của công tố với hai vụ xả súng nổi tiếng tại New York thập niên 1990 (cây cầu Brooklyn và đài quan sát toà Empire State), vì tuy mỗi vụ chỉ có một người thiệt mạng, còn có nhiều nạn nhân bị thương và động cơ được chính thủ phạm tuyên bố mang tính rộng khắp (nhắm vào người Do Thái, trả thù cho người Palestine).
Carro cũng lưu ý: Công tố liên bang không truy tố tội khủng bố, dù đạo luật liên bang là “khuôn mẫu” cho luật bang New York. Ông kết luận: sự thù ghét của Mangione với UnitedHealthcare và ngành bảo hiểm y tế “không đồng nghĩa” với mục tiêu “đe doạ, cưỡng ép một dân chúng dân sự”.
Bình luận trên CNN, chuyên gia pháp lý Joey Jackson gọi đây là quyết định “không bất ngờ và dũng cảm”: thẩm phán “bám chặt sự kiện và pháp luật” thay vì “nhắm mắt cho qua” trong một vụ án nhiều chú ý.
Vụ án của bang giờ “tinh gọn” hơn
Người phát ngôn của Biện lý Alvin Bragg cho biết văn phòng “tôn trọng phán quyết” và sẽ tiếp tục theo đuổi 9 tội danh còn lại, trong đó có giết người cấp độ hai. Theo Jackson, từ đây hồ sơ bang trở thành một vụ án giết người ‘điển hình’: trọng tâm là liệu hành vi có cố ý, có tính toán trước hay không — “đúng hay không, xong”.
Diễn biến tại toà: hỗn hợp thắng–thua cho bị cáo
Trong phiên xử, Mangione — mặc đồ giam màu be, tay chân bị còng — nghe thẩm phán ra quyết định đối với nhiều kiến nghị của phía bào chữa:
Bác bỏ đề nghị huỷ toàn bộ cáo trạng của bang vì bị cáo đã bị truy tố liên bang: Carro viện dẫn án lệ Tối cao Pháp viện về nguyên tắc “hai chủ quyền” (liên bang và bang có thể cùng truy tố một hành vi).
Không chấp nhận yêu cầu để vụ án liên bang (án tử) xét xử trước, vì lo ngại thành kiến bồi thẩm đoàn — theo Carro, lo ngại này hiện mang tính suy đoán.
Loại trừ mọi chứng cứ công tố Manhattan thu thập từ Aetna: phía bào chữa cho rằng đây là hồ sơ y tế bị lấy trái phép.
Ấn định phiên tranh tụng ngày 1/12 để xem xét yêu cầu loại chứng cứ thu được khi bắt giữ (súng, băng đạn, các bài viết) và lời khai của bị cáo sau khi bị bắt ngày 9/12 tại Altoona, Pennsylvania.
Bối cảnh vụ án và phản ứng công chúng
Mangione bị đại bồi thẩm đoàn Manhattan truy tố hồi tháng 12 năm ngoái với 11 tội danh liên quan tới vụ bắn Brian Thompson lúc ông đang đi về khách sạn tổ chức hội nghị nhà đầu tư thường niên của UnitedHealthcare ở Midtown Manhattan — châm ngòi một cuộc truy lùng kéo dài nhiều ngày. Giới điều tra từng cho biết tìm thấy các chữ “delay,” “deny,” “depose” khắc trên đạn và vỏ đạn; phía bào chữa chỉ trích cơ quan thực thi pháp luật đã rò rỉ tài liệu và dán nhãn “bản tuyên ngôn” cho các ghi chép riêng tư, “thổi phồng” màu sắc khủng bố.
Ngoài toà, đám đông ủng hộ tiếp tục xuất hiện, nhiều người mặc màu xanh lá và giơ biểu ngữ; họ reo hò khi nghe tin hai tội danh khủng bố bị huỷ. Từ sau khi bị bắt, Mangione đã gây quỹ hơn 1,2 triệu USD trên mạng; tiền ủng hộ tiếp tục đổ về sau phiên xử.
“Từ chính trị đến pháp lý”: ranh giới được vạch rõ
Công tố lập luận rằng việc ám sát CEO công ty bảo hiểm lớn nhất nước — người bị cáo không quen biết — nhằm “phát đi thông điệp xã hội–chính trị bằng bạo lực” tới công chúng và gây sợ hãi cho nhân viên UHC. Nhưng Carro cho rằng nhân viên một công ty không thể được coi là “dân chúng dân sự” theo nghĩa của luật bang. Ông nhấn mạnh luật chống khủng bố của New York ra đời ngay sau 11/9, nhắm tới các hành vi đe doạ cộng đồng rộng lớn như vụ Oklahoma City 1995 hay 11/9 — chứ không phải mọi vụ giết người đơn lẻ, dù “đáng ghê tởm” đến đâu.
Phán quyết vì thế vạch lại ranh giới giữa giết người và khủng bố trong khuôn khổ pháp luật bang: vụ án bang sẽ xoay quanh câu hỏi cốt lõi của tội giết người cấp độ hai, trong khi hồ sơ liên bang — với án tử hình trên bàn — vẫn đang chờ ngày phân xử.
