Tại sao tham vọng hạt nhân của Iran gây tranh cãi?

[Romano]

Chương trình hạt nhân của Iran từ lâu đã trở thành điểm nóng trong quan hệ quốc tế, kéo theo nhiều tranh cãi và xung đột, đặc biệt là giữa Tehran và các cường quốc phương Tây, cũng như Israel – quốc gia luôn cảnh giác với tham vọng hạt nhân của nước láng giềng.
Chính quyền Tehran khẳng định tham vọng Hạt nhân vì hòa bình

Iran nhiều lần tuyên bố rằng mục tiêu phát triển công nghệ hạt nhân chỉ nhằm phục vụ các mục đích hòa bình, như phát điện, y tế và nghiên cứu khoa học. Các lãnh đạo Iran phủ nhận mọi cáo buộc nước này đang theo đuổi vũ khí hạt nhân. “Quyền làm giàu uranium là hợp pháp và không thể thương lượng,” các quan chức Tehran nhấn mạnh, cho rằng họ có quyền sử dụng công nghệ hạt nhân theo đúng các điều khoản của Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT).Tuy nhiên, quan điểm của Tehran vấp phải sự nghi ngờ sâu sắc từ cộng đồng quốc tế, đặc biệt là từ Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và các quốc gia phương Tây.

Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA )nhiều lần cáo buộc Iran vi phạm

Cơ quan giám sát hạt nhân Liên hợp quốc (IAEA) trong nhiều năm qua đã liên tục theo dõi và điều tra chương trình hạt nhân Iran. Theo báo cáo mới nhất được công bố vào tháng 5 năm nay, Iran bị cáo buộc vi phạm các nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân, bao gồm việc tiến hành các hoạt động hạt nhân không được khai báo tại ít nhất ba địa điểm nhạy cảm. Đây là lần đầu tiên sau gần 20 năm, IAEA chính thức thông qua nghị quyết xác nhận những vi phạm này.
Theo báo cáo của IAEA gửi tới các nước thành viên, kho uranium làm giàu của Iran đã tăng lên tới 408kg với độ tinh khiết 60%. Đây là con số đủ để chế tạo khoảng chín quả bom hạt nhân nếu được làm giàu thêm lên mức vũ khí khoảng 90%. Các chuyên gia nhận định, động thái này thể hiện sự leo thang rõ ràng của Tehran trong việc phát triển khả năng hạt nhân.

Lịch sử thỏa thuận hạt nhân và các bước đi căng thẳng

Năm 2015, thỏa thuận hạt nhân JCPOA (Kế hoạch Hành động chung toàn diện) được ký kết giữa Iran và nhóm P5+1 (Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức), đặt ra các giới hạn nghiêm ngặt đối với chương trình làm giàu uranium của Iran. Theo đó, Tehran chỉ được phép làm giàu uranium ở độ tinh khiết tối đa 3,67%, duy trì kho dự trữ uranium dưới 300kg và sử dụng máy ly tâm IR-1 – loại máy cơ bản nhất.

Thỏa thuận này được xem là bước đột phá ngoại giao nhằm ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân, đồng thời đổi lại các lệnh trừng phạt kinh tế nặng nề đối với nước này được dỡ bỏ.

Tuy nhiên, năm 2018, Tổng thống Mỹ Donald Trump quyết định rút khỏi JCPOA, tái áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Iran. Đáp lại, Tehran dần dần vi phạm các giới hạn của thỏa thuận, nâng mức làm giàu uranium lên 60%, một bước tiến lớn về mặt kỹ thuật để hướng tới mức làm giàu dùng cho vũ khí.

Các lệnh trừng phạt đã làm suy yếu nền kinh tế Iran, nhưng không thể hoàn toàn ngăn chặn chương trình hạt nhân. Bên cạnh đó, Israel cũng thực hiện nhiều chiến dịch ám sát nhằm vào các nhân vật chủ chốt trong chương trình hạt nhân của Iran, trong đó có cả nhà khoa học hạt nhân nổi tiếng Mohsen Fakhrizadeh, nhằm làm suy giảm năng lực phát triển vũ khí của Tehran.

Tại sao chương trình hạt nhân Iran lại gây tranh cãi?

Tham vọng hạt nhân của Iran không chỉ là vấn đề kỹ thuật hay năng lực công nghệ, mà còn là câu chuyện về quyền lực và an ninh trong khu vực Trung Đông. Israel xem chương trình này như mối đe dọa sống còn, bởi một Iran sở hữu vũ khí hạt nhân có thể thay đổi cán cân quyền lực trong khu vực, làm gia tăng nguy cơ chiến tranh.

Ngược lại, Iran khẳng định Iran là quốc gia có quyền phát triển công nghệ hạt nhân hòa bình, đồng thời phản đối việc các cường quốc sử dụng các cáo buộc về vũ khí hạt nhân làm công cụ để gây áp lực chính trị và kinh tế.

Mỹ và các đồng minh châu Âu vẫn nỗ lực tìm cách quay trở lại bàn đàm phán nhằm khôi phục thỏa thuận JCPOA hoặc xây dựng một khuôn khổ mới. Tuy nhiên, những bất đồng sâu sắc về điều kiện, mức độ kiểm soát và chính trị nội bộ các nước khiến các cuộc đàm phán gặp nhiều khó khăn.

Chương trình hạt nhân của Iran và các tranh cãi liên quan vẫn sẽ tiếp tục là vấn đề nóng trong chính trường quốc tế. Sự leo thang về số lượng uranium làm giàu và mức độ tinh khiết mà Iran đạt được làm gia tăng nguy cơ xảy ra xung đột, trong khi các nỗ lực ngoại giao đang đứng trước nhiều thử thách.

Trong bối cảnh đó, vai trò của các tổ chức quốc tế, đặc biệt là IAEA, và sức ép của cộng đồng quốc tế sẽ đóng vai trò quyết định trong việc kiểm soát và ngăn chặn một cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân mới ở Trung Đông, khu vực vốn đã đầy biến động.