Khi các tập đoàn rời đi, thị trường việc làm Trung Quốc lại “lạnh” thêm một nấc
Làn sóng các tập đoàn đa quốc gia rút khỏi Trung Quốc lại dội thêm một cú nặng vào thị trường lao động. Sau câu chuyện Canon đóng cửa nhà máy sản xuất máy in lớn ở Trung Sơn, đến lượt Sony bất ngờ tuyên bố rời cuộc chơi: nhà máy chủ lực của hãng tại Huệ Châu (Quảng Đông) thông báo ngừng hoạt động và chuyển dây chuyền sang Thái Lan. Trên tấm bảng trước cổng là dòng chữ lạnh băng: “Ngày 14/12/2025, thông báo ngừng sản xuất, giải thể.” Chỉ một câu ngắn, nhưng đủ cắt đứt nhịp sống của hàng chục nghìn con người.
30.000 lao động mất việc: không chỉ là con số, mà là 30.000 mái nhà chao đảo
Ngày 14/12, thông báo dừng hoạt động lập tức kéo theo hơn 30.000 lao động rơi vào tình trạng thất nghiệp. Điều đó không chỉ là chuyện của một nhà máy đóng cửa, mà là nguồn thu nhập của khoảng 30.000 gia đình bị chặn ngang. Với Huệ Châu, đây còn là cú rung lắc với cả hệ sinh thái công nghiệp và đời sống dân sinh: một “cỗ máy” lớn tắt đi, những bánh răng nhỏ quanh nó cũng khựng lại, rồi đứng im.
Hiệu ứng domino: một tuyến phố thương mại “tắt đèn” theo nhà máy
Theo các nguồn tin, sự kiện Sony Huệ Châu rút đi không hề đơn lẻ. Khi một lực lượng công nhân khổng lồ bỗng dưng biến mất khỏi nhịp sinh hoạt thường ngày, cả một dải thương mại phụ thuộc vào họ sẽ “tắt đèn”: quán ăn, tiệm tạp hóa, phòng trọ cho thuê, cửa hàng bán lẻ, dịch vụ vận chuyển – logistics, rồi các nhà máy phụ trợ thượng – hạ nguồn… đều bị ảnh hưởng. Nếu tính cả các doanh nghiệp vừa và nhỏ liên quan, số việc làm bị mất có thể lên tới 40.000; còn trên mạng xã hội có người ước tính theo kiểu “dây chuyền”: không chỉ 30.000 người trong nhà máy thất nghiệp, mà các cửa hàng xung quanh và những nhà máy vệ tinh đóng theo có thể đẩy con số lên tới 300.000. Dù con số nào đúng, điều chắc chắn là: khi nhà máy đóng cửa, cái giá xã hội luôn lớn hơn bảng thống kê.
Người lao động và câu nói chạm vào tim: “bị hất văng khỏi cỗ xe đầu tiên”
Với công nhân và gia đình họ, câu chuyện rốt cuộc co lại thành một thực tế rất đời: mất việc làm, đứt nguồn sống, lựa chọn ngày càng ít. Một nhân viên có nick “Stanley” than thở: “Khi thời cuộc rẽ ngoặt, những người bị hất văng khỏi cỗ xe đầu tiên, luôn là nhóm người im lặng nhất.” Lời than ấy không ồn ào, nhưng giống một tiếng rơi khẽ vào khoảng trống: những người chịu tác động mạnh nhất thường lại ít cơ hội để lên tiếng nhất.
Một thời huy hoàng: “đại bản doanh” từng sản xuất nửa số đầu DVD toàn cầu
Nhìn lại lịch sử, Sony Huệ Châu là doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài đầu tiên của Sony tại miền Nam Trung Quốc, thành lập từ năm 1996, từng có hơn 30.000 nhân viên. Thời kỳ đỉnh cao, một nửa số đầu DVD trên toàn cầu được sản xuất từ đây – một biểu tượng của kỷ nguyên công xưởng, nơi hàng hóa đi ra thế giới bằng tốc độ và quy mô. Về sau, nhà máy tập trung sản xuất điện thoại di động, máy ảnh kỹ thuật số, máy quay kỹ thuật số, đầu đọc quang học, màn hình phẳng và linh kiện điện tử thế hệ mới. Đáng chú ý, mảng đầu đọc quang học từng được nói chiếm khoảng 45% thị phần toàn cầu, biến nơi này thành cơ sở sản xuất đầu đọc quang học lớn bậc nhất thế giới. Hào quang của “đại công xưởng” từng rực đến vậy, nên khi cổng nhà máy khép lại, cảm giác hụt hẫng càng lớn.
“Chơi đẹp” khi rời đi: bồi thường N+3, nhiều người nhận hơn 200.000 NDT
Điều khiến nhiều người vừa buồn vừa… luyến tiếc là Sony rút đi trong thế “chơi đẹp”. Khi rời Trung Quốc, công ty chi trả bồi thường theo mức N+3: mỗi năm làm việc được một tháng lương cộng thêm 3 tháng; ví dụ làm 10 năm sẽ nhận 13 tháng lương. Trong khi đó, mức phổ biến theo luật lao động thường là N hoặc N+1. Nhiều công nhân kỳ cựu được cho đã nhận hơn 200.000 NDT tiền trợ cấp thôi việc, khiến không ít người nói rằng họ tiếc một doanh nghiệp “có lương tâm” như vậy rời đi. Nhưng ngay cả khi gói bồi thường dày tay, nó vẫn chỉ là chiếc phao cho vài tháng hoặc một quãng ngắn – còn tương lai của một gia đình là câu chuyện dài hơn rất nhiều.
Canon Trung Sơn trước đó: đền bù hào phóng và khoảnh khắc tiễn đưa gây xôn xao
So với Sony Huệ Châu, câu chuyện Canon Trung Sơn trước đó cũng từng làm mạng xã hội xôn xao vì mức bồi thường rất cao. Theo các tài khoản chia sẻ, tiền đền bù mà nhân viên Canon nhận được thuộc dạng “trong mơ”, thậm chí có lời kể rằng ngay cả nhân viên vệ sinh cũng nhận tới 300.000 NDT; công ty còn tặng thêm lì xì Tết, tiền vé về quê và cả thư giới thiệu tìm việc. Có thời điểm, nhiều nhân viên Canon tự phát xếp hàng trước cổng nhà máy tặng hoa cho chủ tịch; rồi hơn 300 người rủ nhau ra tận sân bay tiễn ông Tổng giám đốc Canon khu vực Trung Quốc Ozawa Hideki, khiến chuyến bay phải cất cánh chậm 18 phút. Sự đối lập ấy làm nhiều cư dân mạng chua chát khen: “doanh nghiệp nước ngoài có lương tâm” – trong khi nỗi lo thật sự vẫn là: lương tâm thì quý, nhưng việc làm mới là thứ nuôi sống từng ngày.
Điều còn lại sau cánh cổng: một khoảng trống kinh tế và những ngã rẽ không dễ
Khu nhà máy Sony Huệ Châu giờ được nói là đã vắng bóng người, và dây chuyền sẽ chuyển sang Thái Lan. Khi một nhà máy rời đi, thứ bị lấy đi không chỉ là công việc tại chỗ, mà là nhịp thở của cả một vùng: từ bữa cơm quán nhỏ đến phòng trọ, từ chuyến xe giao hàng đến xưởng phụ trợ. Những khoản bồi thường có thể làm dịu nỗi đau nhất thời, nhưng không ai bồi thường được cảm giác bơ vơ khi “đèn nhà máy tắt” và cả một đời sống quanh nó tối theo. Và với Trung Quốc, mỗi lần một tập đoàn lớn rút đi lại giống một lời nhắc: cuộc cạnh tranh chuỗi cung ứng đang đổi hướng, còn người lao động luôn là nhóm phải chịu tiếng “cạch” đầu tiên khi bánh răng lịch sử chuyển số.
