Giải tán bớt tập đoàn kinh tế nhà nước: đã đến lúc rồi !

Ngày 5.9, tại cuộc họp báo thường kỳ của Văn phòng Chính phủ, trả lời câu hỏi của báo Sài Gòn Tiếp thị về việc bộ Xây dựng có đề xuất dừng thí điểm 2 tập đoàn lớn: tập đoàn Sông Đà, tập đoàn Đầu tư và phát triển nhà (HUD), bộ trưởng, chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ xác nhận, Chính phủ đang xem xét đề xuất này. Ông nói ra một thông tin rất đáng chú ý: hiện nay có 11 tập đoàn kinh tế nhà nước, hướng tới là giảm số này. “Chính phủ mà trực tiếp là Thủ tướng sẽ có trách nhiệm cao hơn với khoảng 5-7 đơn vị, không thuần túy đó phải là tập đoàn lớn mà là tập đoàn có ý nghĩa quan trọng đối với quốc kế dân sinh như dầu khí, điện lực, viễn thông…”, ông Đam nói.

Như vậy, có thể hình dung, trong cuộc cải cách, sắp xếp lại khối doanh nghiệp nhà nước (DNNN) sắp tới, hay còn gọi bằng cụm từ thời trang hơn “tái cơ cấu”, ngoài một số tập đoàn kinh tế lớn trong các lĩnh vực đặc biệt quan trọng: dầu khí, xăng dầu, điện lực…sẽ vẫn do Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo bằng một số quyền: phê duyệt điều lệ, kế hoạch, chiến lược phát triển 5 năm, quyết định bổ nhiệm, bãi miễn nhân sự cao cấp…một số tập đoàn lớn khác sẽ phải tổ chức lại, thậm chí giải thể.

Ví dụ như ở 2 tập đoàn xây dựng hiện nay là tập đoàn Sông Đà và và tập đoàn HUD , việc lắp ghép vội vàng các tổng công ty, doanh nghiệp để hình thành nên 2 tập đoàn thí điểm đó vào tháng 1.2010 nay đã bộc lộ những lúng túng trong điều hành. Sự lỏng lẻo, kém hiệu quả trong hoạt động của 2 tập đoàn này có lẽ chính là lý do mà bộ trưởng bộ Xây dựng Trịnh Đình Dũng mới đây đã phải ký tờ trình để xin dừng thí điểm, thực chất là để giải thế 2 tập đoàn này để đưa các tổng công ty, công ty xây dựng trước đây trở về trực thuộc bộ này như cũ.

2 tập đoàn thí điểm này đều có đặc điểm chung là hình thành nên chỉ bằng các quyết định hành chính: tập đoàn Sông Đà được ghép lại từ 6 tổng công ty 90; tập đoàn HUD được hợp thành từ 5 tổng công ty 90. Ở mô hình mới, các “tập đoàn” có quá nhiều công ty con, cháu: tập đoàn Sông Đà có tới 230 công ty con và công ty liên kết, HUD có 183 công ty con và công ty liên kết. Theo chính đánh giá của một quan chức bộ Xây dựng, khi gộp hết về mái nhà chung “tập đoàn”, các tổng công ty, công ty con cháu đó chẳng có lợi ích gì vì “mẹ” đầu tư vốn cho các con rất ít, nên “con, cháu” vẫn chủ yếu đi vay…thậm chí ngược lại, những khoản nợ lớn ở nhiều công ty còn còn làm khổ cho công ty mẹ-tập đoàn như những khoản nợ nước ngoài lên tới hàng ngàn tỷ đồng của nhà máy Xi măng Hạ Long (Quảng Ninh) hay nhà máy Xi măng Đồng Bành (Lạng Sơn), khiến cho tập đoàn Sông Đà đến nay vẫn loay hoay, không biết cách nào giải quyết. Đang từ chỗ sản xuất, kinh doanh độc lập, nhiều tổng công ty khi gia nhập 2 tập đoàn trên phát sinh thêm rất nhiều chi phí do việc mô hình tổ chức trở nên rối rắm, phức tạp, nhiều tầng, nấc trung gian…Thậm chí, ngay trong tập đoàn cũng phát sinh những mâu thuẫn nội bộ, giữa các công ty con với nhau, thậm chí giữa công ty mẹ và công ty con…ví dụ như khí cạnh tranh, tham gia đấu thầu…Do đó, người ta dám chắc rằng, chấm dứt thí điểm làm tập đoàn đi, trở về là những tổng công ty độc lập như trước: Lilama, Viglacera, tổng công ty Sông Đà…với những thương hiệu đã có, những “con”, “cháu”...của các tập đoàn ấy chắc chắn sẽ sống khỏe hơn, phát triển nhanh hơn và có khả năng tự nó trở thành các tập đoàn đúng nghĩa chứ không sung sướng gì khi ở mái nhà chung của tập đoàn.

Cho nên, thật không lạ gì khi mới đây, có những lãnh đạo doanh nghiệp “con” của các tập đoàn trên như ông Đoàn Xuân Trường-chủ tịch hội đồng quản trị công ty Cổ phần COMA 18 thuộc tập đoàn Sông Đà phát biểu trên báo: “Tập đoàn chưa mang lại lợi ích gì cho doanh nghiệp”. Đã không lợi lộc gì mà còn”chi phí hành chính tăng lên, báo cáo, thủ tục hành chính nhiều hơn…”.

Nhưng những vấn đề trên đâu chỉ có ở tập đoàn Sông Đà hay HUD mà nó vẫn diễn ra ở nhiều tập đoàn khác: Vinashin, Vinachem (tập đoàn Hóa chất), Vinatex (tập đoàn Dệt may)…ở những mức độ khác nhau. Chính một số lãnh đạo tập đoàn, trong các hội nghị do Văn phòng Chính phủ tổ chức cũng phát biểu là có những vướng mắc, khó khăn trong việc điều phối, liên kết với công ty con; đã thiếu liên kết thông qua đầu tư, lại phổ biến tình trạng dẫm chân lên nhau... Kể cả trong việc tổ chức, bởi những quy định về hoạt động “thí điểm” nhiều khi lại trái ngược, mâu thuẫn với quy định tại các nghị định về tổ chức, quản lý các công ty TNHH một thành viên

Cho nên, chẳng đợi đến lúc làm cuộc tổng kết toàn diện xem mô hình thí điểm các tập đoàn kinh tế đến nay được gì, mất gì, Chính phủ dường như cũng đã nhận ra vấn đề và trong khoảng 2 tháng gần đây đã có những động thái khá rõ để nhằm tổ chức lại khối tập đoàn. Từ giữa tháng 7.2012, Thủ tướng đã có quyết định số 929/QĐ-TTg đưa ra yêu cầu tái cơ cấu toàn diện và tổ chức lại một số tập đoàn. Một văn bản của Văn phòng Chính phủ ngày 7.8 vừa qua đã chỉ đạo các bộ: “lên phương án tổ chức lại các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước cho phù hợp với tình hình”; “rà soát và có phương án tổ chức lại các tập đoàn, tổng công ty cho phù hợp thực trạng, thị trường, năng lực quản trị, tài chính và yêu cầu nhiệm vụ để nâng cao hiệu quả”.

Một động thái khác để chuẩn bị cho việc tổ chức lại, hoặc dừng thí điểm một số tập đoàn là việc bộ Kế hoạch và đầu tư đang xúc tiến hoàn thành dự thảo nghị định về thực hiện quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà nước với công ty TNHH một thành viên do nhà nước làm chủ sở hữu. Theo như dự thảo, Thủ tướng sẽ chỉ thực hiện 5/10 quyền quan trọng với các tập đoàn và các bộ, ngành tăng thêm 7 quyền kiểm soát và giám sát hoạt động với DNNN. Điều này cũng phù hợp với thông báo của bộ trưởng, chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Vũ Đức Đam nói ra tại cuộc họp báo ngày 5.9 là : “Các tập đoàn khác sẽ được tổ chức lại và giao quyền trực tiếp hơn cho các bộ trưởng, các bộ quản lý chuyên ngành”. Và bộ Xây dựng là một bộ đã nhanh nhẹn nhất trong việc đề xuất giải tán 2 tập đoàn, đưa các tổng công ty về trực thuộc bộ như cũ. Nhiều khả năng, đề xuất này sẽ sớm được chấp nhận.

Nhưng còn một số các tập đoàn khác, không phải quá mạnh để không phải “dừng thí điểm” như các tập đoàn Dầu khí, Điện lực…thì sao ?. Với những lĩnh vực như dệt may, hóa chất…thì nhà nước đâu cần phải giữ vai trò độc quyền và việc tập hợp hàng trăm doanh nghiệp cùng lĩnh vực trong một tập đoàn, thiếu sự liên kết, chưa có một mô hình tổ chức nào được cho là tối ưu, hiệu quả…thì việc dừng thí điểm cả những tập đoàn trong những lĩnh vực đó có lẽ cũng cần được tính đến, như với tập đoàn Sông Đà và tập đoàn HUD vậy. Có những tập đoàn, “thí điểm” đã đến 5-7 năm mà tổ chức, hoạt động vẫn chưa đâu vào đâu, hiệu quả ngày càng giảm sút thì việc dừng thí điểm là điều đáng được chờ đợi.

Mạnh Quân

SGTT