‘2000… năm sau’ và cú hích từ một đơn kiện
Costco vừa nộp đơn kiện chính quyền Trump về các mức thuế quan “có đi có lại” và “chống fentanyl”. Đơn kiện gửi lên Tòa án Thương mại Quốc tế (U.S. Court of International Trade) yêu cầu hai chuyện rất rõ: một là hoàn lại toàn bộ số thuế mà Costco đã đóng từ đầu năm đến giờ, hai là tạm dừng thu các mức thuế mới trong lúc Tối cao Pháp viện còn đang xem xét tính hợp pháp của chúng. Điều làm người ta giật mình không phải ở chỗ Costco đi kiện – ở Mỹ, kiện Tổng thống là chuyện cơm bữa – mà ở đoạn lập luận lạnh lùng: ngay cả khi Tối cao Pháp viện giữ nguyên các phán quyết cấp dưới, khẳng định ông Trump đã áp thuế trái luật, thì Costco vẫn có nguy cơ… không được hoàn tiền. Nói cách khác, doanh nghiệp đã bị bắt móc hầu bao, và có khả năng “mất trắng” kể cả khi tòa tối cao tuyên bố việc thu tiền là sai. Đó không chỉ là câu chuyện thuế má. Đó là một cú tát vào uy tín của một cựu Tổng thống vốn rất tự hào về “nghệ thuật deal tuyệt đỉnh” của mình.
Từ thuế quan đến 2.000 USD: bảng quảng cáo “ngày mai giảm 100%”
Costco dựa vào đâu mà dám nói thẳng như vậy? Có lẽ vì họ là một trong những tập đoàn bán lẻ hiếm hoi đủ lớn để nhìn thẳng vào hóa đơn thuế quan, cộng trừ nhân chia rất tỉnh táo, và nhận ra rằng những lời hứa đẹp như mơ thường bị treo lơ lửng như tấm bảng ngoài tiệm: “Ngày mai – 100% OFF”. Hôm nay khách thắc mắc, nhân viên cười rất tươi, chỉ tay lên bảng: “Mai quay lại nha anh.” Ngày mai khách quay lại, bảng vẫn y nguyên: “Ngày mai – 100% OFF”. Còn hôm nay thì vẫn tính tiền đủ. Câu chuyện 2.000 USD mà ông Trump từng nhiều lần hứa “năm sau sẽ gửi” cũng na ná vậy. Ông chỉ không nói rõ “năm sau” là… năm nào. Dân thì quen nghe theo kiểu “dịch vụ trọn gói, tiền mặt trao tay”, nên cứ ngồi chờ. Hết 2021, 2022, 2023… nhiều người vẫn ôm hy vọng mơ hồ như chờ bưu điện mang đến một món hàng chưa bao giờ được đóng gói. Trong bối cảnh ấy, đơn kiện mới của Costco giống như một tiếng gõ cửa tỉnh ngủ: người ta nhận ra rằng ngay cả doanh nghiệp khổng lồ cũng phải lo đứng ra tự bảo vệ mình trước những quyết định chính trị khó lường, huống hồ là những công dân chờ 2.000 USD bằng niềm tin.
Đằng sau lá đơn: quyền lực thuế quan và khoảng trống pháp lý
Trong đơn kiện, Costco lập luận rằng ông Trump đã lạm dụng Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) khi dùng nó để áp thuế lên hàng nhập khẩu từ hầu hết các nước trên thế giới. Về lý thuyết, IEEPA được tạo ra để Tổng thống có công cụ ứng phó với những đe dọa an ninh quốc gia nghiêm trọng; còn thực tế, nó bị biến thành cây gậy đa năng: vừa đánh thuế “có đi có lại”, vừa treo thêm nhãn “chống fentanyl” cho có màu sắc chống ma túy. Các tòa cấp dưới đã nhiều lần phán rằng việc dùng IEEPA kiểu này là vượt quá thẩm quyền; vụ việc đang chờ Tối cao Pháp viện phân xử. Nhưng Costco nhắc khéo một chi tiết ít người để ý: dù Tối cao Pháp viện tuyên các mức thuế là bất hợp pháp, luật hiện hành không tự động bắt Bộ Ngân khố trả lại toàn bộ số tiền đã thu. Nghĩa là, nếu không kiện ngay từ bây giờ, doanh nghiệp có thể phải chấp nhận “thuế trái luật nhưng tiền vẫn mất thật”. Cảm giác này rất quen thuộc với người đi chợ: bạn mua một món hàng, vài ngày sau tiệm bị phạt vì bán đồ giả, nhưng chẳng ai có nghĩa vụ… mang tiền trả lại cho bạn.
Dưới phần bình luận: hai phe và cái “lò xo cảm xúc” mang tên Trump
Không ngạc nhiên khi dưới những bản tin về vụ kiện, mạng xã hội lại sôi lên. Một bên vỗ tay: “Kiện cho trốc gốc luôn, cho biết thế nào là doanh nghiệp số 1.” Một bên phản pháo: “Kiện cáo ở Mỹ là chuyện thường, ông Trump bị kiện mấy chục lần mà vẫn thắng – chỉ có mấy thằng thẩm phán ‘ao làng’ và bọn nhồi sọ mới hả hê.” Người khác thì phẫn nộ với lối nói bạt mạng, mạ lỵ cá nhân, xem đó là dấu hiệu của một cơn “say Trump” khó dứt. Giữa hai phe, không ít tiếng nói ôn hòa hơn, như một chủ doanh nghiệp nhỏ than thở: “Ông ấy đã dùng thuế quan sai chỗ, làm tôi mất gần 20.000 USD trong năm nay.” Với họ, vấn đề không nằm ở thần tượng hay kẻ thù, mà ở con số trên bảng cân đối kế toán. Thuế quan đánh vào hàng nhập khẩu không phải tiền từ trên trời rơi xuống; rốt cuộc vẫn là người tiêu dùng và doanh nghiệp nhỏ gánh chịu. Khi mức thuế được áp bằng một sắc lệnh khẩn cấp, không qua tranh luận dài hơi ở Quốc hội, cảm giác bất an càng lớn.
Bài học từ một tấm bảng “ngày mai giảm giá”
Costco không phải là người hùng cứu thế giới. Họ đơn giản là một tập đoàn bán lẻ rất biết đếm tiền, biết thuê luật sư giỏi và biết lúc nào phải gõ cửa tòa án. Nhưng chính sự tỉnh táo ấy lại phơi bày một thực tế khó nuốt: trong một hệ thống pháp lý phức tạp, nếu chúng ta không hiểu luật, không đặt câu hỏi, không giữ lại giấy tờ, thì những lời hứa chính trị – dù là 2.000 USD hay một trận mưa giảm thuế – rất dễ biến thành tấm bảng “Ngày mai 100% OFF” treo vĩnh viễn ở quầy tính tiền. Hôm nay đi ngang, bạn cười. Ngày mai đi ngang, bạn vẫn cười. Nhưng đến khi lục ví không còn tiền, bạn mới hiểu mình đã bị trò chữ nghĩa dắt mũi bao lâu. Đơn kiện của Costco, vì thế, không chỉ là tranh chấp giữa một tập đoàn bán lẻ và một cựu Tổng thống. Nó là lời nhắc nhẹ: trong thời đại sắc lệnh, tweet và livestream, cái giá của việc tin vào những câu “để năm sau” có thể rất đắt. Đắt hơn cả món hàng trong siêu thị, bởi đó là tiền thuế, là quỹ hưu trí, là tương lai mà mỗi người tưởng mình đang “được tặng thêm”, nhưng thật ra lại phải trả đủ, đôi khi còn trả lãi.
