Trong nhiều tháng qua, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã liên tục áp đặt mức thuế cao đối với hầu hết hàng xuất khẩu từ các nước vào Mỹ. Giờ đây, ngay trước khi ông áp dụng loạt thuế mới, đã diễn ra một phiên tòa phúc thẩm liên bang mà phán quyết có thể tuyên bố những mức thuế đó vô hiệu.
Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: THX/TTXVN
Theo kênh CNN, phiên điều trần đã bắt đầu vào ngày 31/7 trong vụ kháng cáo liên quan đến cáo buộc ông Trump đã vượt quá quyền hạn pháp lý khi áp đặt nhiều mức thuế quy mô lớn. Năm chủ doanh nghiệp nhỏ cùng 12 bang do đảng Dân chủ lãnh đạo cho rằng ông Trump không thể viện dẫn đạo luật có tên là Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) năm 1977 để áp dụng các mức thuế nhập khẩu như vậy.
Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ đã đứng về phía các bang và doanh nghiệp này vào tháng 5, nhưng Tòa phúc thẩm Liên bang khu vực, nơi đang thụ lý vụ việc, đã cho phép giữ nguyên các mức thuế bị kiện trong khi vụ kiện tiếp tục được xem xét.
Có thể mất vài tuần, hoặc thậm chí vài tháng, để tòa ra phán quyết. Vụ kiện cũng có khả năng được đưa lên Tòa án Tối cao.
Tuy nhiên, phán quyết của tòa phúc thẩm liên bang vẫn có thể tác động đáng kể đến chiến lược thương mại của ông Trump dù không ngăn ông tiếp tục áp thuế cao hơn.
Thẩm phán bác lập luận về thuế quan của ông Trump
Hiện tại, có vẻ như ông Trump đang gặp bất lợi lớn trong vụ kiện này.
Trợ lý Bộ trưởng Tư pháp Brett Shumate đã cố gắng thuyết phục tòa phúc thẩm rằng ông Trump hành động trong phạm vi quyền hạn pháp lý của mình. Nhưng 10 trong số 11 thẩm phán phát biểu trong phiên tòa ngày 31/7 đều tỏ ra hoài nghi với lập luận của ông.
Vấn đề đặc biệt gây tranh cãi là việc sử dụng đạo luật IEEPA một cách bất thường và chưa từng có tiền lệ để áp thuế quan.
Thẩm phán Jimmie Reyna đặt câu hỏi: “Nhưng IEEPA rất ít khi được sử dụng, đúng không? Hơn 50 năm rồi mới thấy đạo luật này được viện dẫn lại? IEEPA thậm chí còn không đề cập đến thuế quan, không nhắc tới từ đó”.
Nhiều thẩm phán khác cũng đồng tình với nhận định này.
Một số thẩm phán cũng đặt nghi vấn về việc ông Trump coi tình trạng khẩn cấp kinh tế là lý do để áp thuế. Trước đây, ông Trump từng tuyên bố rằng thâm hụt thương mại của Mỹ với các nước khác là một tình trạng khẩn cấp quốc gia cần được khắc phục bằng thuế quan.
Tuy nhiên, thẩm phán Raymond Chen phản biện: “Thâm hụt thương mại có thể được coi là mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng hay không khi chúng ta đã có tình trạng thâm hụt trong nhiều thập kỷ?”
Vấn đề then chốt của vụ kiện
Ông Trump đã viện dẫn IEEPA để áp thuế quan với từng quốc gia. Điều này bao gồm mức thuế 10% áp dụng rộng rãi với hầu hết hàng nhập khẩu vào Mỹ từ tháng 4, cùng các mức thuế dành riêng cho hàng hóa từ Trung Quốc, Mexico và Canada nhằm hạn chế fentanyl và người nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ.
Ngày 30/7, ông lại viện dẫn đạo luật này để tăng mức thuế với phần lớn hàng hóa từ Brazil xuất sang Mỹ thêm 40 điểm phần trăm, lên tới 50%. Tới ngày 31/7, ông đã công bố mức thuế với hàng chục đối tác thương mại trước thời điểm hạn chót 1/8 - thời điểm mà ông đặt ra để các đối tác đạt thỏa thuận thuế quan.
Các mức thuế mới này cũng được ông Trump viện dẫn IEEPA để giải thích. Do đó, nếu tòa bác bỏ lập luận của ông, các thỏa thuận thương mại mà ông công bố có thể rơi vào tình trạng bất định.
Theo ông Patrick Childress – luật sư chuyên về tranh chấp và thương mại quốc tế tại công ty luật Holland & Knight, chính quyền Tổng thống Trump có thể tin rằng họ sẽ tìm được các căn cứ pháp lý khác để bảo vệ các thỏa thuận thương mại, ngay cả khi thất bại trong việc viện dẫn IEEPA tại tòa.
Theo ông Brent Skorup – nghiên cứu viên pháp lý tại Viện Cato (nơi đã nộp văn bản pháp lý ủng hộ phía nguyên đơn), khởi động lại đàm phán thương mại cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Ông nói: “Tôi cho rằng phần lớn các quốc gia sẽ không muốn làm phật ý chính quyền Mỹ bằng cách tái đàm phán”.
Các nhà kinh tế tại JPMorgan thì không lạc quan như vậy. Họ viết trong một ghi chú đầu tuần này: “Nếu IEEPA bị coi là không hợp lệ, tình trạng pháp lý của chính các thỏa thuận thương mại cũng có thể bị đặt dấu hỏi”.
Những mức thuế không bị đe dọa
Tổng thống Trump đã biến chính sách thuế quan thành trọng tâm trong chiến lược kinh tế của mình và điều đó sẽ không sớm chấm dứt.
Nhưng ông Trump không chỉ dùng IEEPA để áp thuế. Tất cả các mức thuế theo lĩnh vực mà ông ban hành trong nhiệm kỳ hai mà gần đây nhất là thuế 50% áp với đồng đều dựa trên Điều 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại năm 1962.
Điều khoản này trao cho tổng thống quyền áp thuế cao hơn với lý do an ninh quốc gia. Tuy nhiên, điều khoản này chỉ có thể áp dụng với các lĩnh vực cụ thể và đòi hỏi phải có cuộc điều tra trước khi áp thuế.
Ngoài ra còn có Điều 301 của Đạo luật Thương mại năm 1974, cho phép Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ điều tra các quốc gia có hành vi thương mại được cho là không thể biện minh được và gây gánh nặng hoặc hạn chế doanh nghiệp Mỹ. Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump đã viện dẫn Điều 301 để tăng thuế với nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, cũng như máy bay và hàng hóa từ Liên minh châu Âu.
Vẫn còn hàng loạt công cụ khác mà ông Trump có thể sử dụng để tăng thuế tương tự như các mức thuế theo Điều 232 và 301. Các công cụ này hiện chưa bị thách thức về mặt pháp lý.
