Tâm chấn nông, xảy ra vào sáng sớm và các công trình dễ bị sập là những yếu tố khiến trận động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ khiến hơn 1.200 người chết.
Cơ quan Ứng phó Thảm họa và Tình huống khẩn cấp Thổ Nhĩ Kỳ (AFAD) cho biết động đất mạnh 7,4 độ xảy ra lúc 4h17 (8h17 giờ Hà Nội) ngày 6/2 ở quận Pazarcik, gần thành phố Kahramanmaras, thuộc tỉnh cùng tên ở miền nam đất nước.
Cơ quan Địa chất Mỹ (USGS) đánh giá trận động đất mạnh 7,8 độ, tâm chấn ở độ sâu hơn 17 km. Đây là trận động đất mạnh nhất Thổ Nhĩ Kỳ hứng chịu kể từ năm 1939.
Nhà địa chấn học Susan Hough của USGS nhận định chấn động gây thiệt hại nặng nề vì vị trí và độ sâu tâm chấn.
"Thế giới từng chứng kiến nhiều trận động đất mạnh hơn vậy trong 10-20 năm qua, nhưng các chấn động gần 8 độ thường không xảy ra ở các vị trí đứt gãy nông", bà Hough viết trên Twitter. "Chúng đặc biệt nguy hiểm nếu tâm chấn ở gần các khu vực tập trung đông dân cư".
Thực tế, sự việc không chỉ tác động đến Thổ Nhĩ Kỳ, mà còn ảnh hưởng đến cả các nước láng giềng như Syria, Lebanon, Cyprus. Khu vực tây bắc Syria được coi là một trong những nơi bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất.
Giới chức Thổ Nhĩ Kỳ ghi nhận thương vong lớn và tăng nhanh. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan ngày 6/2 cho biết 912 người đã thiệt mạng và hơn 5.000 người bị thương, trong đó thiệt hại nặng nhất là ở tỉnh Kahramanmaras. Gần 900 tòa nhà tại Kahramanmaras và tỉnh Gaziantep gần đó bị phá hủy.
"Thổ Nhĩ Kỳ từng hứng chịu những trận động đất gây thương vong hàng nghìn người, một phần còn do cách xây dựng nhà cửa tại đây", Martin Mai, giáo sư địa vật lý tại Đại học King Abdullah, Arab Saudi, nói với Al Jazeera.
Theo USGS, các tòa nhà ở Thổ Nhĩ Kỳ thường được xây bằng gạch, không có cốt thép, với khung bê tông thiếu tính linh hoạt và khó chống chọi với rung lắc mạnh. Một số nhân chứng cho biết những tòa nhà được xây dựng theo quy chuẩn chống động đất vẫn đứng vững, trong khi nhiều căn nhà xung quanh sụp đổ, thậm chí bốc cháy.
"Pazarcik đã trở thành đống đổ nát", Huseyin Sati, cư dân Pazarcik, nói. "Tòa nhà nơi tôi sống không quá cao và được xây dựng đúng quy chuẩn nên không sập, nhưng vẫn bị nứt tường".
Hình ảnh trên truyền thông Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy nhiều tòa nhà cao tầng sụp đổ hoàn toàn, trở thành đống đổ nát chôn vùi nhiều người bên dưới.
Tại Syria, sập nhà cũng là nguyên nhân hàng đầu khiến ít nhất 326 người thiệt mạng, trong đó tỉnh Idlib, tây bắc nước này, là một trong những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nhất. Lực lượng Phòng vệ Dân sự Syria đối lập mô tả tình hình ở khu vực là "thảm kịch", với nhiều tòa nhà đổ sập hoàn toàn, người dân mắc kẹt phía dưới.
Idlib, tỉnh có dân số khoảng 4 triệu người, vốn bị tàn phá nặng nề trong cuộc nội chiến kéo dài hơn 10 năm, với hàng triệu người đang phải sống trong các khu vực dành cho người mất nhà cửa. Một số tỉnh khác ở Syria như Hama, Aleppo và Latakia cũng chịu thiệt hại đáng kể.
Phần lớn nhà cửa ở các khu vực này đều bị hư hại do chiến sự và dễ dàng sụp xuống khi xảy ra động đất. Việc giám sát an toàn xây dựng còn lỏng lẻo tại khu vực cũng khiến các công trình khó chống chịu rung lắc.
Yếu tố thứ hai khiến thương vong cao là thảm họa xảy ra vào sáng sớm, khi đa số người dân đang ngủ, khiến họ không kịp thoát thân và mắc kẹt trong đống đổ nát.
Trong khi đó, lực lượng cứu hộ cũng gặp rất nhiều khó khăn do thời tiết xấu, không thể kịp thời giải cứu các nạn nhân bị mắc kẹt.
"Thật không may, chúng ta còn gặp khó khăn với thời tiết cực đoan", Phó tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Fuat Oktay cho biết. Nhiệt độ ở Gaziantep hôm nay được dự báo xuống -6 độ C. Ankara đã kêu gọi trợ giúp từ cộng đồng quốc tế để ứng phó với thảm họa.
Dòng người tìm cách tháo chạy khỏi các khu vực chịu thiệt hại còn gây ra tình trạng tắc đường, cản trở nỗ lực của các lực lượng cứu hộ. Giới chức Thổ Nhĩ Kỳ kêu gọi người dân không đổ xô ra đường. Các nhà thờ Hồi giáo được mở cửa làm nơi sơ tán cho những ai không thể trở về nhà giữa thời tiết lạnh giá.
Tại Syria, hình ảnh trên truyền hình nhà nước Syria cho thấy các nhóm cứu hộ tìm kiếm người sống sót dưới mưa tuyết. Các phòng khám vốn ít ỏi trong khu vực trở nên quá tải khi số người bị thương được đưa đến quá lớn.
Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gửi lời chia buồn đến lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ và Syria, cho biết Moskva sẵn sàng cung cấp mọi hỗ trợ cần thiết cho Ankara và Damascus.
Cố vấn an ninh Nhà Trắng Jake Sullivan nói Mỹ "vô cùng quan ngại" và đang theo dõi sát sao tình hình. "Tôi đã trao đổi với giới chức Thổ Nhĩ Kỳ rằng chúng tôi sẵn sàng cung cấp mọi hỗ trợ cần thiết", ông nói.
Một số quốc gia khác như Pháp, Đức, Ấn Độ, Pakistan, Azerbaijan và Ukraine cũng đã chia buồn và cam kết hỗ trợ Thổ Nhĩ Kỳ, Syria sau thảm họa.
Dựa trên mô hình được xây dựng từ các trận động đất trong quá khứ, USGS ước tính số người chết ở trong khoảng 1.000-10.000. Cơ quan này nhận định thiệt hại kinh tế của Thổ Nhĩ Kỳ khoảng 1-10 tỷ USD.
Thổ Nhĩ Kỳ thường xuyên hứng chịu động đất. Năm 1999, chấn động mạnh 7,6 độ xảy ra ở thành phố Izmit, đông nam Istanbul làm hơn 17.000 người thiệt mạng. Năm 2011, một trận động đất xảy ra ở thành phố miền đông Van làm hơn 500 người chết.
