Từ vài chậu hoa, chiếc ghế ngả đến nỗi sợ bị đuổi khỏi nhà
Tháng 8 vừa rồi, bà Ngọc Trần, 87 tuổi, ở khu Kona Kai Mobile Home Park (Santa Ana, quận Cam) nhận lá thư cảnh cáo thứ ba. Ban quản lý yêu cầu bà dẹp bớt chậu hoa trên hiên và dọn hai chiếc ghế ngả, nếu không sẽ “có hành động pháp lý”. Lý do nghe qua tưởng như chuyện nhỏ: bà Trần để quá 5 chậu hoa cho phép, còn ghế ngả thì không đúng “mẫu nội thất được phê duyệt”. Nhưng với một cụ bà gần 90 tuổi, tiếng Anh hạn chế, mỗi phong bì cảnh cáo từ văn phòng quản lý là một cơn nhức đầu. “Mỗi lần họ gửi thư, tôi lại thấy áp lực, lo sợ, không biết phải làm sao”, bà kể. Bà và người chồng 91 tuổi đã sống ở Kona Kai được 7 năm. Những tháng gần đây, thư cảnh cáo dồn dập, kèm theo các “quy định nội bộ” mới mà hai cụ không tự đọc nổi, càng làm nỗi bất an về chỗ ở trở nên thường trực.
Nhà tiền chế – phao cứu sinh mong manh của người già quận Cam
Mobile home – nhà tiền chế – lâu nay được xem là lựa chọn “vừa túi tiền” với người thu nhập trung bình, nhất là người già sống bằng lương hưu. Cư dân mua căn nhà, nhưng chỉ thuê mảnh đất đặt nhà từ chủ khu, nên luôn ở thế yếu trước nội quy, phí đất và nguy cơ bị trục xuất. Luật cư trú mobile home của California trao quyền cho ban quản lý đuổi chủ nhà nếu họ vi phạm “nội quy hợp lý” ghi trong hợp đồng thuê đất. Kona Kai, với 208 căn được xây từ thập niên 1950, từng là khu nhà yên tĩnh dành cho người cao tuổi, nay có khoảng 145 gia đình gốc Việt sinh sống. Một căn 2 phòng ngủ, 2 phòng tắm giá khoảng 149.000 USD, tiền thuê đất trung bình 875 USD/tháng – con số với người đi làm có thể chịu được, nhưng với người sống bằng trợ cấp cố định thì là gánh nặng lâu dài. Ở quận Cam, giá thuê trung vị hiện đã lên tới 3.560 USD/tháng, gấp đôi mức trung vị toàn quốc, trong khi khoảng 40% dân số nơi đây là người thuê nhà. Trợ cấp hưu trí trung bình của An sinh Xã hội Mỹ chỉ khoảng 2.007 USD/tháng, thấp hơn cả tiền thuê một căn hộ một phòng ngủ ở khu vực này. Chỉ số Người Cao tuổi 2023 ước tính, một người cao tuổi “khỏe mạnh” ở quận Cam cần khoảng 38.772 USD/năm chỉ để trang trải mức sinh hoạt cơ bản, cao hơn 30% so với mức trung bình toàn quốc. Trong bối cảnh ấy, những khu mobile home như Kona Kai trở thành một trong những “phao cứu sinh” hiếm hoi còn lại.
Rào cản ngôn ngữ: một lá thư tiếng Anh, cả nhà mất ăn mất ngủ
Với cộng đồng gốc Việt đông đảo nhất nước Mỹ tại quận Cam, sống nhiều thế hệ chung một mái nhà, việc “góp gạo nấu cơm chung” là cách duy nhất để trụ lại trước chi phí nhà ở leo thang. Nhưng rào cản ngôn ngữ lại khiến người cao tuổi trở thành nhóm dễ bị tổn thương nhất. Nghiên cứu của dự án “Chữa lành California” thuộc Trung tâm Báo chí Y tế Annenberg (Đại học Nam California) cho thấy người cao tuổi gốc Việt ở quận Cam thường phải nhờ con cháu dịch hợp đồng thuê, thư cảnh cáo, thông báo trục xuất. Mỗi tờ giấy từ ban quản lý – viết toàn bằng tiếng Anh pháp lý, dày đặc chữ – có thể trở thành một cơn ác mộng. Vợ chồng bà Ngọc Trần mỗi lần nhận thư lại phải nhờ con trai ở xa dịch giúp, gọi điện thương lượng với ban quản lý. Cảm giác “không hiểu mình bị buộc tội gì” khiến nỗi lo mất nhà càng thêm nặng, nhất là khi hai cụ biết mình khó còn lựa chọn chỗ ở giá rẻ nào khác nếu bị buộc phải rời đi.
Ảnh một mobile home bán với giá $119,900 tại Kona Kai MHP, 4117 W McFadden Ave #623, Santa Ana, CA 92704
10 mins away from the Little Saigon in Bolsa.
249 khu mobile home người già: từ “nơi trú ẩn an toàn” thành chỗ ở mong manh
Toàn quận Cam hiện có 249 khu mobile home dành riêng cho người cao tuổi, tương tự Kona Kai. Từng có thời gian, chúng được xem là chỗ trú ẩn tương đối an toàn cho người thu nhập thấp: vừa đủ yên tĩnh, vừa đủ rẻ để một tờ séc an sinh xã hội có thể gồng gánh được. Nhưng các nhà quan sát cho rằng “an ninh nhà ở” tại những khu này đang nhanh chóng trở nên mong manh. Bà Thanh Flynn, một cư dân gốc Việt khác ở Kona Kai, kể mình cũng liên tục bị “hạch sách”. Bà phải chi vài nghìn USD để sơn lại mặt trước căn nhà theo yêu cầu ban quản lý. “Đó là một kiểu khủng bố tinh thần”, bà nói. “Tôi phát ốm sau lá thư cảnh cáo mới nhất.” Những quy định tưởng như kỹ thuật – loại ghế được phép bày, màu sơn mặt tiền, số chậu hoa – khi gắn với quyền trục xuất lại trở thành công cụ gây áp lực rất hiệu quả với người già ít hiểu luật.
Ảnh một mobile home bán với giá $119,900 tại Kona Kai MHP, 4117 W McFadden Ave #623, Santa Ana, CA 92704
10 mins away from the Little Saigon in Bolsa.
Quy định ổn định tiền thuê ở Santa Ana: hàng rào pháp lý chưa đủ dày
Năm 2021, Santa Ana trở thành một trong những thành phố đầu tiên của quận Cam thông qua “Quy định Ổn định Tiền thuê và Trục xuất Có lý do Chính đáng”. Luật giới hạn mức tăng tiền thuê hàng năm của cư dân mobile home ở mức 3% hoặc 80% CPI, tùy mức nào thấp hơn, đồng thời yêu cầu chủ đất phải nêu rõ “lý do chính đáng” nếu muốn trục xuất. Trên giấy tờ, đây là tấm khiên bảo vệ người thuê. Nhưng thực tế, nó không ngăn được mọi cách “lách luật” tinh vi. Ban quản lý có thể không tăng tiền thuê quá mức, nhưng dùng quy định nội bộ, yêu cầu bảo trì, sơn sửa, thay đổi cảnh quan… để tạo áp lực. Nếu cư dân không đủ tiền làm theo, hoặc vì tuổi già, bệnh tật mà không kịp đáp ứng, họ vẫn có thể bị xem là “vi phạm nội quy” và bị đe dọa trục xuất. Các nhà vận động chỉ ra cơ chế thực thi luật ở Santa Ana còn quá yếu, chưa đủ để ngăn chặn tình trạng quấy rối cư dân thông qua những chi tiết hành chính. Nghiên cứu nhà ở năm 2022 cho thấy, 1/3 người cao tuổi thu nhập thấp ở quận Cam đang gánh chi phí nhà ở ở mức “nghiêm trọng”. Đe dọa bị trục xuất, bị ép tuân thủ nội quy đến kiệt sức không chỉ là chuyện kinh tế, mà còn kéo theo lo âu, trầm cảm, cao huyết áp, làm sức khỏe người già suy kiệt nhanh hơn.
Ảnh một mobile home bán với giá $119,900 tại Kona Kai MHP, 4117 W McFadden Ave #623, Santa Ana, CA 92704
10 mins away from the Little Saigon in Bolsa.
“Muốn ở lại thì phải nghe lời” – tiếng thở dài trên hiên nhà trống
Ở Kona Kai, hiên nhà bà Ngọc Trần giờ không còn hai chiếc ghế ngả, cũng chẳng còn dãy chậu hoa đầy màu sắc như trước. Bà đã dẹp hết sau những lá thư cảnh cáo. “Nếu muốn tiếp tục sống ở đây, bạn phải làm theo hết các yêu cầu của họ và hy vọng thế là đủ”, bà nói, mắt nhìn ra khoảng hiên trống. Câu nói nghe tưởng là chấp nhận số phận, nhưng cũng là tiếng thở dài của cả một thế hệ người già gốc Việt ở quận Cam: cả đời chắt chiu để có mái nhà, cuối tuổi già lại phải sống trong nơm nớp lo sợ vì vài dòng chữ trong những lá thư tiếng Anh. Khi chi phí nhà ở leo thang, trợ cấp hưu trí không theo kịp, luật bảo vệ người thuê chưa đủ mạnh và rào cản ngôn ngữ vẫn còn nguyên, thì những khu mobile home “vừa túi tiền” cũng không còn là bến đỗ bình yên. Chúng trở thành nơi mà chỉ một chậu hoa đặt sai chỗ, một chiếc ghế ngả không đúng quy định cũng đủ làm người ta mất ngủ, vì biết rằng phía sau đó là cả nguy cơ mất đi chỗ trú ẩn cuối cùng của đời mình.
