Đất nước nhỏ bé nhưng “đi trước” thế giới 57 năm
Nếu hôm nay bạn bay sang Kathmandu, ngẩng nhìn tờ lịch treo tường trong một ngôi nhà Nepal bất kỳ, rất có thể bạn sẽ giật mình: trong khi phần lớn thế giới đang sống ở năm 2025, thì người Nepal đã lặng lẽ bước sang năm… 2082. Không phải truyện khoa học viễn tưởng, mà là cách một dân tộc gìn giữ thời gian của riêng mình. Nepal – quốc gia chưa tới 30 triệu dân, kẹp giữa Ấn Độ và Tây Tạng, không chỉ nổi tiếng với núi non hùng vĩ mà còn là nơi thời gian, văn hóa và thiên nhiên giao nhau theo một cách rất khác phần còn lại của thế giới.
Lịch Bikram Sambat: khi người Nepal sống trong hai “dòng thời gian”
Điều làm du khách tò mò nhất ở Nepal chính là hệ thống lịch Bikram Sambat (BS) – một loại lịch Hindu cổ khởi nguồn từ vua Bikramaditya. Lịch này tính theo chu kỳ Mặt Trăng nhưng vẫn được điều chỉnh để phù hợp với năm Mặt Trời. Kết quả là nó luôn đi trước lịch dương khoảng 56–57 năm: năm dương lịch 2025 tương ứng với năm 2082 theo lịch Bikram Sambat. Trong đời sống quốc tế, người Nepal vẫn dùng lịch Gregorian như mọi quốc gia khác. Nhưng trong sinh hoạt thường ngày – từ cưới hỏi, làm nhà, khai trương cho đến các lễ hội tôn giáo – Bikram Sambat mới là “nhịp tim” thật sự của xã hội. Nhiều gia đình treo cùng lúc hai cuốn lịch: một dương, một Bikram Sambat, như treo song song hai nhịp đập thời gian trên cùng bức tường. Năm mới của Nepal vì thế cũng rất khác: thay vì 1/1, người Nepal đón năm mới vào khoảng giữa tháng 4 dương lịch, khi tháng Baishakh bắt đầu. Cả đất nước mở hội Bisket Jatra kéo dài 9 ngày, những đám rước, nghi lễ, điệu múa cổ xưa biến thung lũng Kathmandu thành một sân khấu rực rỡ, nơi người dân chào năm mới 2082 trong khi khách du lịch vẫn… đang nghĩ mình ở 2025.
Một dân tộc chưa từng bị đô hộ
Trên bản đồ chính trị, Nepal là một ngoại lệ hiếm hoi ở châu Á: chưa từng là thuộc địa của bất kỳ đế quốc nào. Nằm sâu trong dãy Himalaya, ba phần tư biên giới giáp Ấn Độ, phần còn lại giáp Tây Tạng, quốc gia nhỏ bé này tồn tại giữa những va đập lịch sử mà không bị nuốt chửng. Chính vì thế, bản sắc Nepal ít nhiều “thuần khiết” hơn nhiều nơi khác: các nghi thức tôn giáo, kiến trúc, lễ hội không phải là mảnh ghép chắp vá sau những cuộc đô hộ, mà là dòng chảy liên tục kéo dài qua nhiều thế kỷ. Họ sống chậm rãi, bền bỉ và bám rễ sâu vào núi rừng, như chính địa hình gân guốc của đất nước mình.
“Amazon của châu Á”: thiên nhiên phong phú hiếm có
Nhìn trên bản đồ, Nepal nhỏ đến mức dễ bị bỏ qua. Nhưng nếu tính bằng sự phong phú sinh học, nơi đây xứng đáng được gọi là “Amazon của châu Á”. Quốc gia này có gần 6.000 loài thực vật có hoa, trong đó hơn 360 loài phong lan – tương đương 2% tổng số loài lan của thế giới – và khoảng 6% các loài đỗ quyên toàn cầu. Không ít loài chỉ tồn tại duy nhất ở Nepal, không thể tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác. Trên bầu trời, gần 870 loài chim tung cánh, nhiều hơn tổng số loài chim của cả châu Âu và Bắc Phi cộng lại, chiếm tới 8% số loài chim đã biết của hành tinh. Rừng già và triền núi còn là mái nhà của hơn 650 loài bướm, trong đó có bướm Atlas – loài bướm đêm lớn nhất thế giới – cùng những đàn ong mật hoang dã khổng lồ đặc trưng của Himalaya. Đất nước ấy, vì thế, vừa là phòng thí nghiệm khổng lồ của tự nhiên, vừa là kho báu mà nhân loại buộc phải trân trọng gìn giữ.
Kathmandu – thung lũng nhỏ, mật độ di sản dày đặc
Nepal không giàu tiền bạc, nhưng giàu di sản đến độ choáng ngợp. Riêng thung lũng Kathmandu – trái tim văn hóa của quốc gia – đã có tới 7 di sản thế giới được UNESCO công nhận chỉ trong bán kính 15 km. Trong không gian nhỏ bé ấy, mỗi bước chân là một lớp trầm tích lịch sử: từ bảo tháp Bouddhanath trắng xóa vươn lên bầu trời, đền Pashupatinath linh thiêng bên bờ sông Bagmati, đến Swayambhunath – “Đền Khỉ” bồng bềnh giữa sương sớm. Ba quảng trường Durbar ở Kathmandu, Bhaktapur và Patan giống như ba bảo tàng sống, nơi những cung điện gỗ, những chạm khắc tinh xảo, những nghi thức hoàng gia ngày xưa vẫn còn ngân vang giữa đời sống hôm nay.
Lá cờ “ngược dòng” duy nhất trên thế giới
Ngay cả quốc kỳ, Nepal cũng chọn một con đường không giống ai. Đây là lá cờ duy nhất trên thế giới không có hình chữ nhật. Hai tam giác đỏ chồng lên nhau, viền xanh, vừa tượng trưng cho Ấn Độ giáo và Phật giáo – hai tôn giáo lớn của đất nước – vừa gợi hình hai đỉnh núi Everest và Lhotse sừng sững trên nóc nhà thế giới. Màu đỏ là quốc hoa đỗ quyên, là nhiệt huyết và tinh thần chiến thắng; viền xanh là hòa bình. Mặt trăng trên đỉnh lá cờ tượng trưng cho sự thanh thản, khí hậu mát lạnh của vùng núi cao; mặt trời ở tam giác dưới là sức sống bền bỉ của vùng đồng bằng Terai nóng ẩm. Chỉ cần nhìn lá cờ, người ta đã thấy hiện lên cả một bản đồ thu nhỏ của Nepal: núi non, tôn giáo, khí hậu và tính cách dân tộc.
Giữa những đỉnh núi chọc trời
Nepal là thiên đường của những kẻ mơ leo núi. Đất nước này sở hữu 8 trong số 10 đỉnh núi cao nhất thế giới; chỉ riêng dãy Himalaya bên Nepal đã đủ làm choáng váng bất kỳ tâm hồn ưa phiêu lưu nào. Everest – hay Chomolungma – cao 8.848 m, từ lâu đã trở thành biểu tượng cho cả tinh thần chinh phục lẫn sự mong manh của con người trước thiên nhiên. Bên cạnh đó là Lhotse, khoảng 8.500 m, gần như sát cạnh Everest, vươn lên như chiếc giáo băng khổng lồ nơi biên giới Nepal – Trung Quốc. Dưới chân những ngọn núi tuyết phủ quanh năm là đồng bằng phì nhiêu và vùng đồi rừng xanh rì – một đất nước nhỏ mà địa hình đa dạng như một thế giới thu nhỏ.
Nepal – sống giữa tương lai, gìn giữ quá khứ
Nepal là một nghịch lý đẹp: trên giấy tờ, họ đang sống ở năm 2082, nhưng trong những ngôi làng ẩn sâu giữa Himalaya, nhịp sống vẫn chậm, lặng và đầy tính truyền thống. Từ hệ thống lịch Bikram Sambat khác lạ, lá cờ không giống bất kỳ quốc gia nào, những lễ hội cổ xưa đến những ngọn núi chọc trời, đất nước này giống như một kho tàng văn hóa – lịch sử – thiên nhiên được cất giữ giữa mây mù. Người Nepal có thể không giàu theo thước đo GDP, nhưng giàu theo một thước đo khác: thước đo của bản sắc, của ký ức, của sự gắn bó giữa con người với đất và trời. Và có lẽ, đó là lý do mà mỗi du khách rời Nepal đều mang trong mình cảm giác lạ lùng: như vừa đi về từ một tương lai 2082, nhưng lại học được cách trân trọng những điều rất xưa cũ của loài người.
