Bị
"tưng tưng" là cách nói cho vui để chỉ ra trẻ em bị
"hội chứng tăng động" (hyperactivity), hay có hành vi quậy phá quá mức, không kiểm soát được hành động. Vài cuộc nghiên cứu có cho thấy, việc tiêu thụ nước ngọt có liên quan ít nhiều đến chứng tăng động này ở trẻ. Nước ngọt có có gas, có đường, và thường có kèm theo chất bảo quản
benzoate. Nghe đến chất bảo quản là thấy đáng ngờ rồi. Sự thật là như thế nào đây?
(Minh họa)
Hành vi hiếu động khác với sự tăng động
Nước ngọt có ảnh hưởng đến hội chứng tăng động ở trẻ đã được bàn luận khá nhiều từ hơn ba mươi năm qua. Mối nghi ngờ thường tập trung vào các loại phụ gia được cho sử dụng trong nước ngọt có gas.
Nước ngọt có gas là loại nước giải khát được sản xuất đơn giản nhất, chỉ lấy nước pha thêm các loại phụ gia như hương liệu, chất điều chỉnh độ acid, chất tạo ngọt, chật tạo màu, chất bảo quản, chất chống oxid hóa (để cầm giữ màu), có khi còn thêm cả chất caffeine cho thêm phần kích thích… rồi cho bơm gas, đóng chai. Thế là xong.
Trẻ em hiếu động khác với tăng động.
Hiếu động (overactivity) thường rơi vào trẻ mới vài ba tuổi, quậy phá hơi quá mức một chút, nhưng vẫn còn biết kiểm soát được mức độ quậy phá của mình, biết ngán sợ cha mẹ thầy cô.
Nhưng tăng động lại khác, thường thấy xuất hiện ở trẻ 7-8 tuồi, quậy phá trên mức bình thường, kém tập trung, nói nhiều, nói huyên thuyên, nói leo lẽo để cho người khác chú ý đến mình, nhưng khả năng tập trung chú ý của chính mình lại kém, bốc đồng, không tự kiểm soát được hành vi, ở trường học cũng như ở nhà. Y học gọi đây là
"hội chứng rối loạn tăng động thiếu tập trung" (ADHD–Attention deficit hyperactivity disorder), xảy với một số trẻ và thiếu niên, con trai bị chứng ADHD này nhiều hơn con gái.
Chất bảo quản benzoate bị "oan ức"?
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến chứng rối loạn
ADHD ở trẻ, có thể do yếu tố bệnh lý rối loạn phát triển thần kinh thường, nhưng yếu tố tâm lý cũng không loại trừ ra, như gia đình, môi trường sống,..
Uống nước ngọt có thể làm cho những trẻ có xu hướng
ADHD được
"bốc" thêm lên. Tuy nhiên không phải tất cả loại nước ngọt nào cũng gây ra hậu quả đó. Vậy thì, thủ phạm là phụ gia gì đang có trong nước ngọt?
Bị ngờ vực trước tiên là
sodium benzoate, một chất bảo quản chống nấm mốc, men, và trong vài trường hợp có thể chống vi khuẩn nên được cho sử dụng khá phổ biến trong nhiều loại thực phẩm. Do mức hiệu quả diệt khuẩn khá tốt trong môi trường acid, nên chất
benzoate thường được bổ sung thêm trong những sản phẩm có tính acid như nước trái cây, mứt, rau quả muối, nước ngọt…
Benzoate còn được sử dụng trong ngành dược phẫm để giúp điều trị bệnh
"cao ammoniac trong máu" (hyperammonemia).
Benzoate là chất phụ gia được cho phép dùng trong thực phẩm với mục đích bảo quản. Cơ quan An toàn
FDA (Hoa Kỳ) liệt kê
benzoate vào nhóm được công nhận rộng rãi là an toàn (
GRAS).
Vì
benzoate được dùng phổ biến như vậy, nên đã nhanh chóng bị giới khoa học cho loại ra khỏi tầm nghi ngờ là thủ phạm làm
"bốc" thêm chứng tăng động ở trẻ, nhưng giới báo chí khi nghe nhắc đến chất bảo quản lại bị
"tăng động", gây ra ồn ào trong dư luận gần xa một thời.
Đây mới chính là thủ phạm
Cơ quan Tiêu chuẩn Thực phẩm Anh quốc (FSA–Food Standards Agency) đã tài trợ cho Đại học ở Southampton (Anh) để làm rõ vấn đề này. Kết quả cuộc nghiên cứu được Ủy ban Độc tố của Anh quốc nhận định như sau: Về mặt lâm sàng, quả thực là có mối liên quan giữa việc uống nước ngọt và hành vi tăng động ở một số trẻ, nhưng chỉ xảy ra với trẻ có xu hướng bị chứng tăng động có sẵn trong người rồi.
Cả loại chất tạo màu nhân tạo và benzoate được cho là có liên quan. Tuy nhiên, cuộc nghiên cứu chỉ được thực hiện trên nước ngọt có sử dụng và không cho sử dụng hỗn hợp của hai thành phần này. Nói một cách khác, nước ngọt phải vừa có chất tạo màu và benzoate mới có mối liên quan đó. Vì sao phải có mặt đủ cả hai thành phần này, khoa học vẫn chưa giải thích ra được.
Tuy nhiên Cơ quan Tiêu chuẩn
FSA đã chỉ ra 6 loại hóa chất tạo màu để cho các bậc phụ huynh nên thận trọng khi cho trẻ con ăn uống:
- Sunset yellow FCF (E110)
- Quinoline yellow (E104)
- Màu đỏ armoisine (E122)
- Allura red (E129)
- Màu vàng tartrazine (E102)
- Màu đỏ ponceau 4R (E124).
Mã số
E trong ngoặc đơn là ký hiệu của châu Âu, chỉ ra chất phụ gia được phép sử dụng trong thực phẩm với một số điều kiện cụ thể nào đó.
Các loại chất tạo màu nêu trên đều được các cơ quan an toàn ở Hoa Kỳ, châu Âu và các nước trên thế giới cho phép sử dụng.
Cơ quan FSA của Anh quốc nêu ra các loại chất tạo màu nêu trên chỉ để khuyến cáo chứ không cấm sử dụng chúng trong nước ngọt. Tuy vậy,
FSA yêu cầu các nơi sản xuất nước ngọt phải ghi lời cảnh cáo trên bao bì
"May have an adverse effect on activity and attention in children" (có thể ảnh hưởng không tốt đến hoạt động và khả năng tập trung của trẻ). Đồng thời FSA cũng khuyến khích các nơi sản xuất nên tìm các chất thay thế khác, và loại bỏ ra 6 loại chất tạo màu nêu trên.
Châu Âu cũng đi theo khuyến cáo của Anh quốc, nhưng FDA (Mỹ) thì còn lừng khừng, chưa có quyết định rõ ràng.
Các chuyên gia nghiên cứu cũng nhấn mạnh, có nhiều nguyên nhân dẫn đến chứng tăng động
ADHD ở trẻ, và việc cho loại bỏ ra các phụ gia này không có nghĩa là sẽ ngăn ngừa hay điều trị được hội chứng tăng động này.
Nói chung, cuộc nghiên cứu của Đại học Souththampton vẫn chưa đủ tính thuyết phục để cho các cơ quan an toàn du8a ra các biện pháp cụ thể, trong khi chất bảo quản vẫn là thứ cần thiết để ngăn ngừa sự ngộ độc thực phẩm do bị nhiễm khuẩn, mốc meo…
Với nước ngọt có gas, trong thành phần được sử dụng phải vừa có benzoate, vừa có chất tạo màu mới có thể liên quan đến chứng tăng động (chứ không phải là nguyên nhân chính gây ra tăng động). Nếu nước ngọt chỉ có một trong hai thành phần đó thì lại không sao. Tuy nhiên, giữa benzoate và chất tạo màu, thì chất tạo màu bị cho
"chiếu tướng" rất kỹ, chứ chất benzoate được xem là vô tội.
Về loại nước ngọt có gas
Nước ngọt có gas, tiếng Anh gọi
"soft drink" để phân biệt với
"hard drink" là thức uống có cồn. Như đã nói ở trên, chỉ là loại nước có đường, rồi bơm gas (khí carbonic). Các loại phụ gia thêm thắt vào chỉ làm cho bắt mắt, bắt mùi dù có cho quảng cáo như thế nào đi nữa cũng không có ý nghĩa về mặt dinh dưỡng. Một lon nước ngọt (330 ml) có 12 g đường, cung cấp khoảng 150 Kcal.
Khoa học gọi nước ngọt có gas là thứ
"năng lượng rỗng", nghĩa là chỉ thuần túy cung cấp năng lượng, chứ chẳng có bổ béo gì.
"Năng lượng rỗng" có thể hiểu một cách ví von, giống như chạy xe gắn máy chỉ có đổ xăng mà không châm thêm nhớt.
Nhiều cuộc nghiên cứu cũng cho thấy, uống nhiều nước ngọt có gas sẽ dẫn đến béo phì. Béo phì không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà có thể tạo ra rủi ro cao dẫn đến các bệnh về tim mạch, hô hấp, tiểu đường, tăng huyết áp.. Ở trẻ em gái, béo phì là một trong những nguyên nhân gây chứng dậy thì sớm.
Tóm lại, nước ngọt có gas không đơn giản là câu chuyện về hội chứng tăng động ở trẻ, mà là béo phì. Với trẻ em, thứ gì ngọt là chúng đều rất thích, nên có nhiều trường học trên thế giới cấm không cho bán nước ngọt có gas, kể cả nước tăng lực trong phạm vi nhà trường.
Vũ Thế Thành
** Tham khảo thêm ở đây:
-
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2137120/ Diet & Nutrition: Hyperactive Ingredients?
-
https://www.food.gov.uk/science/additives/foodcolours Food colours and hyperactivity
