Tutankhamun, c̣n được gọi là Vua Tut, là một pharaoh Ai Cập cổ đại có ngôi mộ xa hoa trở nên nổi tiếng thế giới sau khi được phát hiện vào năm 1922.
Vua Tutankhamun lên ngôi Ai Cập cổ đại lúc 9 hoặc 10 tuổi, vào thế kỷ 14 trước Công nguyên và chết khoảng một thập kỷ sau đó. (Ảnh: Romilly Lockyer qua Getty Images)
Tutankhamun, ngày nay thường được gọi là Vua Tut, là một pharaoh Ai Cập cổ đại được chôn cất trong một ngôi mộ xa hoa chứa đầy các hiện vật bằng vàng ở Thung lũng các vị vua. Ngôi mộ của ông được phát hiện vào năm 1922 bởi một nhóm khảo cổ do nhà Ai Cập học người Anh Howard Carter dẫn đầu. Khu lăng mộ này đều do người Ai Cập thực hiện.
Vua Tut đôi khi được gọi là "vua trẻ" v́ ông lên ngôi lúc 9 hoặc 10 tuổi, vào thế kỷ 14 trước Công nguyên. Ông qua đời khoảng một thập kỷ sau đó. Ngôi mộ chứa đầy kho báu của ông được phát hiện hầu như c̣n nguyên vẹn, điều đặc biệt là hầu hết các ngôi mộ ở Thung lũng các vị vua đều đă bị cướp phá từ thời cổ đại.
Việc phát hiện ra ngôi mộ của ông vào năm 1922 đă thu hút sự chú ư của toàn thế giới và biến Vua Tut thành một cái tên quen thuộc.
Mặc dù lăng mộ của Tutankhamun rất xa hoa, nhưng bằng chứng lịch sử và khảo cổ học cho thấy vị pharaoh trẻ tuổi này ốm yếu và đă dành thời gian cai trị ngắn ngủi của ḿnh để phá hoại một cuộc cách mạng tôn giáo do cha ḿnh, Akhenaten khởi xướng.
Con trai của Akhenaten, một nhà cách mạng
Vua Tut, tên khai sinh là Tutankhaten, sinh ra ở Ai Cập cổ đại vào khoảng năm 1341 trước Công nguyên. Cha của ông, Akhenaten, là một pharaoh cách mạng, người đă cố gắng tập trung tôn giáo đa thần của Ai Cập xung quanh việc thờ cúng đĩa mặt trời, Aten. Với ḷng nhiệt thành của ḿnh, Akhenaten đă ra lệnh phá hủy hoặc làm xấu mặt tên và h́nh ảnh của các vị thần Ai Cập khác. Ông cũng xây dựng thủ đô mới tại Tell el-Amarna. Akhenaten đă bị kết án sau khi chết, Anna Stevens, một nhà Ai Cập học tại Đại học Monash ở Úc, đă viết điều này trong cuốn sách của ḿnh.
Mẹ ruột của Tutankhaten không rơ nhưng có khả năng không phải là vợ chính của Akhenaten, Nữ hoàng Nefertiti - mặc dù các nhà Ai Cập học vẫn tranh luận về điều này, Bob Brier, một nhà Ai Cập học tại Đại học Long Island, đă viết trong cuốn sách "Tutankhamun và Lăng mộ đă thay đổi thế giới" (Nhà xuất bản Đại học Oxford) , 2022).
Tutankhamun lên ngôi vào khoảng năm 1332 trước Công nguyên. Do tuổi c̣n trẻ, vị vua trẻ sẽ phải phụ thuộc rất nhiều vào các cố vấn. Brier viết: Tại một thời điểm nào đó, ông đă đổi tên ḿnh từ Tutankhaten thành Tutankhamun, xóa từ "aten" - một lời nhắc nhở về nỗ lực cách mạng tôn giáo của cha ông - và thay thế bằng "amun". Tên này thuộc về một vị thần Ai Cập quan trọng mà một số người Ai Cập coi là vua của các vị thần. Sự thay đổi này minh họa việc Vua Tut rời xa những thay đổi tôn giáo của cha ḿnh, đưa Ai Cập trở lại tín ngưỡng đa thần trước đây.
Tutankhamun lên án hành động của cha ḿnh trong một tấm bia được t́m thấy ở Karnak, gần Luxor ngày nay, trong đó nói rằng cuộc cách mạng tôn giáo của Akhenaten đă khiến các vị thần phớt lờ Ai Cập. Hành động này có thể đă giúp ông củng cố quyền lực của ḿnh.
Vợ của vua Tut là ai?
Tutankhamun kết hôn với người chị cùng cha khác mẹ của ḿnh là Nữ hoàng Ankhesenamun, và hai cô con gái song sinh của cặp đôi đều chết non; bào thai của họ được chôn trong lọ ở lăng mộ của pharaoh. Cặp đôi không để lại người thừa kế ngai vàng. Lăng mộ của Nữ hoàng Ankhesenamun vẫn chưa được t́m thấy.
Những bức thư c̣n sót lại cho thấy rằng, sau cái chết của Tut, Ankhesenamun đă cố gắng duy tŕ ngai vàng, thậm chí c̣n viết thư cho Suppiluliuma I, vua Hittite ở Anatolia, để cử một trong những người con trai của ông kết hôn với cô ấy. Ankhesenamun cuối cùng bị buộc phải kết hôn với quan chức Ay, người đă trở thành pharaoh.
Vua Tut trông như thế nào?
Một nghiên cứu năm 2010 về hài cốt của Vua Tut được công bố trên tạp chí JAMA cho thấy ông cao 1,67 m và mắc nhiều bệnh tật, bao gồm sốt rét và bệnh Kohler, một chứng rối loạn xương bàn chân hiếm gặp. Các nhà khảo cổ cũng t́m thấy một số cây gậy trong lăng mộ Tutankhamun, điều này cho thấy vị pharaoh này đôi khi gặp khó khăn khi đi lại.
Bất chấp những căn bệnh này, ông có thể đă mặc áo giáp - mặc dù liệu ông có tự ḿnh ra trận hay không th́ vẫn chưa rơ ràng. Một phân tích năm 2018 về áo giáp da được t́m thấy trong lăng mộ Tutankhamun cho thấy áo giáp đă bị ṃn.
Hutan Ashrafian, giảng viên lâm sàng về phẫu thuật tại Đại học Hoàng gia London, cho biết Tutankhamun có thể đă đi khập khiễng, có hộp sọ hơi dài hơn b́nh thường, có bộ ngực hơi to (do một t́nh trạng gọi là gynecomastia, do mất cân bằng nội tiết tố), có răng hô và tương đối gầy.
Vua Tut qua đời lúc bao nhiêu tuổi?
Vị vua trẻ qua đời vào khoảng năm 1323 trước Công nguyên, lúc khoảng 18 tuổi. Cái chết của ông có thể là một điều bất ngờ, và ngôi mộ của ông dường như đă được hoàn thành một cách vội vàng. Năm 2011, Ralph Mitchell, lúc đó là giáo sư sinh học ứng dụng tại Đại học Harvard, đă giúp phân tích các đốm nâu trong lăng mộ. Những vết đó hóa ra là tàn tích của vi khuẩn đă từng phát triển trên tường, có thể là do lớp sơn vẫn c̣n ướt khi pharaoh được an táng.
Vua Tut chết như thế nào?
Vua Tut chết như thế nào là vấn đề tranh luận giữa các học giả. Các nhà Ai Cập học đă đưa ra nhiều giả thuyết trong nhiều năm. Trong bài báo của JAMA, một nhóm nghiên cứu cho rằng, sự kết hợp giữa bệnh sốt rét và hoại tử (chết mô) do găy xương ở bàn chân trái có thể đă gây ra cái chết của ông.
Bất chấp các vấn đề sức khỏe của Tutankhamun, các di tích lịch sử và khảo cổ cho thấy ông đă cố gắng duy tŕ hoạt động và chiếc xương bị găy có thể là do một tai nạn khi đi săn.
Lăng mộ vua Tut ở đâu?
Vua Tut được chôn cất trong một ngôi mộ xa hoa ở Thung lũng các vị vua, gần Luxor ngày nay. Thung lũng này có lăng mộ của nhiều pharaoh sống trong thời kỳ Tân Vương quốc (khoảng năm 1550 đến 1070 trước Công nguyên) trong lịch sử Ai Cập. Trong thời gian đó, Ai Cập đă ngừng xây dựng kim tự tháp cho các pharaoh và thay vào đó chôn cất họ ở thung lũng này. Những lo ngại về an ninh liên quan đến vụ cướp lăng mộ có thể là một lư do khiến các pharaoh được chôn cất trong thung lũng.
Bên trong lăng mộ Tutankhamun có ǵ?
Nhóm của Carter đă phát hiện ra lối vào lăng mộ vào ngày 4/11/1922 và tiến vào lăng mộ vào ngày 26/11.
Carter và nhóm của ông phát hiện ra rằng ngôi mộ chứa vô số kho báu chưa được chạm tới. Bộ sưu tập kho báu kỳ diệu gồm: hai h́nh nộm kỳ lạ bằng gỗ mun đen của một vị Vua, mang dép vàng, mang gậy và chùy, hiện ra từ tấm áo choàng của bóng tối; những chiếc ghế dài mạ vàng dưới những h́nh dạng kỳ lạ, đầu sư tử, đầu Hathor và quái vật vô sinh…
Trong số rất nhiều báu vật khác có một con dao găm có sắt lấy từ một thiên thạch và một chiếc ngai vàng có hai con sư tử hướng ra ngoài như thể đang bảo vệ ngai vàng.
Trong số những phát hiện có xác ướp của Tutankhamun. Trong một nghiên cứu năm 2013 được công bố trên tạp chí Études et Travaux, Salima Ikram, giáo sư Ai Cập học tại Đại học Mỹ ở Cairo, cho rằng việc đưa Ai Cập trở lại tín ngưỡng đa thần truyền thống là rất quan trọng đối với Tutankhamun và các cố vấn của ông nên ông đă yêu cầu được ướp xác ở đó, một cách khác thường để nhấn mạnh mối liên hệ chặt chẽ của ông với Osiris, vị thần của thế giới ngầm.
Ikram viết rằng da của Tutankhamun bị ngâm trong dầu sau khi ông qua đời, khiến da ông trở nên đen. Trái tim của ông cũng bị lấy đi, mặc dù người Ai Cập thường không lấy trái tim ra. Ngoài ra, dương vật của ông được ướp xác ở góc 90 độ, một điều bất thường.
Trong truyền thuyết, Osiris có làn da đen, khả năng tái tạo mạnh mẽ và một trái tim đă bị anh trai Seth hack thành từng mảnh.
Tuy nhiên, lượng lớn dầu dễ cháy đă khiến xác ướp Tutankhamun bốc cháy ngay sau khi chôn cất.
Trong khi sự giàu có của Vua Tutankhamun là đáng kinh ngạc, th́ ngôi mộ lại nhỏ bất thường để chôn cất một pharaoh, với tổng thể tích là 277 m3, trang web của Dự án Bản đồ Theban lưu ư. Mộ vua Tut được chia làm hành lang, pḥng chôn cất, tiền sảnh và hai pḥng ngày nay gọi là “nhà phụ” và “kho bạc”.
Ngôi mộ có thể nhỏ v́ pharaoh qua đời khi c̣n trẻ và bất ngờ, không c̣n thời gian để đào một ngôi mộ lớn hơn. Có thể ngôi mộ ban đầu không được dự định dành cho một pharaoh nào cả.
Mặt nạ vàng của vua Tutankhamun
Kho báu mang tính biểu tượng nhất trong pḥng chôn cất vua Tut là mặt nạ tử thần của ông, được làm bằng vàng cùng với đá và thủy tinh dát. "Mặt nạ xác ướp Tutankhamun được làm từ hai tấm vàng nguyên khối dát thủy tinh, đồ sứ [gốm tráng men] và đá bán quư" và nặng 10,2 kg, Susan Allen, học giả nghiên cứu cấp cao tại Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan , đă viết trong cuốn sách "Lăng mộ của Tutankhamun: Sự hồi hộp của việc khám phá" (Met Publications, 2006).
Allen lưu ư rằng nhựa và dầu được đổ lên chiếc mặt nạ này cùng với phần c̣n lại của xác ướp. Khi nhựa và dầu nguội đi, chúng sẫm màu và cứng lại.
Lời nguyền trong lăng mộ vua Tut là ǵ?
Trong ṿng vài tháng kể từ khi phát hiện lăng mộ của Vua Tutankhamun vào năm 1922, người tài trợ cho cuộc khai quật - George Herbert, Bá tước Carnarvon thứ năm ở Anh - bị bệnh và qua đời. Không mất nhiều thời gian để mọi người đặt câu hỏi liệu "lời nguyền của xác ướp" có khiến bá tước phải chịu số phận hay không. Báo chí vẫn tồn tại huyền thoại rằng việc mở lăng mộ Tutankhamun đă đánh thức một lời nguyền giết chết những người giúp t́m ra nó.
VietBF@ Sưu tập
