Đọ sức giữa ‘kiến’ và ‘voi’ ở Scarbourough

Liệu “kiến” Philippines có thể đương đầu với “voi” Trung Quốc? Theo nhà phân tích Javad Heydarian, Manila sẽ không đơn độc trong cuộc đấu hoàn toàn không cân sức này.

Nhật báo Daily Inquirer (Philippine) số ra ngày 11/6 đưa tin cuối tuần qua, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lưu Vĩ Dân khẳng định “thuyền đánh cá Trung Quốc tiếp tục hoạt động trong vùng biển Hoàng Nham (Scarbourough) một cách bình thường và không còn bị quấy rối”, sau khi Philippine đã chủ động rút hết tàu thuyền khỏi khu vực đang tranh chấp để tránh làm gia tăng căng thẳng.

Phát ngôn viên Lưu Vĩ Dân: "Thuyền đánh cá Trung Quốc tiếp tục hoạt động trong vùng biển Hoàng Nham".

Về cái lý của kẻ mạnh này, tạp chí The Diplomat có trụ sở tại Tokyo ngày 7/6 đã đăng bài “Manila thách thức gã khổng lồ Goliath” của Javad Heydarian – một nhà phân tích ở Manila chuyên về các vấn đề đối ngoại, phát triển và an ninh quốc tế.

Theo nhà phân tích Javad Heydarian, trước tình hình bãi cạn Scarborough bế tắc đã hai tháng nay, nhiều người đặt câu hỏi liệu Philippine bé nhỏ có thể đứng vững bao lâu nữa trước sức ép ngoại giao-quân sự của Trung Quốc.

Nếu chỉ xét đơn thuần về khía cạnh pháp lý, chắc chắn Trung Quốc ở vào thế yếu hơn. Bãi cạn Scarbourough nằm trong vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý tế của Philippine và cách đất liền Trung Quốc (chứ không phải thềm lục địa) hàng ngàn cây số (cách đảo Hải Nam hơn 600 hải lý).

Ở một cấp độ khác, luật quốc tế cũng nghiêng về phía Philippine. Trên thực tế, Philippine đã giám sát và thực thi chủ quyền “một cách liên tục và hiệu quả” ở bãi cạn Scarborough sẽ mang lại cho Manila thế chủ động trong bất kỳ phán quyết nào của trọng tài quốc tế. Năm 2010, thị trấn Masinloc (cách bãi cạn Scarbourough 200 km) đã khẳng định bãi cạn Scarbourough thuộc về thị trấn này.

Trước đó, theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển, Manila đã bảo vệ thành công tuyên bố chủ quyền của mình đối với bãi nổi Benham (Benham Rise) nằm trên vùng đặc quyền kinh tế phía Đông của Philippine ở Thái Bình Dương. Rõ ràng, Manila cảm thấy tự tin về việc vụ bãi cạn Scarborough ra trước Tòa án quốc tế về Luật Biển.

Tuy nhiên, yếu tố quyết định trong tranh chấp lãnh thổ lại là việc các bên sử dụng như thế nào sức mạnh quốc gia để bảo vệ lợi ích của mình. Xét về khía cạnh này, Trung Quốc hoàn toàn vượt trội so với Philippine về các lĩnh vực sức mạnh, ngân sách quốc phòng và khí tài quân sự.

Nhìn bề ngoài, Trung Quốc dường như đang thắng thế. Chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc còn lớn hơn tổng ngân sách quốc phòng của tất cả các nước ven Biển Đông. Trong khi Các lực lượng vũ trang “nhược tiểu” của Philippine trang bị nghèo nàn và đang cố tồn tại với ngân sách quốc phòng eo hẹp 1,5 tỷ USD/năm, chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc đứng thứ 2 trên thế giới, với ước tính khiêm tốn 100 tỷ USD và dự kiến sẽ còn tăng gấp đôi vào năm 2015.

Để đối phó với lực lượng hải quân nhỏ bé của Philippine (Manila chỉ triển khai tàu chiến duy nhất Gregorio Del Pilar ở khu vực bãi cạn Scarbourough), Trung Quốc không chỉ tiến hành nhiều cuộc tập trận ở gần khu vực tranh chấp, mà còn cử cả một đội tàu đông đảo đến đe dọa Manila.

Mặc dù đều đã ký Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển, trong quá khứ, cả Trung Quốc lẫn Philippine đều né tránh việc phân xử tranh chấp lãnh thổ thông qua trọng tài quốc tế. Trong khi cựu Tổng thống Philippine Joseph Estrada đã nói rõ quan điểm này, trong một tuyên bố gửi Tổng Thư ký Liên Hiệp Quốc năm 2006, Bắc Kinh tuyên bố không sẵn sàng thỏa hiệp với việc trọng tài quốc tế phân xử liên quan tới các vấn đề “phân định hàng hải, lãnh thổ và các hoạt động quân sự”. Theo “đường 9 đoạn” đầy tai tiếng của Trung Quốc (mà người ta còn gọi là “đường lưỡi bò” tham lam), phần lớn diện tích Biển Đông thuộc về Trung Quốc.

Ngoài ra, Trung Quốc còn sử dụng sức mạnh kinh tế. Dưới thời Tổng thống Philippine tiền nhiệm Gloria Arroyo, Trung Quốc đã sử dụng các khoản vay ưu đãi hàng tỷ USD, những hứa hẹn về các dự án và những khoản tiền hối lộ để tác động đến tầng lớp lãnh đạo chóp bu ở Philippine. Đỉnh điểm là việc thông qua “đường cơ sở” năm 2009, qua đó từ bỏ đòi hỏi chủ quyền của Philippine đối với nhiều khu vực tranh chấp (với Trung Quốc) ở Biển Đông.

Với tầng lớp lãnh đạo Philippine hiện thời có tư tưởng độc lập hơn, Trung Quốc lại sử dụng các biện pháp kinh tế khác nhằm khiến Philippine phải nhượng bộ. Đó là kết hợp sử dụng cảnh cáo về du lịch và các hình thức trừng phạt kinh tế nhằm buộc các đối tác (Philippine) phải đi đến thỏa hiệp. Là thị trường nhập khẩu chuối của Philippine trị giá 250 triệu USD, Trung Quốc đột nhiên áp đặt các rào cản kỹ thuật đối với chuối nhập khẩu từ đảo quốc này, với lý do… an toàn thực phẩm.

Không những thế, các phương tiện truyền thông Trung Quốc được chính quyền hậu thuẫn đã đua nhau lên tiếng kêu gọi trừng phạt Manila. Trong khi tờ “Hoàn cầu Thời báo” kêu gọi trừng phạt Philippine và đổ lỗi cho Manila làm gia tăng căng thẳng quan hệ Mỹ-Trung, báo “Quân giải phóng” thì buộc tội Philippine “theo đuôi” Mỹ. Báo này viết: “Việc Mỹ chuyển trọng tâm chiến lược sang phía Đông đã tạo cho Philippine cơ hội chiến lược… thúc đẩy nước này hành động mạo hiểm”.

Đáp lại, Philippine đã chủ động sử dụng các biện pháp ngoại giao nhằm vận động sự ủng hộ trong khu vực cho các tuyên bố chủ quyền của mình. Mặc dù Washington nhấn mạnh sự trung lập, nhưng các luật sự Mỹ lại liên tục trợ giúp Philippine về tư pháp và Mỹ tăng cường các lựa chọn quân sự, ngoài việc thông báo trợ giúp Philippine hồi đầu năm nay. Trong khi đó, các nước khác - từ Australia đến Hàn Quốc và Nhật Bản - cũng gián tiếp tăng cường trợ giúp Philippine về quân sự. Có một điều rõ ràng là Philippine không hề đơn độc trong cuộc "thách thức gã khổng lồ Goliath".

Minh Bích (theo The Diplomat)