Giới chuyên gia cảnh báo “cầu nối” lòng tin Mỹ - Trung đang sụp đổ nhanh chóng

[Romano]

Quan hệ Mỹ - Trung lại nóng lên sau loạt động thái “ăn miếng trả miếng” lẫn nhau, từ việc Bắc Kinh siết chặt xuất khẩu đất hiếm cho đến Washington đe dọa áp thuế 100%. Giới phân tích cho rằng nguyên nhân sâu xa của cuộc đối đầu hiện nay là “sự thiếu lòng tin” khiến hai nền kinh tế lớn nhất thế giới ngày càng gặp khó khăn trong việc hàn gắn quan hệ.

Chỉ trong hai ngày sau khi kết thúc kỳ nghỉ Quốc khánh (Golden Week), Bắc Kinh đã công bố một khuôn khổ mới nhằm siết chặt xuất khẩu đất hiếm và công nghệ liên quan, bổ sung thêm nhiều doanh nghiệp Mỹ vào danh sách đen, đồng thời áp phí đối với tàu thuyền có liên hệ với Mỹ khi cập cảng Trung Quốc.

Ngay sau đó, Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ áp thuế bổ sung 100% đối với hàng hóa Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ.

Đáp lại lời đe doạ này, phía Bắc Kinh khẳng định việc hạn chế xuất khẩu đất hiếm là một biện pháp chính đáng của họ.

Theo ông Larry Hu, chuyên gia kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Tập đoàn tài chính Macquarie, nguyên nhân gốc rễ của căng thẳng nằm ở sự thiếu lòng tin lẫn nhau.

“Trong cuộc đàm phán tại London hồi tháng 6, hai bên từng đạt được thỏa thuận “đất hiếm đổi công nghệ”. Do vậy, không quá bất ngờ khi cả hai đều cảm thấy bị phản bội khi cho rằng đối phương hành động thiếu thiện chí”, ông Hu giải thích trên CNBC.

Cũng theo ông, tình trạng leo thang tranh chấp thương mại hiện nay bắt nguồn từ những nhận định sai lầm của cả hai phía. Bắc Kinh có thể cảm thấy cần phải có phản ứng trước các quy định mới của Mỹ được ban hành ngày 29/9. Quy định này mở rộng phạm vi kiểm soát xuất khẩu đối với cả những công ty con của doanh nghiệp (nắm cổ phần chi phối) nằm trong danh sách đen của Mỹ. Trong khi đó, Washington lại chỉ xem thay đổi này là một bước điều chỉnh kĩ thuật bình thường.

Khả năng cao Trung Quốc coi việc hạn chế đất hiếm là hành động nhằm phản ứng lại chính các biện pháp của Washington trong việc ngăn cản Trung Quốc tiếp cận công nghệ cao; còn phía Mỹ lại cho rằng đây chỉ là chiến thuật gây sức ép trước kỳ vọng diễn ra cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo.

Tác động của căng thẳng nhanh chóng lan sang giới doanh nghiệp, được phản ánh qua đợt bán tháo trên thị trường chứng khoán hôm thứ Sáu tuần trước.

Ông Gabriel Wildau, Giám đốc điều hành của hãng tư vấn Teneo, cho biết: “Một quy định trong gói biện pháp mới yêu cầu doanh nghiệp phải xin giấy phép của Bộ Thương mại Trung Quốc nếu xuất khẩu bất kỳ sản phẩm nào - dù sản xuất ở đâu - có chứa hàm lượng đất hiếm Trung Quốc từ 0,1% giá trị trở lên. Về lý thuyết, quy định này có thể buộc các công ty như Nvidia, TSMC hay Intel phải xin phép cơ quan Trung Quốc trước khi bán sản phẩm tại Mỹ”.

Ông Wildau lưu ý thêm rằng quy định mới của Bắc Kinh được mô phỏng theo chính sách “sản phẩm có nguồn gốc Mỹ” của Bộ Thương mại Mỹ, vốn yêu cầu giấy phép cho bất kỳ sản phẩm nào sử dụng công nghệ Mỹ, bất kể được sản xuất ở đâu.

Thị trường chứng khoán Trung Quốc giảm điểm trong ngày đầu tuần, tiếp nối sau đà lao dốc ở Phố Wall vào tuần trước, tuy nhiên diễn biến trong phiên mới đây đã hồi phục nhẹ nhờ kỳ vọng căng thẳng không leo thang nghiêm trọng như lo ngại ban đầu.

“Hai bên có thể vẫn trở lại bàn đàm phán để tìm giải pháp tạm thời. Tuy nhiên, điều đó không mang lại kết quả về lâu dài,” ông Jianwei Xu, chuyên gia kinh tế cao cấp khu vực Đại Trung Hoa của Natixis nhận định và kết luận “Niềm tin giữa hai bên đã không còn”.

Tổng thống Donald Trump đã phát tín hiệu sẵn sàng gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị APEC ở Hàn Quốc vào cuối tháng 10, song Bắc Kinh vẫn chưa xác nhận hay phủ nhận kế hoạch này.

Như ông Liu Weidong, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Mỹ thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc đánh giá, ngay cả khi hai nhà lãnh đạo gặp nhau thì Mỹ nhiều khả năng vẫn sẽ duy trì sức ép lên Trung Quốc. “Nhưng lịch sử cho thấy việc Mỹ gây áp lực là vô hiệu, thậm chí chỉ khiến quan hệ hai nước thêm đối đầu”, ông Liu nói trong phát biểu được CNBC dẫn lại. Ông cho rằng quy định mới về đất hiếm là cách Trung Quốc gửi thông điệp cảnh báo tới các doanh nghiệp “không thân thiện”, đồng thời vẫn thể hiện thiện chí với những đối tác khác nhằm duy trì ổn định song phương thông qua các biện pháp phản ứng vừa phải và có kiểm soát.

Hồi tháng trước, ông Donald Trump và ông Tập Cận Bình đã có cuộc điện đàm đối thoại nhưng vẫn chưa gặp mặt trực tiếp kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng vào tháng 1 năm nay. Nhà lãnh đạo Mỹ trước đó từng bày tỏ ý định tới thăm Trung Quốc vào năm 2026 và kỳ vọng ông Tập sẽ có chuyến thăm đáp lễ tới Mỹ.

Theo nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc của Ngân hàng Nomura Ting Lu, hai bên vẫn đang tạo cho nhau thời gian đàm phán bởi phần lớn các biện pháp vừa công bố sẽ có hiệu lực sau hội nghị APEC tại Hàn Quốc. “Dù căng thẳng gia tăng, vẫn còn cơ hội cho giải pháp ngoại giao, bởi tiến trình vẫn còn một khoảng đệm chiến lược", ông Lu nhận định.