Dám có trục trặc trong cuộc bầu cử tại Mỹ

Cứ tạm coi chính trị là trò chơi. Trò chơi này có những luật ai chơi thì phải theo. Luật thì ghi rành rành. Bên cạnh đó, còn có nhiều lệ xưa rày người ta theo. Lệ chỉ là thói quen mà không ghi thành chữ. Luật bầu cử ở Mỹ khá chặt chẽ và được coi là khuôn mẫu cho thể chế dân chủ. Luật này được quy định từ thủa lập quốc và được tu chính dọc theo giòng thời gian. Khi có trục trặc thì cứ chiếu luật mà xử. Chắc là luật có thể giải quyết. Nhưng có những trục trặc vì lệ thì khó xử.

Trước khi bàn đến một số trục trặc có thể xảy ra trong lần bầu cử năm nay ở Mỹ, Cổ Nhuế xin đưa thí dụ trục trặc không phải do luật mà vì lệ. Đó là tổng thống sắp hết nhiệm kỳ đề cử một người ngồi vào ghế thẩm phán tối cao pháp viện. Vin vào luật, ông Donald Trump chẳng mảy may sai trái khi làm việc này. Ổng có trong tay hành pháp và kiểm soát thượng viện nên muốn ai làm thẩm phán cũng được. Hơn nữa, ổng được bầu làm tổng thống với nhiệm kỳ 4 năm nên cho tới 12 giờ trưa ‘ngày 20 tháng Giêng’ nhiệm kỳ này mới hết. Vì chưa hết nhiệm kỳ, ổng cứ theo hiến pháp mà ra tay. Hiến pháp ghi rõ tổng thống có nhiệm vụ đề cử người vào tối cao pháp viện khi trống chỗ. Luật là vậy. Nhưng đời rắc rối vì có thêm lệ. Lệ ở Mỹ là gần tới ngày bầu cử thì tổng thống ‘nể mặt’ người kế nhiệm nên ít khi đưa quyết định có ảnh hưởng mạnh lên nhiệm kỳ kế tiếp. Ở Úc, mấy tuần trước bầu cử thỉ chính phủ lui về ‘xử lý thường vụ’ để chờ kết quả. Bên Mỹ không có luật xử lý thường vụ. Chỉ có lệ mà thôi.

Khá nhiều trục trặc có thể xảy ra trong lần bầu cử năm nay ở Mỹ vì có nhiều cách giải thích luật và ngoài luật còn thêm lệ.

Khó có kết quả sớm
Năm nay vào tối 3.11 chắc là dân Mỹ (và thế giới) phải leo lên gường khò khò mà chưa biết ai làm tổng thống Huê Kỳ. Kết quả chậm vì đông người bầu qua bưu điện. Luật cho phép công dân Mỹ bầu bằng cách gởi phiếu qua bưu điện. Năm nay, vì đại dịch nên đông người bầu bằng lá thơ. Nhưng cách này bị ứng cử viên Donald Trump nghi ngờ có gian lận. Ỗng đã hót lên Twitter ‘People that aren’t citizens, illegals, anybody that walks in California is gonna get a ballot, người không phải công dân, dân ở lậu, bất kỳ ai thò chưn lên đất California cũng được phát một lá phiếu’.

Đông nhất bầu qua bưu điện là ở Michigan, Pennsylvania, và Wisconsin. Kết quả từ ba nơi này có thể rất chậm và thông thường người bầu qua bưu điện hay bầu cho ‘màu lục’ (Dân Chủ). Rủi đúng như vậy, liên danh đỏ (Cộng Hoà) có thể phủ nhận.

Đếm phiếu lại
Trục trặc khác có thể xảy ra là không chắc tất cả tiểu bang ở Mỹ đều sớm có kết quả. Bạn đọc đã biết: dân chúng Mỹ bầu tổng thống cai trị toàn liên bang nhưng kết quả tính theo từng tiểu bang. Có thể người ta không đồng ý kết quả ở tiểu bang này hay tiểu bang kia. Chuyện này đã xảy ra vào năm 2000. Vì kết quả chỉ chênh lệch có 537 phiếu nên liên danh Dân Chủ Al Gore đòi đếm lại phiếu ở tiểu bang Florida. Năm nay, có thể cả hai liên danh Trump-Pence và Biden-Harris đòi đến lại phiếu tại nhiều tiểu bang như đã xảy ra vào năm 1876.

Năm đó, hai liên danh Dân Chủ Samuel Tilden và Cộng Hoà Rutherford Hayes đã bất đồng ý kết quả tại bốn tiểu bang Florida, Louisiana, Oregon, và South Carolina.

Trục trặc khi chọn cử tri đoàn
Khi tiểu bang có kết quả vin vào số phiếu dân chúng bầu cho liên danh Trump-Pence hay Biden-Harris thì tiểu bang sẽ chọn phái đoàn bầu cho liên danh đó vào ‘cử tri đoàn (Electoral College)’. Vào ngày 14.12 cử tri đoàn sẽ chính thức bầu cho liên danh này, liên danh kia.

Xin bạn đọc để ý hai chữ ‘thông thường’. Thông thường có nghĩa là xưa rày, bình thường và theo lệ. Nhưng quyền cử người vào cử tri đoàn vẫn thuộc về tiểu bang. Những tiểu bang do Dân Chủ vừa làm thống đốc vừa kiểm soát viện lập pháp có đủ thanh liêm để cử người vào cử tri đoàn để chính thức đầu phiếu cho liên danh Trump-Pence không? Ở những tiểu bang Cộng Hoà chỉ nắm quyền hành pháp hay lập pháp mà thôi (như North Carolina) thì dám xảy ra trục trặc khi chọn cử tri đoàn lắm đa.

Vào năm 1876, ba tiểu bang Florida, Louisiana, và South Carolina mỗi nơi gởi hai phái đoàn đi Washington. Phái đoàn nào cũng cho mình là chánh và bên kia là nguỵ. Vậy là quốc hội phải phân xử. Lúc đó — cũng như năm nay — quốc hội Mỹ chia đôi: Hạ viện do đảng Dân Chủ kiểm soát và thượng viện do đảng Cộng Hoà. Hạ viện chứng nhận phái đoàn phò Dân Chủ là chính hiệu (con nai vàng). Ngược lại, thượng viện phán phái đoàn phò Cộng Hoà mới thực là vàng ròng. Cuối cùng, thượng viện, hạ viện và tối cao pháp viện phải cùng nhau giải quyết. Cái thế ‘tam quốc’ vào năm 1876 đang lập lại tại Washington năm 2020.

Năm nay, một trong hai liên danh hàng đầu có thể tố cáo bên kia gian lận hay mua chuộc khi chọn người vào cử tri đoàn. Vậy là phải dàn xếp.

Trục trặc khi cử tri đoàn bầu phiếu
Vào ngày 14.12, cử tri đoàn của từng tiểu bang chính thức đầu lá phiếu bầu tổng thống Mỹ. Báo chí cứ tưởng liên đảng A thắng tại California thì hốt gọn 55 phiếu của cử tri đoàn. Có thể đúng, nếu từng người trong cử tri đoàn răm rắp theo lệnh từ tiểu bang. Nhưng vẫn có những tiểu bang không bắt buộc người trong cử tri đoàn đầu phiếu theo lệnh của mình. Trong cuộc bầu cử năm 2016 đã có hai lá phiếu từ phái đoàn lẽ ra bầu Donald Trump thì lại không bẩu cho ổng; ngược lại bà Hillary Clinton cũng bị 5 người trong cử tri đoàn của mình… phản thùng!

Cái lệ này sẽ thành to chuyện trong năm nay, nếu kết quả khít khao.

Phản đối kết quả
Cứ tạm giả thiết, trong ngày 14.12 cử tri đoàn đầu những lá phiếu rành mạch cho thấy hoặc liên danh Trump-Pence hoặc liên danh Biden-Harris được hơn 270. Có ai không đồng ý kết quả này không? Xin thưa vẫn có thể có. Ứng cử viên Donald Trump luôn miệng cho rằng: nếu ổng không thắng thì đã có gian lận.

Vậy là phải thêm một phen giàn xếp. Phải giàn xếp trước ngày 6.1.2021. Hôm đó, lưỡng viện quốc hội họp chung dưới quyền chủ toạ của đương kim phó tổng thống (lần này là ông Mike Pence). Chính ông Mike Pence chứ không phải ai khác sẽ chính thức tuyên bố liên danh Trump-Pence hay Biden-Harris đắc cử.

Theo thủ tục, ông Mike Pence sẽ đọc kết quả từ từng tiểu bang và hỏi quốc hội Mỹ có ai phản đối không. Theo lệ thường, không ai phản đối. Nhưng năm nay có thể không xảy ra theo lệ thường! Mà cũng đã từng xảy ra. Sau cuộc bầu cử năm 2004 giữa liên danh George W. Bush (Cộng Hoà) và John Kerry (Dân Chủ), khi quốc hội họp để công bố kết quả, có một dân biểu và một nghị sỹ phản đối kết quả từ tiểu bang Ohio. Năm nay sẽ có nhiều dân biểu / nghị sỹ phản đối.

Quốc hội phải giải quyết để có kết quả chính thức (xin nhấn mạnh hai chữ chính thức) vào ngày 6 tháng Giêng, 2021.

Trục trặc khi chuyển giao quyền hành
Vì cho rằng đã có gian lận nên đương kim tổng thống Donald Trump chần chừ hay từ chối chuyển giao quyền hành. Ông Roger Stone, cựu cố vấn cho ông Donald Trump đã nói đến chuyện khư khư giữ lấy Bạch Ốc. Ngược lại, phe Dân Chủ thả bong bóng kêu quân đội hộ tống ông Donald Trump ra khỏi nơi đó.

Rủi đến 12 giờ trưa ngày 20.1.2021 không ai tuyên thệ nhận chức (hay hai ứng cử viên đều làm việc này) thì nước Mỹ phải mở tu chính án thứ 20 ra. Theo đó, chủ tịch hạ viện sẽ lên quyền tổng thống. Nhưng tối cao pháp viện cũng ra tay. Và đường phố ở Mỹ sẽ thành bãi chiến trường.

Cổ Nhuế

Nội chíến xảy ra khắp nơi trên thế giới, thì bây giờ tới phiên Mỹ uýnh lộn với nhau cho vui chứ.

Sẽ có một nửa người dân Mỹ vui, và một nữa kia tiếp tục dùng mọi thủ đoạn để phá hoại như 4 năm nay.