Tác giả: Cảnh Thái
(VEF.VN) - Mất mát nào là nguy cơ lớn nhất trong đời người? Thiệt hại do đánh mất/suy giảm về tài sản vật chất hay tinh thần là quan trọng hơn đối với mỗi quốc gia? Làm ǵ để củng cố, xây dựng và phát triển niềm tin của mỗi người dân, tinh thần trọng danh dự cá nhân, tránh được hiện tượng vô cảm trong xă hội?
Danh dự và Niềm tin
Ngẫm lại một chút về sự mất mát trong đời. Có người cho rằng cái chết hay là sự sinh ly - tử biệt, là rủi ro và mất mát lớn nhất của mỗi cá nhân. Sức khỏe là tài sản vô giá của con người mà có khi chúng ta măi miết sống, và không hay rằng mỗi ngày qua đi, tuổi tác thêm chồng chất, sức khỏe như một chương tŕnh được lập sẵn, chương tŕnh mất mát, sức khỏe thêm hao gầy, tàn phai theo kiếp người cũng như vạn vật sinh linh, sinh rồi diệt.
Tạm gác mối lo "cơm áo gạo tiền" đầu năm mới, khi cơm áo cũng tạm ổn, ai đó bảo có những thứ mà khi mất đi c̣n nghiêm trọng hơn cái chết, vậy đó là ǵ?
Người bảo là "danh dự", kẻ bảo "niềm tin". Mất danh dự th́ xấu mặt với mọi người, gia đ́nh, bạn bè, làng xóm, ra tới xă hội nữa th́ c̣n mảnh đất nào để sống? Mất niềm tin th́ nhiều người bảo sẽ mất tất cả!
Nhưng danh dự và niềm tin là cái ǵ mà lại quan trọng và đáng giữ ǵn đến như vậy?
Các chương tŕnh giáo dục cho trẻ nhỏ và thanh thiếu niên đều hướng tới dạy cho những người trẻ các đức tính tốt đẹp của con người. Phải biết kính trên, nhường dưới - Trẻ phải kính già, tṛ phải kính trọng thầy - Binh không kiêu, tướng không thoái - Con người trong xă hội phải căm ghét tham nhũng, ghét thói hư tật xấu, không thỏa hiệp với tham nhũng, không vô t́nh hay hữu ư tạo điều kiện cho tham nhũng có đất sống, phải hết ḷng cống hiến cho sự nghiệp chung của dân tộc. Không ăn cắp của người khác, không được lấy và không được nhận những thứ của người khác làm của ḿnh.
Phải yêu thương, quư trọng bản thân ḿnh, tôn trọng và giúp đỡ mọi người xung quanh. Xa hơn mới là ḷng yêu nước, yêu tổ quốc, yêu đồng bào, yêu thương nhân loại, yêu thương vạn vật trong thế giới này.
Nếu chúng ta cố gắng yêu cầu một người trẻ phải biết hy sinh bản thân v́ sự nghiệp lớn lao của đất nước, dân tộc, phải chiến đấu hy sinh thân ḿnh trong khi chưa biết xây dựng một nhân cách biết quư trọng danh dự, chưa biết thương yêu bản thân ḿnh, chưa biết trân trọng t́nh cảm gia đ́nh, bạn bè..v..v... th́ cũng như một cái cây được nuôi dưỡng với phần gốc nhỏ bé, mất gốc, mất cân đối so với toàn bộ hệ thống thân cây.
Danh dự của một con người có thể được xem như là tập hợp các t́nh cảm tốt đẹp, quư trọng mà mọi người xung quanh có thể dành cho cá nhân đó. Trong các t́nh cảm tốt đẹp này có thể bao gồm cả "ḷng tin" vào một cá nhân, tin rằng cá nhân đó là người tốt, có năng lực làm việc, không phải người xấu, có đạo đức tác phong đáng trân trọng, không lừa dối, không phản bội, không trộm cắp hay lừa gạt ai, không bao giờ có ư định xấu với người khác .v.v.
Do vậy, đối với mỗi người chúng ta, việc giữ ǵn danh dự cá nhân chính là giữ sự trong sạch về nhân cách của con người. Nếu liệt kê ra nhiều đức tính tốt đẹp của con người th́ chúng ta khó có thể nói là đức tính nào sẽ quan trọng hơn đức tính kia.
Hơn nữa, trong đời sống xă hội ngày này, các giá trị đạo đức truyền thống đang va chạm tương tác với các biến đổi lớn về môi trường sống, nếp sống, giao lưu văn hóa và phong tục tập quán đa sắc tộc, đa quốc gia, nên các giá trị đạo đức có thể phải chuyển ḿnh biến đổi theo.
Các giá trị đạo đức cốt lơi truyền thống là linh hồn của một dân tộc, một quốc gia sẽ luôn là rường cột cơ bản của một xă hội hay một quốc gia. Các giá trị truyền thống tốt đẹp được trân trọng ǵn giữ th́ sẽ khó thay đổi hơn trong các cơn băo của quá tŕnh chuyển ḿnh hội nhập quốc tế.
Các giá trị truyền thống này luôn được vun đắp bằng "niềm tin" và trách nhiệm của mỗi tế bào của xă hội, cấu trúc "gia đ́nh" với ông bà, cha mẹ, con cái, cũng như trách nhiệm định hướng của các bộ óc lớn hàng đầu của mỗi quốc gia hay các "think tank" của đất nước hay tầng lớp "sĩ phu" trí thức có học vấn và năng lực tư duy cao, hiểu biết các chân lư hiện đại, có thể có vai tṛ ảnh hưởng dẫn dắt xă hội về nhiều mặt.
Vai tṛ của thể chế
Mặc dù vậy, để các tác động của "gia đ́nh" và các tầng lớp "sĩ phu" hay think tank, có thể lan tỏa giúp bảo vệ được các truyền thống tốt đẹp, hấp thu các tinh hoa của sự giao thoa đa văn hóa, đa sắc tộc, đa quốc gia, có khả năng "gạn đục khơi trong", chắt lọc và giữ lại những điều tốt đẹp, bỏ đi các "cạn bă" hay các "điểm đen", "góc khuất" của hội nhập đa văn hóa, lại là vai tṛ rất lớn của "thể chế" chính trị và hệ thống quyền lực cai quản của mỗi quốc gia.
Đôi khi một thể chế quá dễ dăi, du nhập quá nhiều, khả năng chọn lựa và gạn lọc kém có thể dẫn mất đi các bản sắc văn hóa truyền thống cao quư được truyền lại từ ngàn đời.
Một thể chế quá hà khắc, bảo thủ, không cho phép giao lưu văn hóa và hội nhập giữa các quốc gia, dân tộc sẽ dẫn đến sự cô lập, địa phương cục bộ, thiếu sự đa dạng và nâng tầm phát triển văn hóa dân tộc.
Vai tṛ của thể chế và sự cai trị và/hoặc cai quản sẽ góp phần lớn đến nhận thức của người dân trong mỗi quốc gia. Một xă hội tôn vinh sự học sẽ giúp nhà nhà, người người tham gia việc học tập phấn đấu. Xă hội biết quư trọng các giá trị danh dự và niềm tin sẽ vun đắp niềm tin con người vào chân - thiện - mỹ, lương tâm, ḷng tốt và sự tử tế của người khác.
Ngược lại, nếu xă hội nào cổ vũ cho đời sống vật chất làm trọng, các thước đo giá trị được quy về chuẩn mực của đồng tiền, ai nhiều tiền hơn sẽ có tiếng nói lớn, ai giàu hơn sẽ được trọng vọng, th́ có thể các giá trị truyền thống khác như học vấn, lương tâm, ḷng tử tế, danh dự, niềm tin .v.v. sẽ chịu thử thách lớn.
Tệ hại hơn là khi người ta muốn kiếm tiền bằng mọi giá, không bằng năng lực phấn đấu của bản thân, bất chấp thủ đoạn đớn hèn, sẵn sàng lấy cắp của công, lừa gạt hay phản bội lại bạn bè, người thân để mưu cầu danh lợi riêng. Khi mà "văn hóa" không theo kịp "túi tiền" th́ người ta dễ biến thành một anh "trọc phú" nhà giàu nhưng dốt nát. Cũng như khi "văn hóa" và "lương tâm" không lớn theo kịp "quyền lực" hay chức quyền trong tay th́ người ta dễ đánh mất bản thân ḿnh, gây hậu họa lớn cho xă hội.
Rủi may và mất mát nào nguy cơ hơn?
Ngày nay, vừa bước sang năm 2012, chúng ta chứng kiến nền kinh tế xă hội gặp cảnh lạm phát cao, thâm hụt ngân sách, các cơ cấu và cấu trúc nền kinh tế không c̣n phù hợp dẫn đến năng suất lao động sản xuất kém, thiếu hiệu quả, các nguồn lực xă hội và cơ sở hạ tầng được phân bổ chưa hài ḥa, các chương tŕnh lợi ích an sinh xă hội của người dân vẫn c̣n đi những bước chập chững đầu tiên, chính phủ và nhà nước đă nhận ra nhiều nhược điểm mang tính hệ thống của đất nước và từng bước tiến hành cải cách, thay đổi.
Vấn đề rủi may và mất mát, suy giảm và thiệt hại về tinh thần và đạo đức xă hội cần đặt ra như một thử thách cho các nhà nghiên cứu văn hóa xă hội. Rơ ràng có rất nhiều nhận định rằng, xă hội ta đang đối mặt với các biến đổi lớn về nhận thức, tư duy kinh tế xă hội.
Các biểu hiện về mặt xă hội như là những hệ lụy mà ta thường ta thán hiện nay như: Lớp trẻ bây giờ như thế này, thế kia... Nhạc trẻ bây giờ sao khó nghe, hời hợt, nhạt nhẽo hơn... Các tệ nạn xă hội nảy sinh càng lúc càng phức tạp, tội ác dă man hơn, cướp của giết người v́ những động cơ lăng xẹt... T́nh trạng mất ḷng tin vào pháp luật chưa nghiêm nên người ta xử nhau trực tiếp bằng cách thuê giang hồ, xă hội đen, đâm thuê chém mướn ... Hiện tượng "vô cảm", mặc kệ thế sự xoay vần, không muốn giúp người khó, người khổ, người hoạn nạn diễn ra ngày càng nhiều... Các vụ án tham ô, tham nhũng, thất thoát chưa có dấu hiệu hạ nhiệt... Sự phân hóa giàu nghèo, phân hóa lối sống dường như càng thêm sâu rộng..v.v.
Nếu phát triển kinh tế, tăng trưởng GDP cao mà phải đổi lấy một môi trường sống bị ô nhiễm, các thế hệ tuổi trẻ mai sau sống bất cần đời, vô cảm, không biết quư trọng danh dự, không có niềm tin vào lẽ phải, chủ nghĩa hưởng thụ vật chất thắng thế và lên ngôi, th́ xă hội lâu dài sẽ ra sao?
Cần có các nghiên cứu khoa học kinh tế xă hội về các hiện tượng xă hội này ngơ hầu giúp các nhà quản trị của đất nước có cái nh́n thấu đáo về t́nh h́nh thực tế xă hội hiện nay. Các yếu tố nào mang màu sắc kinh tế, chính trị, hay văn hóa, tác động lẫn nhau ra sao đến các yếu tố hoặc hiện tượng xă hội như đă nói trên.
Nếu đă đề cập đến mất mát hay thiệt hại kinh tế liên quan đến các chính sách vĩ mô của nhà nước và chính phủ một khi có các ảnh hưởng không tốt khi ban hành chính sách, chúng ta cũng có thể nghĩ đến mối quan hệ tác động qua lại của các chính sách vĩ mô này lên mức độ thiệt hại về tinh thần, suy giảm ḷng tin, mất phương hướng của con người trong bối cảnh xă hội hiện nay.
Hành trang vào năm 2012
Bước vào năm mới 2012, chúng ta mang theo một hành trang đất nước là tài sản vật chất và tinh thần của mỗi người dân Việt Nam. Cái được và cái mất cũng như nguy cơ đánh mất hay giành lấy thêm cơ hội phát triển kinh tế, văn hóa xă hội đang nằm trong tay của mỗi gia đ́nh - người dân, các bậc sĩ phu đa mưu túc trí của đất nước, và quan trọng nhất là trách nhiệm lịch sử nặng nề của các nhà quản lư cấp nhà nước và chính phủ.
Nếu phải trả lời câu hỏi: Mất mát nào là nguy cơ lớn nhất trong đời người? Thiệt hại v́ đánh mất hay suy giảm về tài sản vật chất hay tinh thần là quan trọng hơn đối với mỗi quốc gia? Nếu phải mất tiền hay được nhiều tiền mà giữ được danh dự hoặc đánh mất danh dự, chúng ta sẽ chọn điều ǵ? Làm ǵ để củng cố, xây dựng và phát triển niềm tin của mỗi người dân, tinh thần trọng danh dự cá nhân, tránh được hiện tượng vô cảm trong xă hội?
Chúng ta sẽ nói sao?
Mất mát nào là nguy cơ lớn trong đời người?
