Năm 2019, Beyond Meat xuất hiện trên sàn chứng khoán New York như hiện tượng chưa từng có. Từ mức giá phát hành 25 USD, giá cổ phiếu công ty sau vài tháng lao lên đỉnh 234 USD, đưa vốn hóa vượt 10 tỷ USD khiến nhiều công ty công nghệ ghen tỵ.
Thịt nhân tạo của Beyond Meat được quảng cáo như thực phẩm của tương lai. Ảnh: NetEase.
Phố Wall gọi thịt nhân tạo là “tương lai của protein thay thế”, còn Thung lũng Silicon xem nó là “đường đua vàng” tiếp theo sau công nghệ xe tự lái và AI.
Nhưng chỉ 6 năm sau, giấc mơ đổi mới ngành thực phẩm toàn cầu đã tan biến theo cách khó ai ngờ. Cổ phiếu Beyond Meat rơi 99,5% từ đỉnh, bốc hơi hàng chục tỷ USD vốn hóa, kéo theo cả ngành thịt nhân tạo đi vào thời kỳ u ám. Trớ trêu hơn, chỉ một tháng trước, cổ phiếu đã bất ngờ tăng 1.300% trước khi lao dốc, trở thành hiện tượng đầy kịch tính.
Trong khi đó, Impossible Foods – đối thủ lớn nhất và từng là nguồn cảm hứng của phong trào “ăn xanh vì hành tinh” – bất ngờ cân nhắc đưa… thịt động vật thật vào “hamburger thực vật” của mình. Một cú xoay đầu đầy nghịch lý khiến thị trường sợ hãi: liệu đây có phải dấu hiệu của sự sụp đổ toàn diện?
Từ vị thế “ngôi sao của ngành tương lai” đến việc trở thành “xác sống” trong mắt nhà đầu tư, chuyện gì đã xảy ra với thịt nhân tạo?
Các tỷ phú, diễn viên nổi tiếng như Bill Gates, Lý Gia Thành, Leonardo Dicaprio đều ủng hộ và đầu tư vào doanh nghiệp làm thịt nhân tạo. Ảnh: NetEase.
"Bong bóng" thịt nhân tạo vỡ tung
“Thịt nhân tạo” thực chất là khái niệm bao trùm hai hướng công nghệ: Thứ nhất, thịt thực vật (plant-based meat): sử dụng protein từ đậu, lúa mì, đậu Hà Lan… để mô phỏng thịt thật. Thứ hai, thịt nuôi cấy (cultivated meat): tăng sinh tế bào cơ từ tế bào gốc động vật trong môi trường phòng thí nghiệm.
Trong đó, thịt nuôi cấy dù được kỳ vọng là tương lai của thực phẩm bền vững, nhưng chi phí sản xuất ở mức… trên trời. Vì vậy, phần lớn sản phẩm bán trên thị trường hiện nay chỉ là thịt thực vật – thứ vốn được mắt thường xem như “phiên bản cao cấp của thịt chay”.
Dù từng được tung hô, ngành này đang suy sụp nhanh đến mức khó tin. Theo tổ chức Good Food Institute (GFI), chỉ trong năm 2024, vốn đổ vào thịt thực vật đã giảm 64%; đầu tư vào thịt nuôi cấy giảm 40%, sau khi năm trước đã lao dốc 75%. Tại Mỹ, thị trường lớn nhất, doanh thu thịt thực vật giảm liên tiếp 3 năm.
Hàng loạt startup từng gây bão – từ những nhà sản xuất burger, xúc xích cho đến công ty làm hải sản nhân tạo – đều lần lượt phá sản hoặc phải bán mình với giá thấp. Sản phẩm từng được trưng bày ở vị trí đẹp trong siêu thị nay trở thành “hàng xả tồn kho”.
Một phần nguyên nhân là phong trào chống thực phẩm siêu chế biến (Ultra-Processed Foods) lan rộng tại châu Âu và Mỹ. Khi khách hàng đọc kỹ bảng thành phần, họ nhận ra “thịt thực vật” đầy phụ gia, chất bảo quản, chất tạo kết cấu - khác xa hình ảnh “lành mạnh, tự nhiên” mà ngành này quảng bá.
Cuối cùng, trên đường đua nghìn tỷ USD còn lại hai cái tên lớn: Beyond Meat và Impossible Foods. Nhưng ngay cả họ cũng đang chật vật giữ mình bên bờ vực.
Hai gã khổng lồ trong thế “cận kề tuyệt vọng”
Beyond Meat: Từ IPO thế kỷ đến nguy cơ biến mất khỏi thị trường
Nếu nhìn biểu đồ giá cổ phiếu, người ta dễ nghĩ Beyond Meat đã chết từ lâu. Nhưng xem báo cáo tài chính, tình hình còn tệ hơn: Doanh thu 2025 ước tính khoảng 330 triệu USD, chỉ nhỉnh hơn 10% so với năm 2019 – tăng trưởng gần như đứng yên. Biên lợi nhuận âm nặng: bán 1 USD sản phẩm, công ty lỗ khoảng 0,45 USD chi phí vận hành. 1 tỷ USD trái phiếu chuyển đổi đáo hạn năm 2027 đang trở thành quả bom nợ; trái phiếu của họ trên thị trường chỉ còn được giao dịch ở mức 17% mệnh giá, gần như bị xem là “rác”.
Beyond Meat phải thực hiện hàng loạt biện pháp để sống sót: Cắt giảm nhân sự nhiều đợt; rút khỏi thị trường Trung Quốc; bán tài sản và đóng cửa dây chuyền; thắt chặt chi phí ở mọi khâu.
Trong khi đó, CEO Ethan Brown vẫn một mực đổ lỗi cho “tin giả” và “các chiến dịch do ngành thịt thật tài trợ”, nhưng thị trường không còn tin vào những lời biện minh này của ông nữa.
Thế nhưng tại sao cổ phiếu lại tăng 1.300% rồi lao dốc? Câu trả lời: do “meme stock” (cổ phiếu tăng giá mạnh nhờ hiệu ứng mạng xã hội).
Khi Beyond Meat công bố kế hoạch hoán đổi nợ bằng cách phát hành thêm 326 triệu cổ phiếu – so với chỉ 76 triệu cổ phiếu lưu hành trước đó – giá cổ phiếu gần như bị “đẩy về 0”, các quỹ bắt đầu bán khống mạnh.
Đúng lúc đó, trên cộng đồng Reddit xuất hiện một người dùng với nickname Capybara Stocks kêu gọi “lật kèo Phố Wall”. Tỷ lệ bán khống quá cao đã kích hoạt hiệu ứng “short squeeze” (tức hiệu ứng “ép bán khống” - hiện tượng trên thị trường chứng khoán khi giá cổ phiếu tăng quá nhanh, buộc những nhà đầu tư đang bán khống phải mua gấp cổ phiếu để cắt lỗ, và chính lực mua gấp này lại đẩy giá tăng mạnh hơn nữa).
Kết quả: cổ phiếu tăng từ 0,52 USD lên hơn 8 USD, tức tăng 1.300%. Nhưng cơn sốt chỉ kéo dài ngắn ngủi, sau đó rơi thẳng đứng. Phố Wall đánh giá đây là “quả pháo hoa nổ cuối cùng” trước khi Beyond Meat có thể biến mất khỏi sàn.
Impossible Foods: “Nhà cách mạng” quay lưng với lý tưởng
Không niêm yết công khai, Impossible Foods không bị thị trường soi từng ngày như Beyond Meat. Nhưng họ cũng không khá hơn: Tiến hành nhiều đợt sa thải quy mô lớn; kế hoạch mở rộng bị trì hoãn; CEO mới lên nắm quyền và thay đổi gần như toàn bộ chiến lược.
Điều gây chấn động nhất là tuyên bố của CEO Peter McGuinnes: Impossible Foods đang cân nhắc làm sản phẩm hamburger 50% thịt thật + 50% thịt thực vật. Bao bì sản phẩm, vốn mang màu xanh “thuần chay”, cũng được đổi sang tông đỏ – giống các thương hiệu thịt bò truyền thống.
Đối với những người ủng hộ ngành thịt nhân tạo, đây là cú “phản bội”: Impossible Foods đã từ bỏ giấc mơ thay thế thịt thật bằng protein thực vật.
Thịt nhân tạo hết thời do 3 sai lầm chí mạng
Thứ nhất, không ngon – lại còn đắt
Đây là nguyên nhân cốt lõi nhất. Những ai từng thử sản phẩm Beyond hay Impossible dễ nhận ra chúng thiếu độ mọng nước; không có sợi cơ; khẩu vị “giả”, hậu vị nhiều bột…
Nhiều khảo sát cho thấy phần lớn người dùng mua thử một lần rồi không mua lại. Và khi không có khách hàng quay lại, mô hình kinh doanh ngay lập tức sụp đổ.
Chưa hết, giá còn đắt hơn thịt thật. Theo GFI, năm 2024 giá thịt bò thật: 6,69 USD/kg, thịt thực vật: 7,64 USD/kg. Trung bình toàn ngành, thịt thực vật đắt hơn 82%. Trong bối cảnh lạm phát và chi phí thực phẩm leo thang, người tiêu dùng càng không có lý do để chọn sản phẩm “vừa đắt vừa không ngon”.
Thứ hai, “huyền thoại lành mạnh” sụp đổ
Những ngày đầu, ngành thịt nhân tạo sử dụng thông điệp: Tốt cho tim mạch; không cholesterol; ít béo; tốt cho môi trường. Nhưng khi người tiêu dùng đọc kỹ bảng thành phần, sự thật phơi bày: thịt thực vật chứa nhiều phụ gia tạo kết cấu; nhiều muối hơn thịt thật; chứa methylcellulose và hàng loạt chất bảo quản.
Các chuyên gia dinh dưỡng đánh giá phần lớn thịt thực vật thuộc nhóm thực phẩm siêu chế biến (UPF) – đi ngược hoàn toàn với xu hướng “ăn sạch, ăn tự nhiên”. Nhiều người đặt câu hỏi: “Muốn ăn lành mạnh thì ăn đậu phụ, nấm hay các món chay truyền thống chả tốt hơn sao?”.
Thứ ba, sai lầm chiến lược
Nhà đầu tư từng tin rằng thịt thực vật sẽ lặp lại câu chuyện tăng trưởng của sữa thực vật Oatly – vốn đã chiếm hơn 15% thị phần sữa tại Mỹ. Nhưng đây là sự so sánh sai lầm. Sữa thực vật không cần mô phỏng 100% sữa bò, và nhiều người uống nó vì lý do tiêu hóa hoặc dị ứng; còn thịt thực vật phải bắt chước y như thịt thật, điều mà công nghệ hiện tại còn rất xa mới đạt được. Ngoài ra, thịt thực vật được định vị như sản phẩm cao cấp, đắt tiền, khiến việc phổ cập càng khó khăn.
Hồi kết của một giấc mơ
Ngành thịt nhân tạo không hoàn toàn biến mất. Nhưng giấc mơ “thay thế thịt thật” đã bị chính những ông lớn khai sinh ra nó chấm dứt.
Sự thật năm 2025 rõ ràng hơn bao giờ hết: Người tiêu dùng muốn ngon trước, xanh sau; thực phẩm công nghiệp không thể giả vờ là “tự nhiên”; không phải ngành nào cũng có thể lặp lại kỳ tích như sữa thực vật.
Hang Meatless Farm ngung lam xuc xich thit thuc vat.jpg
Công ty Meatless Farm tuyên bố ngừng sản xuất xúc xích thịt thực vật. Ảnh: NetEase.
Thịt nhân tạo không chết, nhưng bong bóng của nó đã vỡ tung – để lại vết sẹo đắt giá cho Silicon Valley và Phố Wall, đồng thời mở ra một bài học lớn: không phải mọi giấc mơ công nghệ đều phù hợp để IPO.
VietBF@ sưu tập
