Huyền thoại F-14 Tomcat: Vì sao chiến đấu cơ từng khiến Liên Xô dè chừng bị Mỹ khai tử sớm?

[Romano]

F-14 Tomcat, tiêm kích nổi tiếng của Mỹ sở hữu sức mạnh vượt trội, khả năng đánh chặn tầm xa, nhưng những sai lầm thiết kế chí mạng khiến nó bị loại biên sớm dù từng là “át chủ bài” của Hải quân Mỹ.Được đưa vào biên chế năm 1974, tiêm kích chiếm ưu thế trên không F-14 Tomcat do Hải quân Mỹ phát triển vẫn là loại tiêm kích nặng nhất từng được phương Tây đưa vào phục vụ, đồng thời là chiến đấu cơ thế hệ thứ 4 đầu tiên trên thế giới được vận hành thực tế.

Chiếc máy bay đặc biệt đồ sộ này bị xem là quá tốn kém đối với nhiều lực lượng từng xem xét tiếp nhận, bao gồm Lực lượng Vệ binh Quốc gia Không quân Mỹ và Không quân Hoàng gia Anh. Tuy nhiên, Hải quân Mỹ vẫn quyết định rót tiền phát triển do mối đe dọa ngày càng lớn từ các máy bay ném bom Liên Xô đối với các nhóm tác chiến tàu sân bay.

Ngoại trừ tiêm kích–đánh chặn MiG-31 của Liên Xô, F-14 không có đối thủ trong thời Chiến tranh Lạnh xét về năng lực tác chiến ngoài tầm nhìn. Hệ thống cảm biến của chiến đấu cơ và cơ chế dẫn đường của tên lửa AIM-54 đặc biệt nổi bật, cho phép F-14 tiêu diệt những mục tiêu nhỏ như tên lửa hành trình ở khoảng cách cực xa và tấn công nhiều mục tiêu cùng lúc – điều mà chỉ MiG-31 mới có thể làm được.Dù tiên phong trong nhiều công nghệ không chiến mới, F-14 lại chứng minh mình là một tiêm kích đầy vấn đề. Được phát triển song song với mẫu F-15 – vào biên chế Không quân Mỹ chỉ sau đó một năm – F-14 cuối cùng bị loại biên sớm vào năm 2006. Trái lại, F-15 không chỉ vẫn còn hoạt động sau 20 năm kể từ thời điểm F-14 nghỉ hưu mà còn tiếp tục được sản xuất, đảm bảo sẽ phục vụ đến tận những năm 2060.

Chi phí duy trì quá cao là lý do chủ yếu khiến F-14 bị loại sớm, bên cạnh khả năng đa nhiệm hạn chế và tính năng bay không như mong đợi. Động cơ TF30 của máy bay gây ra vô số vấn đề. Bộ trưởng Hải quân Mỹ khi đó, ông John Lehman, từng báo cáo trước Quốc hội rằng việc kết hợp “một động cơ tệ hại” với F-14 “có lẽ là sự kết hợp tệ nhất giữa động cơ và khung thân máy bay mà chúng ta từng có trong nhiều năm”.Một đặc điểm nổi bật của F-14 là khả năng tấn công nhiều mục tiêu ở khoảng cách cực xa, khi tên lửa không đối không AIM-54 của nó có tầm bắn khoảng 200 km – so với dưới 70 km của mọi loại tiêm kích Mỹ khác thời bấy giờ. Tên lửa này không chỉ có tầm xa mà còn mang đầu đạn rất lớn, cùng khả năng dẫn đường radar chủ động đầu tiên trên thế giới, giúp gia tăng đáng kể xác suất tiêu diệt mục tiêu.

Dù sở hữu thông số ấn tượng, F-14 lại không đạt được ưu thế trên không như kỳ vọng. Trong Chiến tranh Iran–Iraq, F-14 không thể giành ưu thế trước Không quân Iraq và không hạ được bất kỳ chiếc MiG-25PD tinh nhuệ nào, đồng thời mất ít nhất 3 máy bay trong chiến đấu. Lần đầu F-14 chạm trán MiG-25, cả hai bên đều không giành được chiến thắng.Dù những thất bại tại Iran thường được lý giải là do tình trạng hỗn loạn của quân đội nước này sau cách mạng, bản thân F-14 cũng chỉ đóng vai trò mờ nhạt trong Chiến tranh Vùng Vịnh khi được Hải quân Mỹ triển khai, bất chấp khả năng không chiến trên giấy vượt trội so với các tiêm kích Mỹ và đồng minh.

Giống F-15, F-14 nhiều lần cố gắng bắn hạ MiG-25 của Iraq trong thập niên 1990 nhưng đều thất bại, không thực hiện được bất kỳ pha tiêu diệt ngoài tầm nhìn nào.

Radar AN/AWG-9 của F-14 trở thành điểm nghẽn lớn cho hiệu suất chiến đấu, và đến đầu thập niên 1980 đã trở nên lỗi thời khi Liên Xô đưa vào biên chế loại radar mảng pha quét điện tử đầu tiên trên thế giới dành cho chiến đấu cơ – được trang bị trên MiG-31.

Cuối cùng, dù F-14 có tiềm năng nâng cấp, bản chất là một nền tảng đầy vấn đề ngay từ đầu, kết hợp với chi phí duy trì quá cao, đã khiến Mỹ quyết định loại biên sớm và chuyển trọng tâm đầu tư sang F-18E/F Super Hornet – dòng tiêm kích nhẹ hơn, tầm bay ngắn hơn nhưng tiết kiệm chi phí đáng kể.