Hai cú ngã của Bộ Tư Pháp
Chiến dịch “trả thù chính trị” mà Tổng thống Donald Trump hứa hẹn từ mùa tranh cử 2024 vừa trải qua hai cú trượt chân bẽ bàng: các vụ án hình sự nhắm vào cựu giám đốc FBI James Comey và Tổng Chưởng Lý New York Letitia James cùng lúc bị tòa bác bỏ.
Một thẩm phán liên bang kết luận rằng Lindsey Halligan – người được Trump vội vã bổ nhiệm làm công tố viên lâm thời tại Alexandria – đã được chỉ định trái thủ tục, khiến toàn bộ quá trình truy tố bị xem là bất hợp pháp. Nói cách khác, chính quyền Trump đã cố chạy nước rút để bỏ tù đối thủ, nhưng lại vấp ngay ở “bước một”: bổ nhiệm sai người cầm búa.
Cú ngã này không chỉ làm hoen ố uy tín Bộ Tư Pháp, vốn đã bị phê phán là chạy theo áp lực chính trị, mà còn phơi bày cách Nhà Trắng dùng Twitter và các cơn thịnh nộ trên mạng xã hội để ra lệnh truy tố. Việc Comey và Letitia James bị khởi tố diễn ra sau những dòng tin nhắn đầy giận dữ mà Trump gửi cho Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi, yêu cầu phải “làm cho ra lẽ”.
Nhưng rồi một bước nhảy vọt – nhắm vào Mark Kelly
Thế nhưng ngay sau thất bại kép hôm thứ Hai, chính quyền không hề chùn tay. Ngũ Giác Đài lập tức thông báo mở cuộc điều tra, thậm chí cân nhắc truy tố theo luật quân sự đối với Thượng nghị sĩ Mark Kelly – cựu phi công hải quân, phi hành gia NASA, anh hùng chiến tranh vùng Vịnh và là ngôi sao đang lên của đảng Dân Chủ.
Lý do: một đoạn video trong đó Kelly cùng vài đồng nghiệp – đều là cựu quân nhân hoặc viên chức tình báo – nhắc lại một nguyên tắc cơ bản của luật quân đội: binh sĩ chỉ phải tuân lệnh hợp pháp, và có nghĩa vụ từ chối mệnh lệnh trái Hiến Pháp.
Trump lập tức gán cho nhóm này cái tên “Seditious Six” – “Bọn phản loạn sáu người” – rồi tuyên bố họ đã phạm tội “xúi giục nổi loạn”, một tội theo ông là “có thể bị tử hình”. Và Bộ Quốc Phòng do Bộ trưởng Pete Hegseth lãnh đạo đã hưởng ứng, đe dọa gọi Kelly trở lại quân ngũ để mở tòa án binh.
Vũ khí hóa quân đội: lằn ranh mới bị vượt qua
Trump từng nhiều lần nói thẳng: ông muốn dùng quyền lực tổng thống để “trả đũa” những ai đã truy tố mình. Điều đó một phần đã thành hiện thực với các vụ án Comey, Letitia James và hàng loạt cuộc điều tra khác. Nhưng việc tận dụng quân đội – một định chế vốn được bảo vệ khỏi tranh chấp đảng phái – để nhắm vào một thượng nghị sĩ đối lập mang ý nghĩa hoàn toàn khác.
Mark Kelly là hải quân đại tá về hưu. Theo luật, những sĩ quan cao cấp như ông vẫn thuộc diện có thể bị triệu hồi trở lại phục vụ và chịu kỷ luật quân đội. Dựa vào kẽ hở đó, Ngũ Giác Đài ám chỉ họ có thể đưa Kelly trở lại quân ngũ chỉ để áp dụng tòa án binh – một tiền lệ khiến giới chuyên gia rùng mình: nếu điều đó xảy ra, bất cứ cựu quân nhân nào phát biểu chỉ trích tổng thống cũng có thể bị lôi về… để xét xử.
Paul Rieckhoff, người sáng lập tổ chức Independent Veterans of America, nói thẳng: “Nếu Trump có thể truy lùng Kelly thì ông ta có thể truy lùng bất cứ ai. Đây là bước chân ‘qua sông Rubicon’ của nền dân chủ Mỹ.”
Pete Hegseth và cuộc thanh lọc trong quân đội
Song song, Bộ trưởng Quốc Phòng Pete Hegseth đã âm thầm loại bỏ hàng loạt tướng lĩnh, sĩ quan tham mưu bị xem là “không đủ trung thành”, đồng thời sa thải các luật gia quân đội dám đặt câu hỏi về tính hợp pháp của chính sách Nhà Trắng.
Ông chủ trương trao “toàn quyền” cho “chiến binh” trên chiến trường, giảm bớt các rào cản pháp lý. Trong bối cảnh đó, việc ông dùng những lời lẽ nặng nề để lên án video của Kelly cũng không quá khó hiểu. Hegseth gọi đoạn video là “đáng khinh, liều lĩnh, sai trái”, cáo buộc các nghị sĩ “xúi giục binh sĩ không tuân lệnh” và “gieo rắc hỗn loạn trong hàng ngũ”.
Thực tế, video chỉ nhắc lại một điều mà mọi binh sĩ Mỹ đều được dạy từ ngày nhập ngũ: nghĩa vụ tối cao của họ là với Hiến Pháp, không phải với cá nhân tổng thống. Họ phải từ chối mệnh lệnh vi phạm luật chiến tranh, luật quốc tế hay Hiến Pháp. Đó là bài học đắt giá từ những bi kịch như Mỹ Lai, Abu Ghraib… Việc nhắc lại điều đó khó có thể gọi là “phản loạn”, trừ khi chính quyền muốn cấm luôn mọi lời nhắc nhở về giới hạn quyền lực.
“Quá trình chính là hình phạt”
Khả năng Mark Kelly thực sự bị lôi ra tòa án binh có lẽ không cao. Một bản án kiểu đó sẽ mở ra hộp Pandora: chính phủ có thể truy tố vô hạn định mọi cựu binh chỉ vì lời nói, đồng thời đụng mạnh vào Tu chính án thứ Nhất về tự do ngôn luận. Nhưng ngay cả khi chẳng bao giờ có phiên tòa nào, việc điều tra, thẩm vấn, thuê luật sư… cũng đủ biến cuộc sống của mục tiêu thành địa ngục.
Một cựu quan chức an ninh nội địa – bản thân đang bị Bộ Tư Pháp điều tra sau khi công khai chỉ trích Trump – đã chua chát nói: “Quá trình điều tra chính là hình phạt.” Chi phí pháp lý, áp lực tinh thần, tiếng xấu trên truyền thông… tất cả đều là cái giá phải trả, ngay cả khi cuối cùng tòa tuyên vô tội.
Nhà Trắng “gồng” lên sau thất bại
Trước việc tòa bác bỏ các cáo trạng đối với Comey và Letitia James, Nhà Trắng phản ứng theo một kịch bản quen thuộc: tấn công ngược thẩm phán, tuyên bố sẽ kháng cáo và gợi ý rằng bất cứ ai xử bất lợi cho tổng thống đều “thiếu trách nhiệm” hoặc “thiên vị”.
Phát ngôn viên Karoline Leavitt mỉa mai Comey “đừng vội ăn mừng”, khẳng định Bộ Tư Pháp sẽ kháng cáo “trong thời gian rất ngắn”. Tất cả đều nhằm gửi thông điệp: Trump không chấp nhận thua và sẽ dùng mọi công cụ trong tay để tiếp tục cuộc chiến.
Mark Kelly – nạn nhân hay người hưởng lợi chính trị?
Trớ trêu thay, đòn tấn công từ Nhà Trắng lại vô tình đưa Mark Kelly lên vị trí trung tâm trong ván cờ 2028. Thượng nghị sĩ Arizona vốn đã được nhắc đến như một gương mặt tiềm năng cho cuộc đua Nhà Trắng: ông là cựu quân nhân, phi hành gia, xuất thân từ bang biên giới, có hình ảnh ôn hòa nhưng cứng rắn.
Giờ đây, Kelly còn có thêm vai trò “đối thủ trực diện của Trump”. Văn phòng của ông lập tức tung email kêu gọi gây quỹ, kể lại rằng “Bộ Chiến Tranh (Department of War) nhắm vào tôi chỉ vì họ không ưa điều tôi nói”. Hình ảnh một cựu phi công từng bay 39 phi vụ chiến đấu ở vùng Vịnh, từng lái tàu con thoi lên quỹ đạo, nay bị một tổng thống chưa từng phục vụ quân ngũ truy đuổi, là một đối sánh đầy cảm xúc.
Trong tuyên bố đăng trên mạng xã hội, Kelly viết: “Tôi đã thề trung thành với Hiến Pháp từ khi 22 tuổi. Tôi giữ lời thề đó trong từng chuyến bay trên khu trục hạm USS Midway, trong 39 phi vụ Desert Storm, trong bốn lần bay vào không gian cùng NASA, và trong từng ngày sau khi vợ tôi – Gabby – bị bắn vào đầu khi đang phục vụ cử tri.”
Đối với nhiều cử tri, câu chuyện ấy có sức nặng hơn mọi lời buộc tội “phản loạn” từ Nhà Trắng.
Trump và cái giá của sự ám ảnh trả thù
Từ góc độ chính trị, Trump luôn hứng thú với việc công kích cá nhân – những “kẻ thù” được ông gắn tên và bêu riếu trước đám đông. Chiến thuật đó từng giúp ông kích hoạt bản năng “đánh lại” của cử tri bảo thủ. Nhưng hiện tại, khi giá cả leo thang, bảo hiểm y tế tăng vọt, nội bộ MAGA rạn nứt sau việc Marjorie Taylor Greene bất ngờ từ chức, việc Tổng thống tiếp tục ám ảnh với những thù hằn cũ – từ Comey đến người đã kết tội ông ở New York – có thể khiến ông xa rời ưu tư của cử tri trung dung.
Trump đang cố chứng minh rằng ông có quyền “trả đũa” sau khi bản thân bị truy tố nhiều lần. Một số đảng viên Cộng Hòa xem đó là “cân bằng công lý” sau cái mà họ gọi là “lawfare của phe Dân Chủ”. Nhưng với nhiều người Mỹ khác, hình ảnh một tổng thống tận dụng Bộ Tư Pháp và thậm chí cả quân đội để xử lý thù riêng lại gợi nhớ đến những mô hình cường quyền mà nước Mỹ từng lên án ở nơi khác trên thế giới.
Khi Nhà Trắng biến thành đấu trường của cái tôi
Câu chuyện Comey – Letitia James – Mark Kelly cho thấy một xu hướng nguy hiểm: các thiết chế vốn được thiết kế để đứng ngoài cuộc chơi đảng phái – tư pháp, quân đội – đang bị kéo vào vòng xoáy của những cái tôi cá nhân khổng lồ.
Trump tin rằng ghế tổng thống cho ông quyền lực vô hạn. Những người như Kelly lại tin vào lời thề với Hiến Pháp và quyền lên tiếng khi thấy mệnh lệnh có nguy cơ vượt quá ranh giới pháp luật. Sự va chạm giữa hai niềm tin đó sẽ quyết định không chỉ số phận vài vụ án, mà còn là tương lai của nguyên tắc: chính quyền phục tùng luật pháp, chứ không phải luật pháp phục tùng một con người.
Nếu có một thông điệp rút ra từ tất cả những ồn ào này, thì đó là: nước Mỹ có thể chịu đựng một tổng thống nóng nảy, một chiến dịch trả thù ồn ào, nhưng không thể để quân đội và tư pháp trở thành công cụ cho bất kỳ cá nhân nào – dù người đó có quyền lực hay nổi tiếng tới đâu.
