Về làng tỷ phú mục sở thị 'văn hoá hà khắc'

Người dân cả nước biết đến Đồng Kỵ (thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh) nổi danh với làng nghề truyền thống khắp trong và ngoài nước. Nhưng ít ai biết "làng tỷ phú" này vẫn giữ gìn được những nét văn hóa truyền thống mà ít địa phương nào còn giữ được.

Chiếu trên chiếu dưới

Hàng năm cứ mùng 4 tháng riêng, dân làng Đồng Kỵ lại tưng bừng mở hội rước pháo. Đây cũng là thời điểm mở cửa chùa, đền, đình để đón các cụ thượng thọ trong làng ra tề tựu, uống nước xơi trầu cùng với người dân thắp hương, làm lễ Thánh cầu cho một năm mới làm ăn phát đạt cùng những điều tốt đẹp nhất sẽ đến.

Điều đặc biệt trong cụm di tích đình, chùa Đồng Kỵ, một cụm di tích được xếp hạng Quốc gia vẫn giữ nguyên những giá trị truyền thống tốt đẹp bao đời nay. Các cụ ra đình phải ngồi theo thứ tự "chiếu trên chiếu dưới", trái phải rõ ràng, ai được ngồi chiếu trên, ai phải ngồi chiếu dưới.

Đình làng Đồng Kỵ.

Ông Nguyễn Khánh Tu, Trưởng ban di tích phường Đồng Kỵ cho biết: "Dù kinh tế rất phát triển, đời sống người dân khá giả, nhưng không vì thế mà sinh ra tệ nạn xã hội. Cũng nhờ những tập tục cũng như nếp sống văn hóa có phần"hà khắc" từ xa xưa nên lớp trẻ trong làng ai đi học chữ thì đi, nếu không thì phải học nghề chạm khắc gỗ tại làng. Có hôm hàng vội làm đến 9-10 giờ tối bởi vậy lấy đâu ra thời gian rảnh đi chơi mà sinh hư".

Rất ít đình chùa trên quê hương Kinh Bắc nói riêng, cả nước nói chung còn giữ được nề nếp xưa, nhất nhất tuân theo hương ước của làng và dòng tộc đặc biệt như ở Đồng Kỵ. Giống như bao ngôi đình cổ khác, đình Đồng Kỵ vẫn giữ nguyên kiến trúc từ thời Lê (thế kỷ 17). Nền đình được làm bằng sàn gỗ cao hơn so với sân đình khoảng 1m để tránh ngập nước mùa mưa bão. Sàn gỗ này cũng được thiết kế rất độc đáo, phía nền gỗ gần sát bên ngoài cửa được làm cao hơn bên trong chừng 10cm để lấy chỗ trải chiếu cho các cụ thượng thọ hay còn gọi là "chiếu trên" ngồi khi có việc làng.

Trong tập tục của làng qui định rất rõ ai tuổi nào được ngồi vào chiếu nào, ai không được ngồi. "Nhiều nhà lịch sử về đây rất ngạc nhiên và thích "cái phép" của làng, người tuổi trên thì ngồi chiếu trên, tuổi dưới thì ngồi chiếu dưới không thể lẫn lộn. Cụ 100 tuổi thì ngồi với các cụ 100 tuổi. Nếu chỉ có một cụ 100 tuổi thì mình cụ đó ngồi chiếu trên.

Tiếp theo lần lượt là các cụ dưới hơn một chút như 99, 98 tuổi. Ngoài ngày mấy ngày hội chính của làng diễn ra từ mùng 4-6 tháng riêng, cửa đình cũng mở hai lần nữa để họp các cụ và các ban bệ trong làng để tổng kết những việc đã làm được trong suốt một năm vào ngày 12/11 (âm lịch) và bàn việc cần làm sắp tới hay sửa hương ước vào ngày 10/1 (âm lịch). Hai ngày họp làng thì các cụ ông sẽ ngồi bên tay phải, cụ bà bên tay trái", ông Trưởng ban di tích phường cho biết.

"Trâu ta ăn cỏ đồng ta"

Dù cuộc sống người dân Đồng Kỵ khá hơn rất nhiều so với trước kia cũng như các làng quê khác trên cả nước, một làng "ra ngõ gặp tỷ phú". Xóm làng có những đổi thay ở vẻ bề ngoài, đường làng đổ bê tông, nhà cửa xây dựng nhiều to và đẹp hơn trước, một số hủ tục không còn những điều được coi là tốt đẹp vẫn được người dân giữ gìn và thực hiện. Đáng chú ý là việc cưới xin và lên lão.

Điều lạ là hiếm thấy con trai con gái ở làng Đồng Kỵ lấy chồng, lấy vợ thiên hạ. Có lẽ ảnh hưởng bởi tập tục ngày xưa vẫn còn. Theo phong tục ở Đồng Kỵ trước đây, con trai lên 8 tuổi là cha mẹ đã để ý tìm xem trong làng có cô gái nào khỏe mạnh, nhanh nhẹn, ướm có tướng mắn con, gia đình muôn đăng hộ đối thì chọn lấy để tính chuyện trăm năm cho con trai mình.

Lễ cưới ở Đồng Kỵ cũng khá đặc biệt, trước hôm cưới nhà trai dâng đồ lễ cho nhà gái đủ làm cỗ mời họ hàng, làng xóm. Đồ dẫn cưới thường là 2,5 tạ thịt lợn, 20 nồi gạo tẻ, 5 nồi gạo nếp, trầu cau chè lá đủ dùng theo yêu cầu của nhà gái.

Thêm vào đó là một ít tiền mặt tùy theo hoàn cảnh cụ thể của nhà trai. Ngày đón dâu, nhà trai chuẩn bị một tráp trầu têm sẵn, miếng cau trong tráp phải là nửa quả, đây là lệ Trầu Tráp quan trọng trong đám cưới ở Đồng Kỵ.

Số cau trong tráp trầu đón dâu không bao giờ chẵn mà phải lẻ, số lượng được qui định là 21 hoặc 23 miếng. Số trầu cau này sẽ được chia cho mỗi người một miếng, nhà gái đã tế nhị nhẩm đếm số người của cả 2 họ có mặt trong đám cưới để mâm nào cũng có một đĩa 4 miếng đến tận mỗi mâm cỗ.

Đến nay lệ Trầu Tráp vẫn được dân làng duy trì trong đám cưới, nghi lễ này được xem là một tục lệ mang tính văn hóa cao thể hiện truyền thống trọng lễ vốn có của người Kinh Bắc.

Ngoài phong tục tập quán có những nét rất riêng ở ngôi làng này, lễ hội rước pháo Đồng Kỵ cũng vô cùng đặc biệt. Ý nghĩa của ngày hội này là để kỷ niệm cuộc ra quân đánh giặc của Thiên Cương tướng quân.

Dù nhiều năm nay tại hội làng rước pháo Đồng Kỵ không còn tiếng pháo nổ chát chúa, đinh trời nữa, nhưng người dân nơi đây vẫn giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của cha ông để lại.

Tĩnh tại cùng thời gian

"Những nét đẹp văn hóa làng quê, gia đình, dòng tộc sẽ mãi mãi được gìn giữ và tuyên truyền cho các thế hệ kế cận dù xã hội đang phát triển nhanh đến mức chóng mặt, thì việc tuyên truyền cho thế hệ trẻ càng trở nên quan trọng", Ông Tu, Trưởng ban di tích nói.

Theo PL & ĐS