Hệ quả khi cho doanh nghiệp độc quyền tự quyết giá xăng

(ĐVO) - Trong khi những bức xúc bởi giá xăng tăng nhanh, giảm chậm, rồi tình trạng cây xăng găm hàng chờ tăng giá, xăng bẩn, xăng kém chất lượng… vẫn chưa có cách tháo gỡ thì một lần nữa người tiêu dùng lại lo lắng trước đề xuất doanh nghiệp được tự quyết định giá nếu xăng tăng dưới 1.000 đồng/lít của Bộ Công Thương.

“Bắt lỗi” Nghị định 84

Bộ Công Thương vừa có văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ về rà soát, đánh giá và đề xuất hướng sửa đổi nghị định 84 về kinh doanh xăng dầu, trong đó có những đề xuất sửa đổi đáng chú ý về công tác điều hành, quản lý kinh doanh trong thời gian tới đây.

Tại văn bản này, Bộ Công Thương đã chỉ ra nhiều bất cập tại Nghị định 84, một trong những ý kiến đánh giá cho rằng, biên độ tăng/giảm giá xăng dầu trong bối cảnh hiện nay có thể gây “sốc” cho nền kinh tế. Do vậy có thể đưa về biên độ nhỏ hơn hoặc quy ra con số cụ thể.

Về giá cơ sở, Bộ Công Thương cho rằng giá này được tính bình quân phù hợp với số ngày dự trữ lưu thông quy định tại Điều 22 của Nghị định là 30 ngày.

Tuy nhiên, xét về yếu tố thị trường thì không phản ánh đúng, sát với sự biến động giá hàng ngày của thị trường thế giới. Hơn nữa, hiện nay đang tồn tại 2 tỷ giá khi hạch toán xăng dầu: tỷ giá liên ngân hàng để tính thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt và tỷ giá bán của ngân hàng thương mại khi tính giá CIF cơ sở.

PGS.TS Ngô Trí Long

“Về quy định thời gian giữa 2 lần điều chỉnh giá liên tiếp tối thiểu là 10 ngày dương lịch đối với trường hợp tăng giá, tối đa là 10 ngày dương lịch đối với trường hợp giảm giá là chưa linh hoạt trong điều kiện giá thế giới diễn biến phức tạp cũng như yêu cầu cần bình ổn thị trường, ổn định kinh tế vĩ mô hàng năm”, Bộ Công Thương chỉ rõ.

Mặt khác, để đạt được hiệu quả kinh doanh cao nhất, thương nhân đầu mối thường có xu hướng lựa chọn phương án cố định số ngày điều chỉnh giá (cả tăng lẫn giảm) đều ở 10 ngày/1 lần điều chỉnh. Điều này được lặp đi lặp lại, cộng với các thông tin bình luận trên phương tiện thông tin đại chúng, dễ khiến cho đối tượng kinh doanh xăng dầu lợi dụng để đầu cơ, trục lợi, gây xáo trộn thị trường.

Theo bộ Công Thương, quy định thời gian giữa hai lần điều chỉnh thay vì do Chính phủ quy định, sẽ chuyển sang cho Thủ tướng Chính phủ quyết định để tăng tính linh hoạt.

Trước đó, Bộ Tài chính đã đề xuất 3 phương án về tần suất điều chỉnh giá, một là chu kỳ tính giá cơ sở phù hợp với tần suất điều chỉnh giá như hiện nay là 10 ngày. Hai là phù hợp với số ngày dự trữ lưu thông 30 ngày; phương án ba là 15 ngày, để hài hoà giữa dự trữ lưu thông và tần suất điều chỉnh giá. Sau khi phân tích ưu, nhược điểm từng phương án, Bộ Tài chính nghiêng về phương án 3, tức là tăng tần suất điều chỉnh giá lên thành 15 ngày.

Theo quy định hiện nay, có 3 trường hợp điều chỉnh giá bán lẻ xăng dầu tương ứng với các mức biến động giá cơ sở đến 7%, từ trên 7% đến 12% và trên 12% so với giá bán lẻ hiện hành.

Bộ Công Thương nhận định, đến nay xu hướng giá thế giới chủ yếu là tăng và với biên độ này, nếu quy về con số tuyệt đối, với mặt hàng xăng ứng với 7% là khoảng trên 1.500 đồng/lít, với 12% là khoảng trên 2.500 đồng/lít, khi điều chỉnh sẽ gây sốc cho nền kinh tế và tâm lý người tiêu dùng.

Dựa trên những đánh giá đó, Bộ Công Thương đề xuất, cần quy định biên độ điều chỉnh tăng, giảm giá trong nước phù hợp với xu hướng biến động giá xăng dầu thế giới.

Theo đó, thay vì theo 3 mức: 7%, 12% và trên 12% như hiện nay thì điều chỉnh với các mức nhỏ hơn, chẳng hạn 3%, 5% và 7% hoặc quy định mức điều chỉnh giá xăng dầu trong nước khi chênh lệch giữa giá cơ sở và giá hiện hành bằng con số cụ thể.

Chẳng hạn, trong phạm vi đến 500 đồng/lít,kg thì thương nhân tự điều chỉnh giá bán xăng dầu; trên 500 đến 1.000 đồng/lít,kg thì thương nhân tự điều chỉnh giá kết hợp sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu. Trên 1.000 đồng/lít,kg thì thương nhân điều chỉnh giá khi có ý kiến của liên Bộ Tài chính - Công Thương. Phạm vi này có thể thay đổi theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, phù hợp với từng thời kỳ.

Văn bản báo cáo Thủ tướng cũng nêu rõ, một điểm thiếu sót trong Nghị định 84 là chưa quy định chế độ công khai thông tin về kết quả tính toán Giá cơ sở, sử dụng Quỹ Bình ổn giá và chế độ kiểm toán thương nhân đầu mối.

Bộ này đề nghị quy định đăng tải công khai giá cơ sở trên trang điện tử của Bộ Tài chính để những ai quan tâm tiện theo dõi, tính toán; quy định thương nhân đầu mối phải công bố giá cơ sở công khai trên trang thông tin điện tử của thương nhân đầu mối.

Bộ Công Thương cũng kiến nghị quy định chế độ, phương thức công khai giá cơ sở, cách tính giá cơ sở, kết quả tính toán giá cơ sở, trích lập, sử dụng quỹ bình ổn, kết quả kinh doanh xăng dầu của thương nhân đầu mối.

Chưa có cạnh tranh không nên để doanh nghiệp định giá

Nhìn lại thời điểm khi Bộ Tài chính cho các doanh nghiệp được quyền tự quyết giá xăng dầu và thời gian điều chỉnh giá cũng sẽ phần nào giúp người tiêu dùng hình dung được những biến động về giá nếu đề xuất trên của Bộ Công Thương được thực hiện.

Tháng 7/2012, ngay sau khi được trao quyền tự quyết các doanh nghiệp đã đồng loạt tăng 400 đồng/lít, kg đối với ba mặt hàng chính là xăng, dầu DO và dầu FO. Thay vì mỗi doanh nghiệp có mức tăng khác nhau căn cứ vào chênh lệch đầu vào và đầu ra của mình thì mức điều chỉnh này lại dàn hàng ngang. Thời điểm tăng giá bán cũng được các doanh nghiệp áp dụng khá nhịp nhàng, đồng loạt lúc 22h tối 20/7.

Tại thời điểm đó, các chuyên gia cho rằng, việc để cho doanh nghiệp có quyền định giá là tạo ra “lỗ hổng” khiến người tiêu dùng chịu thiệt còn doanh nghiệp dễ dàng hưởng lợi bởi thị trường xăng dầu vẫn còn độc quyền, hoàn toàn chưa có sự cạnh tranh đúng nghĩa.

Khi chưa có cạnh tranh đầy đủ trên thị trường và đặc biệt sự minh bạch về giá bán vẫn là dấu hỏi thì không thể cho cơ chế được tự do định giá theo thị trường. Trên thực tế, dù đang có 13 đầu mối nhập khẩu nhưng thị phần lại nằm trong tay 2-3 doanh nghiệp lớn.

Về chính sách quyết định giá, nhiều ý kiến cho rằng phía cơ quan quản lý cũng bối rối khi đi bằng chân nào cũng sợ đau do đó việc trao quyền quyết định giá cho doanh nghiệp cứ làm rồi ngưng rồi lại làm rất luẩn quẩn.

Tháng 12/2009, khi Nghị định 84 mới có hiệu lực thi hành, các doanh nghiệp đầu mối xăng dầu đã được tự điều chỉnh tăng/giảm giá bán. Chỉ thực hiện được 3 tháng, các doanh nghiệp thừa nhận quy định trên bộc lộ nhiều bất cập, không có cạnh tranh giá bán như mong đợi, hơn nữa lại phải thực hiện bình ổn giá do giá thế giới có nhiều biến động nên Bộ Tài chính đã phải quyết định không cho doanh nghiệp được tự quyết giá bán.

Đến cuối tháng 6/2012, Bộ Tài chính phát đi thông báo doanh nghiệp được đăng ký giá bán. Đầu tháng 7/2012, khi các doanh nghiệp đăng ký, bộ đã tính toán, đưa ra quyết định mức giảm giá và thời điểm giảm cụ thể. Tuy nhiên, lần gần nhất là ngày 20/7, bộ đã cho doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm về quyết định giá và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp.

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, cần phải sửa đổi Nghị định 84 theo hướng không để doanh nghiệp được tự định giá. Thị trường xăng dầu còn chưa phá bỏ độc quyền thì không thể để doanh nghiệp định giá. “Mức điều chỉnh 3%, 5% hay 7% có giảm nhẹ hơn nhưng doanh nghiệp vẫn độc quyền thì họ vẫn có thể dựa vào đó để tăng giá có lợi cho mình”, ông Long chỉ rõ.

Đồng tình với đánh giá của Bộ Công Thương về Nghị định 84, song TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng hướng sửa đổi của liên bộ vẫn luẩn quẩn.

Để giải quyết được các vấn đề bất cập, cần tách quỹ an ninh năng lượng và quỹ dự trữ thương mại, tức là tách nhiệm vụ chính trị và nhiệm vụ kinh doanh xăng dầu của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần viết lại công thức tính giá xăng dầu.

Trong đó, phần cứng là giá cơ sở là thuần chi phí để có được 1 lít xăng dầu, không có các loại thuế phí. Phần mềm là giá cơ sở cộng thêm các loại thuế phí. Doanh nghiệp được toàn quyền quyết định giá, không được bán dưới giá cơ sở và Nhà nước không phải bù lỗ.

Petrolimex chiếm hơn 57% hạn mức nhập khẩu xăng dầu

Bộ Công Thương vừa công bố phân giao hạn mức nhập khẩu xăng dầu tối thiểu năm 2013 cho 13 doanh nghiệp. Theo đó, tổng lượng xăng dầu mà các doanh nghiệp đầu mối được nhập là 9 triệu m3,tấn các loại.

Cụ thể, năm 2013, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) là đầu mối nhập khẩu chủ lực với 5,18 triệu m3,tấn - chiếm 57,6% . Trong đó có 2,54 triệu m3 xăng, 2,33 triệu m3 diesel, 290.000 tấn dầu mazut và 20.000 m3 dầu hỏa.

Theo văn bản mới đây của Bộ Công Thương, tính đến hết tháng 10/2012, Petrolimex chiếm khoảng 50% thị phần xăng dầu trong nước, PV Oil (16,6%), Saigon Petro (khoảng 6,5%), Thanh Lễ (5,3%), Tổng công ty Xăng dầu Quân đội (2,4%),...

Hoàng Anh - ĐấtViệt