SÀI G̉N (NV) -Đường Phạm Ngũ Lăo thuộc quận 1, ngày trước cũng như bây giờ mang sắc thái khá đặc biệt, là một trong những đường phố sinh động vào bậc nhất của Sài G̣n.
Trước 30 Tháng Tư, 1975, có thể gọi đường Phạm Ngũ Lăo là “Con đường báo chí” và sau này là “Khu phố Tây ba-lô.”

Con đường Phạm Ngũ Lăo, hay “phố Tây ba-lô” ngày nay. (H́nh: Nguyễn Đạt/Người Việt)
Gọi là con-đường-báo-chí, v́ phần lớn nhà in và ṭa soạn của các tờ báo xuất bản tại Sài G̣n tập trung dọc dài trên con đường Phạm Ngũ Lăo.
Sinh hoạt báo chí, nhất là các nhật báo thật rộn ràng, với tiếng máy in sách in báo rầm rập suốt ngày đêm; cùng những tờ mờ sáng rộn ràng phát hành báo hàng ngày; các nhà văn nhà thơ, kư giả phóng viên thợ sắp chữ nhà in... tấp nập ra vào các ṭa soạn báo tới các quán cà phê, mà quán cóc chiếm đa số.
Ngồi ở một trong những quán cà phê trên đường Phạm Ngũ Lăo, thường gặp một vài nhà văn viết truyện feuilleton, miệt mài gấp gáp vừa uống cà phê vừa viết, cho đủ số chữ trong khuôn tờ nhật báo dành sẵn đang chờ cái truyện.
Lần đầu chúng tôi t́m tới con-đường-báo-chí là để chiêm ngưỡng Nguyễn Vỹ, tác giả bài thơ đầy cảm khái về thân phận nhà-văn-An-Nam nổi tiếng từ thời tiền chiến. Ấy tuy nhiên vài ba lần rồi mà chưa gặp ai là nhà thơ Nguyễn Vỹ, lúc đó đang làm tạp chí Phổ Thông, ṭa soạn đặt trên đường Phạm Ngũ Lăo.
Và càng nhớ măi chuyện đó, chuyện t́m tới con-đường-báo-chí ở chỗ, là chúng tôi đă gặp nhà thơ Nguyễn Vỹ một cách thật định mệnh.
Lần đó chúng tôi đi G̣ Công cùng bạn, anh Trần Công Nhạc, tiện dịp thăm người chú của anh là Bác Sĩ Trần Công Đăng, tốt nghiệp y khoa tại Pháp, mở pḥng mạch khám bệnh đầu tiên tại tỉnh quê nhà.
Lúc vào, bạn cho tôi biết chú Đăng đang tiếp nhà thơ Nguyễn Vỹ. Chúng tôi đứng ngoài sân vườn nhà Bác Sĩ Trần Công Đăng; và tôi chỉ ngó thấy dáng người nhà thơ Nguyễn Vỹ khi ông đi cùng Bác Sĩ Trần Công Đăng ra tới cổng.
Xế chiều, tôi có việc phải về Sài G̣n trước bạn. Chuyến xe G̣ Công về Sài G̣n lúc ấy là chuyến cuối, lại chỉ c̣n một chỗ. Nhà thơ Nguyễn Vỹ tới sau tôi, ông nói cần về Sài G̣n gấp; tôi nhường ngay chỗ cuối cùng ấy cho ông. Sau đó tôi nghe tin dữ: chuyến đó xe bị lật, có nhà thơ Nguyễn Vỹ trong số hành khách tử nạn.
Chúng tôi thường xuyên tới đường Phạm Ngũ Lăo đưa thơ truyện đăng báo, từ bán nguyệt san Văn, tới các tuần báo Nghệ Thuật, Khởi Hành...
Gặp các nhà thơ chúng tôi ái mộ: Viên Linh, Trần Dạ Từ cũng ở quán cà phê sát bên ṭa soạn, nhà in báo. Chúng tôi biết anh Viên Linh, anh Trần Dạ Từ là hai ông anh rất tài hoa.
Sau 30 Tháng Tư, 1975, đường Phạm Ngũ Lăo trở nên tiêu điều ảm đạm; một bên là nhà phố lô nhô cao thấp, nhiều nhà xập xệ, quán hàng thưa thớt; thiếu hẳn vẻ sống động v́ không c̣n sinh hoạt báo chí, hoạt động của nhà in. Bên kia là nhà ga xe lửa Sài G̣n, cỏ dại mọc um tùm như cánh đồng hoang.
Nhà ga xe lửa Sài G̣n dời về Ḥa Hưng, quận 10 vào năm 1997; khu đất bỏ phế một thời gian, sau trở thành công viên, đặt tên là Công Viên 23/9.
Khu phố Tây ba-lô, theo nhiều cư dân ở đường Phạm Ngũ Lăo cho biết, h́nh thành vào khoảng năm 1986. Các khách du lịch, đa số là người phương Tây, thường đeo ba-lô hành lư, nên người dân Sài G̣n gọi họ là Tây ba-lô; tên khu phố, gồm đường Phạm Ngũ Lăo-Đỗ Quang Đẩu-Đề Thám-Bùi Viện, cũng được đặt theo như vậy, từ lúc đó.
Du khách nước ngoài tới Sài G̣n, chọn nơi lưu trú ở khu tứ giác (bốn con đường kể trên) thật thuận tiện, v́ rất gần trung tâm Sài G̣n, gần chợ Bến Thành, ngôi chợ lâu đời và lớn nhất thành phố.
Đầu đường Phạm Ngũ Lăo, phía giáp đường Cống Quỳnh, lại có ngôi chợ Thái B́nh, cũng tại vị từ lâu năm.
Khu phố Tây ba-lô, trong đó đường Phạm Ngũ Lăo là đường phố rộng dài nhất, ngày càng phát triển. Các khách sạn cao tầng, ngân hàng lớn nhỏ, nhất là máy rút tiền tự động ATM, dịch vụ Internet, sách, băng dĩa, hàng lưu niệm, quán ăn, bar-cà phê... mọc lên như nấm. Du khách đi gần và đơn lẻ trong thành phố th́ có dịch vụ cho thuê xe đạp thể thao - bike for rent. Đi xa, đi khắp nơi trong nước th́ có hàng chục xe hơi loại lớn như xe buưt, có trang bị máy lạnh, ghế nằm, mang ḍng chữ “Open tour,” chạy liên tục từ sáng sớm tới nửa đêm.

Quán Seventeen Saloon trên đường Phạm Ngũ Lăo. (H́nh: Nguyễn Đạt/Người Việt)
Có thể nói, khu phố Tây ba-lô là một khu-du-lịch-khép-kín; người phương Tây tới Sài G̣n đă vinh danh khen tặng cho khu phố này hai từ “Dynamic services.”
Đặc biệt khu phố Tây ba-lô cũng chiếu cố khách du lịch ít tiền, mở ra đủ loại dịch vụ giá hạ, từ ăn uống, cắt tóc, bưu điện, xem phim, quán bar b́nh dân, tới khách sạn-nhà nghỉ, khách có thể góp tiền ở chung...
Trên đường Phạm Ngũ Lăo, hai quán bar-cà phê Allez Boo và Seventeen Saloon thiết kế dạng những quán rượu ở Miền Viễn Tây Hoa Kỳ thuở dân đi khẩn hoang, t́m vàng; chúng ta thường thấy h́nh ảnh ấy trong những phim cao-bồi của điện ảnh Mỹ những năm 1960.
Nguyễn Đạt/Người Việt