Trung Quốc củng cố thế độc quyền đất hiếm

Lâu nay các thành phần của đất hiếm được biết đến là các loại kim loại có giá trị trong sản sinh năng lượng, điện thoại di động, các bóng đèn có hiệu suất năng lượng cao và chế tạo các khí tài quân sự tiên tiến. Một số loại đặc biệt hiếm, còn một số khác ít hiếm hơn. Trung Quốc hiện là nước khai thác và sử dụng nhiều nhất đất hiếm trên thế giới.

Báo New York Times gần đây cho biết, từ lâu Trung Quốc đã sử dụng ưu thế tiếp cận cơ sở khách hàng khổng lồ và nguồn lao động giá rẻ như lợi thế thương lượng để thuyết phục các công ty nước ngoài mở thêm các nhà máy bên trong biên giới của họ.

Giờ đây các giám đốc điều hành các công ty nói rằng Trung Quốc đang sử dụng thế gần như độc quyền về một số loại đất hiếm để gây khó khăn cho các nhà sản xuất công nghệ cao ngoại quốc trong việc xây mới hoặc mở rộng các nhà máy ở các nước khác ngoài Trung Quốc.

Các công ty có cơ sở sản xuất ngoài Trung Quốc phải đối mặt với tình trạng cung cấp vật tư đất hiếm hạn hẹp hơn và với giá thành đắt hơn nhiều do các loại thuế cao và các quy định kiểm soát xuất khẩu ngặt ngheo mà Trung Quốc đã vàng đang áp dụng trong hai năm gần đây.

Các công ty như Showa Denko & Santoku của Nhật Bản và Intematix của Mỹ đang mở rộng khả năng sản xuất của nhà máy của họ bên trong Trung Quốc chứ không phải ở nước khác bởi vì họ cần được tiếp cận nguồn cung đất hiếm.

Dường như chính sách đối với đất hiếm của Trung Quốc có sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Ôn Gia Bảo, người từng là sinh viên địa chất tại một trường đại học ở Bắc Kinh trong những năm 1960.

Năm 2011, bản thân Thủ tướng Ôn Gia Bảo đã chỉ đạo ít nhất là hai cuộc tổng kết tình hình đất hiếm tại Quốc vụ Viện, và trong chuyến thăm châu Âu mùa Thu vừa qua ông đã khẳng định rằng chính sách về đất hiếm của Trung Quốc sẽ không có gì thay đổi dù không có ông.

Theo quan điểm của một số chính phủ và các tập đoàn công nghiệp thế giới thì sách lược hiện nay của Trung Quốc đối với đất hiếm có khả năng đã vi phạm luật thương mại thế giới.

Một tòa án của Tổ chức thương mại thế giới (WTO), cơ quan cầm trịch chính trong các vụ tranh chấp thương mại quốc tế, đã đưa ra phán quyết hồi tháng trước rằng Trung Quốc đã vi phạm các quy tắc khi sử dụng hầu như các chiến thuật giống nhau để hạn chế tiếp cận thị trường của các khoáng chất công nghiệp quan trọng. Bộ thương mại Trung Quốc ngay lập tức ra tuyên bố hôm thứ tư (24/8) vừa qua rằng họ sẽ kháng cáo đối với phán quyết này.

Cho đến nay chưa xảy ra một vụ kiện nào về đất hiếm bởi lẽ các quan chức của các nước bị tác động đang chờ xem kết luận cuối cùng đối với một số vụ khiếu kiện khác cách đây hơn hai năm.

Karel De Gucht - Ủy viên thương mại Liên minh Châu Âu trích quyết định về buôn bán các kim loại công nghiệp trong tuyên bố tháng trước nói rằng “dưới ánh sáng của quyết định này Trung Quốc cần phải bảo đảm một cách tiếp cận tự do và công bằng đối với nguồn cung cấp đất hiếm.”

Trung Quốc tìm mọi cách củng cố thế độc quyền đất hiếm.

Còn Shen Danyang, người phát ngôn của Bộ thương mại Trung Quốc thì khẳng định rằng Trung Quốc tin rằng các chính sách xuất khẩu của họ phù hợp với các luật lệ của WTO. Vị thế pháp lý của Trung Quốc, được nêu trong các hồ sơ của WTO, là các chính sách của Trung Quốc đủ điều kiện cho một ngoại lệ trong các quy tắc thương mại quốc tế theo đó các nước được phép hạn chế xuất khẩu để bảo vệ môi trường và giữ gìn nguồn cung khan hiếm.

Nhưng Ủy ban của WTO đã bác bỏ lập luận này đối với các lọai khoáng sản công nghiệp khác với lập luận rằng Trung Quốc chỉ giảm xuất khẩu chứ không phải hạn chế nguồn cung hiện có để sử dụng trong nước.

Theo ông Constantine E Karayannopoulos - Giám đốc điều hành công ty Neo Material Technologies thì Trung Quốc khai thác 94% đất hiếm trên thế giới và tiêu thụ 60% tổng sản phẩm đất hiếm của thế giới trong năm nay. Nhưng nếu các nhà máy tiếp tục đổ về Trung Quốc ở tốc độ hiện nay thì đến đầu năm tới Trung Quốc sẽ tiêu thụ 70% tổng sản lượng đất hiếm của thế giới.

Trong hai năm gần đây Trung Quốc đã áp dụng hệ thống hạn ngạch để hạn chế xuất khẩu đất hiếm vào khoảng 30.000 tấn/năm. Trước đó các nhà máy ngoài Trung Quốc tiêu thụ gần 60.000 tấn/năm. Trung Quốc cũng áp một mức thuế xuất khẩu 25% đối với đất hiếm cộng thêm một khoản thuế giá trị gia tăng là 17%.

Giá đất hiếm tăng mạnh ở thị trường ngoài Trung Quốc vì các nhà sử dụng đấu thầu điên cuồng giành loại vật tư hiếm này. Xeri oxit, một hợp chất đất hiếm được sử dụng trong các chất xúc tác và để sản xuất thủy tinh, hiện tại có giá 110.000 đôla/tấn bên ngoài Trung Quốc, gấp hơn 4 lần giá trong nội địa và đã tăng 2.100 đôla so với hai năm trước đây.

Đối với hầu hết các sản phẩm công nghiệp có sử dụng đất hiếm được sản xuất ở Trung Quốc sau đó được xuất khẩu thì không phải chịu bất cứ một hạn ngạch hay loại thuế nào.

Các công ty hóa chất lớn khác cũng đang chuyển vào Trung Quốc các giai đoạn dây truyền sản xuất đầu tiên về các chất xúc tác đất hiếm để sử dụng trong quá trình lọc dầu thành các sản phẩm xăng, dầu diesel và các sản phẩm hóa dầu khác.

Họ quyết định chuyển sau khi các công ty nhà nước Trung Quốc chiếm giữ 1/6 thị phần thế giới bằng cách chào hàng với giá đặc biệt thấp, chủ yếu vì được tiếp cận với nguồn đất hiếm rẻ hơn. Các công ty hóa chất cũng đang tìm biện pháp giảm tỷ lệ đất hiếm trong xúc tác, trong khi vẫn bảo đảm tính hiệu qủa của xúc tác đó.

Sản xuất kính chất lượng hảo hạng dùng để sản xuất màn hình máy tính cảm ứng và các loại ống kính máy ảnh chuyên nghiệp, hiện đang được thực hiện ở Nhật Bản, cũng bắt đầu chuyển về Trung Quốc vì chúng đều cần đến đất hiếm.

Theo nhiều chuyên gia, thăm dò khai thác và sản xuất đất hiếm không dễ và không rẻ, ngoài việc phải đối phó với vấn đề môi trường. Nếu đầu tư vào một mỏ đất hiếm tại Mỹ năm nay thì khả quan nhất là năm 2014 mới có sản phẩm. Đối với một số loại đặc biệt thì có lẽ lâu hơn.

Một số chuyên gia khác thì chỉ ra rằng giá đất hiếm cao cũng có một số mặt tích cực như sẽ khuyến khích thăm dò, khai thác và sản xuất ở các nước khác trên thế giới, hay như phát triển công nghệ thay thế, sử dụng hiệu quả hơn hay công nghệ tái chế như đang được tiến hành tại Nhật Bản.

Với tình hình sản xuất đất hiếm hiện tại trên thế giới, Trung Quốc đang ở thế thượng phong trong việc sử dụng lợi thế gần như độc quyền để phục vụ các lợi ích quốc gia của Trung Quốc. Thế giới vẫn chưa quên việc Trung Quốc quyết định cắt giảm cung cấp đất hiếm cho Nhật Bản trong vụ hải quân Nhật Bản bắt giữ và đưa ra xử tầu trưởng một tầu đánh cá của Trung Quốc do vi phạm lãnh hải của Nhật.

Phạm Ngọc Uyển/Baodatviet