Pháo đài The Hague và bàn đàm phán lịch sử nâng sức mạnh NATO

[Romano]

Hội nghị Thượng đỉnh NATO ngày 24–25/6 tại The Hague diễn ra trong bối cảnh an ninh châu Âu biến động sâu sắc. Đây là lần đầu tiên 32 nguyên thủ NATO và đối tác nhóm họp kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump trở lại cầm quyền, nhằm bàn thảo hướng đi mới cho liên minh.Trọng tâm là củng cố phòng thủ tập thể và thúc đẩy đoàn kết trước các mối đe dọa địa chính trị, với đề xuất nâng chi tiêu quốc phòng chung lên 5% GDP – một sáng kiến chưa từng có, phản ánh áp lực từ chính quyền Mỹ và nhận thức chung rằng mức 2% đã lỗi thời sau xung đột Ukraine.

Áp lực tăng chi tiêu từ Washington đã trở thành chủ đề nóng nhất hội nghị, thể hiện vai trò chi phối của Mỹ. Tổng thống Donald Trump, người nhiều lần chỉ trích các đồng minh “đóng góp chưa tương xứng”, đã gây sức ép buộc NATO chia sẻ gánh nặng tài chính nhiều hơn. Ông nhấn mạnh rằng Mỹ đã dành nguồn lực khổng lồ để bảo vệ châu Âu suốt nhiều thập niên, do đó các đồng minh châu Âu “phải trả phần của mình” bằng cách tăng chi tiêu quốc phòng lên ít nhất 5% GDP.

Thậm chí, theo một số nguồn tin, ông còn bóng gió rằng Mỹ có thể không thực thi nghĩa vụ phòng thủ tập thể nếu thành viên nào không đạt mục tiêu. Lập trường cứng rắn này khiến bầu không khí đàm phán trở nên căng thẳng, buộc các nước châu Âu phải vừa tìm cách chiều lòng Washington vừa đảm bảo sự đồng thuận nội khối.Phản ứng từ châu Âu thể hiện sự nhất trí chung về nhu cầu tăng đầu tư quốc phòng, nhưng mức 5% GDP vấp phải nhiều lo ngại. Tây Ban Nha nổi lên như tiếng nói phản đối mạnh mẽ nhất. Thủ tướng Pedro Sánchez thẳng thắn cho rằng, việc cam kết 5% GDP là “phi thực tế và phản tác dụng”, cảnh báo nó có thể buộc nước này cắt giảm sâu phúc lợi xã hội hoặc tăng thuế, gây tổn hại nền kinh tế.

Với tỷ lệ chi quốc phòng năm 2024 chỉ khoảng 1,24% GDP - thấp nhất trong NATO, Tây Ban Nha lo ngại mục tiêu mới vượt quá khả năng chịu đựng. Ngay trước thềm hội nghị, ông Pedro Sánchez đã đề nghị Tổng Thư ký NATO Mark Rutte một “công thức linh hoạt hơn”, chẳng hạn chỉ coi 5% là mục tiêu khuyến khích tự nguyện. Động thái này đe dọa phá vỡ sự đồng thuận vốn là nguyên tắc cốt lõi của NATO.

Để giải quyết bế tắc, các nhà ngoại giao đã tích cực tìm kiếm thỏa hiệp vào giờ chót. Ngay trước khi khai mạc, một bản dự thảo tuyên bố chung đã đạt được đồng thuận nhờ điều chỉnh ngôn từ mang tính linh hoạt: thay vì cụm từ “chúng tôi cam kết”, văn kiện sửa thành “các đồng minh cam kết” - cho phép diễn giải rằng không nhất thiết mọi thành viên đều phải tuân thủ tuyệt đối. Nhờ sự điều chỉnh tinh tế này, Tây Ban Nha có thể ký tên vào tuyên bố chung trong khi vẫn khẳng định “chọn con đường riêng có chủ quyền” bằng cách chỉ nhắm mục tiêu 2,1% GDP.

Thủ tướng Pedro Sánchez nhanh chóng tuyên bố trên truyền hình: “Tây Ban Nha tôn trọng quyết định của các nước khác, nhưng sẽ không hy sinh phúc lợi kinh tế - xã hội”. Dù NATO hoài nghi liệu mức 2,1% có đủ để Madrid đáp ứng các mục tiêu năng lực quân sự hay không, nhượng bộ này đã tạm thời tránh được một rạn nứt công khai. Đổi lại, các nước khác chấp nhận lùi thời hạn đạt mục tiêu 5% sang 2035 (thay vì 2032 như đề xuất ban đầu) và sẽ tiến hành rà soát tiến độ vào năm 2029, tạo điều kiện cho những quốc gia còn e dè có thêm thời gian điều chỉnh.

Song song với thỏa hiệp này, nhiều thành viên chủ chốt đã thể hiện cam kết mạnh mẽ với mục tiêu mới. Hà Lan, với tư cách nước chủ nhà, công bố kế hoạch chi 5% GDP (3,5% cho quân sự cốt lõi, 1,5% cho an ninh liên quan như mạng và hạ tầng). Đức và Pháp cũng tái khẳng định hợp tác, nhấn mạnh việc tăng ngân sách quốc phòng để củng cố “trụ cột châu Âu” của NATO.

Đức đang dành hàng trăm tỷ euro để hiện đại hóa quân đội sau cú “thức tỉnh” từ Ukraine, trong khi Pháp dự kiến tăng chi tiêu quốc phòng và kêu gọi châu Âu tự lực hơn. Thụy Điển, quốc gia sắp chính thức gia nhập, cam kết đạt 3,5% GDP vào năm 2030 và ủng hộ mục tiêu bổ sung 1,5% cho các lĩnh vực an ninh khác. Quốc hội nước này vừa thông qua kế hoạch vay 300 tỷ krona (3 tỷ USD) đầu tư quân sự.

Để đảm bảo an toàn cho sự kiện, Hà Lan đã biến The Hague thành một “pháo đài” với chiến dịch an ninh Orange Shield chưa từng có tiền lệ. Hơn 10.000 binh sĩ cùng khoảng 27.000 cảnh sát được huy động để tuần tra trên không, trên biển và mặt đất xung quanh địa điểm hội nghị. Các tuyến đường chính bị phong tỏa, việc đỗ xe tại trung tâm bị cấm hoàn toàn, và một hành lang cao tốc đặc biệt được thiết lập dành riêng cho đoàn xe nguyên thủ.

Trên bầu trời, Hà Lan triển khai tiêm kích F-35 và trực thăng vũ trang tuần tra thường trực, đồng thời lắp đặt hệ thống phòng không tầm thấp. Dưới biển,7 tàu frigate của Hải quân Hoàng gia tuần tra dọc bờ biển. Các đội công binh rà phá bom mìn và tổ cảnh khuyển được bố trí khắp nơi. An ninh mạng cũng được đặc biệt coi trọng với lệnh cấm bay drone, các cuộc diễn tập đối phó tấn công mạng và đội ngũ chuyên gia túc trực 24/7.

Nhờ sự chuẩn bị kỹ lưỡng, không có sự cố an ninh nghiêm trọng nào xảy ra. Mặc dù gây ảnh hưởng đến sinh hoạt người dân, chính quyền Hà Lan vẫn nỗ lực dung hòa bằng cách cấp phép cho các cuộc biểu tình ôn hòa (như phản đối chiến tranh hay kêu gọi chống biến đổi khí hậu) diễn ra gần khu vực hội nghị, thể hiện sự tôn trọng quyền tự do dân sự.

Về mặt chính trị, hội nghị tái khẳng định mạnh mẽ nguyên tắc nền tảng “một vì tất cả, tất cả vì một” của liên minh. Tuyên bố chung dự kiến kêu gọi Nga chấm dứt chiến tranh và rút quân, đồng thời cam kết tiếp tục hỗ trợ toàn diện cho Ukraine. Việc Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky được mời dự tiệc tối cấp nhà nước do Nhà vua Hà Lan chủ trì là một tín hiệu đoàn kết mang tính biểu tượng. NATO cũng cảnh báo bất kỳ sự leo thang nào nhằm vào sườn phía đông sẽ đối mặt phản ứng cứng rắn, thể hiện qua việc đẩy mạnh triển khai lực lượng từ vùng Baltic tới Biển Đen.

Đáng chú ý, các nhà lãnh đạo nhất trí coi không gian mạng là một chiến trường thực thụ, cam kết tăng cường hợp tác chia sẻ thông tin, nâng cấp năng lực phòng thủ mạng, và thậm chí cân nhắc kích hoạt Điều 5 (phòng thủ tập thể) trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công mạng nghiêm trọng vào thành viên. Đây là một thông điệp đanh thép cảnh báo các đối thủ dù trên thực địa hay không gian ảo.

Nhìn về tương lai, triển vọng của NATO sau hội nghị The Hague là sự đan xen giữa cơ hội và thách thức. Mặt tích cực, quyết định nâng mục tiêu chi tiêu lên 5% GDP cho thấy liên minh đang chuyển mình mạnh mẽ, sẵn sàng cho đợt tái đầu tư lớn nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh. Việc mở rộng với sự gia nhập của Phần Lan và sắp tới là Thụy Điển giúp củng cố sườn phía Bắc.

Tổng Thư ký Mark Rutte, một chính trị gia dày dạn kinh nghiệm, được kỳ vọng sẽ đóng vai trò “cầu nối” hiệu quả giữa hai bờ Đại Tây Dương. Tuy nhiên, thách thức không nhỏ. Việc hiện thực hóa mục tiêu 5% đòi hỏi cam kết chính trị bền vững qua nhiều nhiệm kỳ, trong khi nguy cơ một số nước như Tây Ban Nha hay Italy (nước đề xuất lùi thời hạn) trì hoãn là có thật.

Quan điểm “ngoại lệ cho Mỹ” của Tổng thống Donald Trump (khi ông bóng gió rằng Mỹ có thể không tuân thủ mục tiêu này) có nguy cơ gây cảm giác bất công và làm suy yếu nỗ lực đoàn kết. Hơn nữa, việc duy trì sự thống nhất chiến lược giữa 32 thành viên trước các mối đe dọa đa dạng cùng sự chuyển trọng tâm chiến lược của Mỹ sang châu Á - Thái Bình Dương đòi hỏi NATO phải linh hoạt thích ứng.

Các cuộc thảo luận tại The Hague đang dần định hình những định hướng then chốt cho tương lai của NATO, với trọng tâm là củng cố đoàn kết nội khối và tăng cường năng lực phòng thủ. Việc đề xuất nâng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP và tái khẳng định cam kết răn đe chung phản ánh quyết tâm chính trị trước một môi trường an ninh đầy biến động. Dù còn khác biệt trong ưu tiên và cách tiếp cận, các thành viên đang thể hiện nỗ lực thu hẹp khoảng cách vì lợi ích chung.

Nếu những cam kết này được hiện thực hóa, The Hague sẽ trở thành dấu mốc quan trọng trong hành trình định hình NATO như một liên minh thống nhất, linh hoạt và vững vàng trước thách thức của thời đại.