Các nhà lập pháp Iran theo bước chân của Bắc Triều Tiên rút khỏi một hiệp ước hạt nhân sau cuộc không kích của HK

[djt]

Một nhà lập pháp cấp cao của Iran đã tuyên bố rằng các thành viên khác của quốc hội Cộng hòa Hồi giáo đang cân nhắc việc rút khỏi một hiệp ước đa phương nhằm hạn chế sự phổ biến vũ khí hạt nhân sau một loạt các cuộc không kích chưa từng có của Hoa Kỳ.

Cho đến nay, Triều Tiên là quốc gia duy nhất đã tham gia Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) và sau đó rút lui. Một quốc gia khác, Nam Sudan, đã chọn không tham gia hiệp ước sau khi giành được độc lập từ Sudan vào năm 2011, cùng với Ấn Độ, Israel và Pakistan là những quốc gia duy nhất trên thế giới không tham gia NPT.

Bình Nhưỡng chính thức rời khỏi NPT vào tháng 1 năm 2003, chỉ hai tháng trước cuộc xâm lược Iraq do Hoa Kỳ dẫn đầu, với lý do lo ngại rằng Hoa Kỳ đang lên kế hoạch tấn công phủ đầu vào Triều Tiên và tiếp tục tiến hành vụ thử vũ khí hạt nhân đầu tiên của quốc gia này vào năm 2006.

Iran luôn phủ nhận việc tìm kiếm vũ khí hạt nhân và vẫn chưa có bất kỳ dấu hiệu thay đổi nào trong học thuyết chính thức của mình. Tuy nhiên, các quan chức và nhà lập pháp ngày càng đặt câu hỏi về cam kết của quốc gia đối với NPT và các nghĩa vụ quốc tế khác sau chiến dịch tấn công do Israel phát động vào tuần trước và có sự tham gia của Hoa Kỳ vào thứ Bảy.

Trong những gì có thể là dấu hiệu nghiêm trọng nhất cho thấy một động thái như vậy đang được cân nhắc, Hãng thông tấn Tasnim bán chính thức đã trích dẫn Ebrahim Rezaei, người phát ngôn của Ủy ban Chính sách Đối ngoại và An ninh Quốc gia của quốc hội Iran, nói rằng vào Chủ Nhật rằng "việc xem xét lại hiệp ước NPT và việc Iran không tham gia hiệp ước này là một trong những yêu cầu chung" của các nhà lập pháp, "được lên lịch đưa vào chương trình nghị sự của quốc hội".

Ông cũng cho biết "hầu hết các thành viên của ủy ban đều chỉ trích mạnh mẽ hoạt động của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế và kêu gọi chấm dứt hợp tác hoặc đình chỉ quan hệ với tổ chức này".

Khi được yêu cầu bình luận, Phái đoàn Iran tại Liên hợp quốc đã chia sẻ với Newsweek những phát biểu được Đại diện thường trực của Iran Amir Saeid Iravani trình lên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc vào Chủ Nhật, trong đó ông đã nhiều lần nhắc đến NPT và sự thất bại rõ ràng của cộng đồng quốc tế trong việc duy trì chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân.

Khi nhắc đến Iran là "một bên có trách nhiệm đối với Hiến chương Liên hợp quốc và NPT và là một quốc gia không có vũ khí hạt nhân", ông lên án các cuộc tấn công do Hoa Kỳ thực hiện, "một thành viên thường trực của Hội đồng này, nơi lưu giữ NPT và là quốc gia duy nhất từng sử dụng vũ khí hạt nhân, giết chết hàng triệu người ở hai thành phố" cũng như Israel, "một chế độ vũ trang hạt nhân ngoài vòng pháp luật từ chối tham gia NPT bất chấp Nghị quyết 487 của Hội đồng Bảo an".

Ông cảnh báo rằng, ngày nay, "không có gì đảm bảo rằng các thành viên NPT khác sẽ không phải đối mặt với hành vi xâm lược tương tự".

"Mô hình này rất rõ ràng", Iravani nói. "NPT, nền tảng của chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân, đã bị thao túng thành một vũ khí chính trị. Thay vì đảm bảo các quyền hợp pháp của các bên đối với năng lượng hạt nhân hòa bình, nó đã bị khai thác như một cái cớ cho hành động xâm lược và hành động phi pháp gây nguy hiểm cho lợi ích tối cao của đất nước tôi."

Ông lập luận rằng nếu cộng đồng quốc tế không hành động thêm nữa, "sẽ dẫn đến sự suy giảm dần dần của chính khát vọng của chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân và bình thường hóa một tiền lệ nguy hiểm, nơi mà quyền lực lấn át lẽ phải và nơi mà các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc bị chà đạp mà không có hậu quả."

Newsweek đã liên hệ với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) để xin bình luận.

Rezaei trước đây đã nhiều lần thúc giục Iran rút khỏi NPT trong bối cảnh xung đột Iran-Israel ngày càng sâu sắc đã làm rung chuyển khu vực kể từ cuộc tấn công bất ngờ của phong trào Hamas Palestine vào Israel vào ngày 7 tháng 10 năm 2023.

Ông đã nhắc lại lời kêu gọi này sau khi Israel bắt đầu một loạt các cuộc tấn công vẫn đang diễn ra nhằm vào các cơ sở và nhân sự có liên quan đến lực lượng vũ trang và chương trình hạt nhân của Iran vào thứ năm tuần trước.

Theo Điều X của NPT, có hiệu lực lần đầu tiên vào năm 1970, "mỗi Bên khi thực hiện chủ quyền quốc gia của mình sẽ có quyền rút khỏi Hiệp ước nếu quyết định rằng các sự kiện bất thường liên quan đến nội dung của Hiệp ước này đã gây nguy hiểm cho lợi ích tối cao của quốc gia mình".

Trong trường hợp như vậy, quốc gia đó "sẽ thông báo về việc rút lui đó cho tất cả các bên khác của Hiệp ước và Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc trước ba tháng", bao gồm "tuyên bố về các sự kiện bất thường mà họ coi là đã gây nguy hiểm cho lợi ích tối cao của mình".

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Esmaeil Baghaei tuyên bố hôm thứ Hai tuần trước rằng Tehran sẽ "đưa ra quyết định phù hợp" liên quan đến tư cách thành viên NPT của Iran trong bối cảnh các cuộc không kích của Israel và một dự luật đang được chuẩn bị tại quốc hội. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh cam kết công khai của Iran chống lại việc phát triển vũ khí hạt nhân.

Bất chấp sự phủ nhận của Iran, các quan chức Israel đã cáo buộc rằng Iran đã có đủ vật liệu hạt nhân để sản xuất tới 15 vũ khí hạt nhân. Quốc gia này đã tăng cường làm giàu uranium kể từ khi Tổng thống Donald Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân đa phương với Iran và các cường quốc vào năm 2018.

Tính đến tháng 3, Giám đốc Tình báo Quốc gia Hoa Kỳ (DNI) Tulsi Gabbard đã đánh giá rằng Iran không tích cực theo đuổi vũ khí hạt nhân. Kể từ đó, Trump đã nhiều lần mô tả đánh giá của bà là "sai" khi ông bảo vệ chiến dịch của Israel, diễn ra trong bối cảnh các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Hoa Kỳ và Iran và chuẩn bị ra lệnh tấn công ba cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran ở Isfahan, Fordow và Natanz.

Bất chấp lệnh cấm chính thức, cuộc tranh luận đã gia tăng ở Iran về triển vọng sở hữu vũ khí hạt nhân trong suốt cuộc xung đột ngày càng tồi tệ với Israel, nơi Iran đã hai lần tấn công trực tiếp trước trận chiến hiện tại. Các chuyên gia và cựu quan chức Iran trước đây đã nói với Newsweek rằng động thái như vậy không thể bị loại trừ trong trường hợp giới lãnh đạo Cộng hòa Hồi giáo cảm thấy sự tồn vong của nhà nước đang bị đe dọa.

Tuần trước, nhà phân tích an ninh Alireza Taghavania có trụ sở tại Tehran đã nói với Newsweek rằng các hoạt động của Israel, được Trump hậu thuẫn, đã "củng cố vị thế của những người ở Iran muốn chế tạo vũ khí hạt nhân" và rằng "Bây giờ, hầu hết người Iran muốn chế tạo vũ khí hạt nhân".

Vào tháng 5 năm 2024, Phái bộ Iran tại Liên hợp quốc đã nói với Newsweek rằng "trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công vào các cơ sở hạt nhân của Iran, tất cả đều phải chịu sự giám sát và thanh tra của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế, thì có khả năng Iran sẽ xem xét lại sự hợp tác của mình trong Thỏa thuận Bảo vệ Toàn diện với IAEA".

IAEA là cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc và có nhiệm vụ xác minh việc các quốc gia thành viên tuân thủ NPT.

Tổng giám đốc IAEA Rafael Grossi trước đây đã cáo buộc Iran không tuân thủ các thỏa thuận không phổ biến vũ khí hạt nhân, mặc dù ông cũng đã cảnh báo rằng "các cuộc tấn công vào các địa điểm hạt nhân tại Cộng hòa Hồi giáo Iran đã gây ra sự suy thoái nghiêm trọng về an toàn và an ninh hạt nhân tại Iran".

"Một giải pháp ngoại giao nằm trong tầm tay nếu có ý chí chính trị cần thiết. Các yếu tố cho một thỏa thuận đã được thảo luận", Grossi phát biểu tại phiên họp khẩn cấp của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc vào thứ Sáu, một ngày trước khi Hoa Kỳ tấn công Iran. "IAEA có thể đảm bảo, thông qua một hệ thống thanh tra chặt chẽ, rằng vũ khí hạt nhân sẽ không được phát triển ở Iran. Chúng có thể tạo thành cơ sở cho một thỏa thuận lâu dài mang lại hòa bình và tránh được cuộc khủng hoảng hạt nhân ở Trung Đông".

"Không nên bỏ lỡ cơ hội này", ông nói thêm. "Giải pháp thay thế sẽ là một cuộc xung đột kéo dài và mối đe dọa phổ biến vũ khí hạt nhân đang hiện hữu, mặc dù xuất phát từ Trung Đông, nhưng sẽ làm xói mòn NPT và chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân nói chung".

Các cuộc tấn công của Hoa Kỳ đã chia rẽ tám cường quốc hạt nhân khác trên thế giới. Trung Quốc, Nga và Pakistan đã lên án các cuộc tấn công; Vương quốc Anh đã thận trọng ủng hộ và cùng với Pháp và Ấn Độ kêu gọi giảm leo thang và quay trở lại với ngoại giao, trong khi Israel ca ngợi động thái của Trump.

Triều Tiên vẫn chưa đưa ra phản hồi chính thức về cuộc đột kích của Hoa Kỳ nhưng đã nhiều lần lên án các hoạt động của Israel ở Iran cũng như sự hỗ trợ của Hoa Kỳ dành cho họ.

"Cộng đồng quốc tế đang theo dõi chặt chẽ các lực lượng Hoa Kỳ và phương Tây đang thổi bùng ngọn lửa chiến tranh bằng cách tranh chấp quyền chủ quyền hợp pháp và việc thực hiện quyền tự vệ của Iran, nạn nhân, thay vì lên án Israel vì đã điên cuồng bành trướng lãnh thổ, đẩy tình hình ở Trung Đông vào giai đoạn thảm khốc không thể kiểm soát", một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Triều Tiên cho biết trong một tuyên bố được công bố hôm thứ Năm.

Người phát ngôn nói thêm: "Những người theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái đã mang một cuộc chiến tranh mới đến Trung Đông và các thế lực hậu trường nhiệt thành bảo trợ và hỗ trợ họ sẽ phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về việc phá hủy hòa bình và an ninh quốc tế".

Trong khi đó, Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev cho biết vào Chủ Nhật rằng một trong những hậu quả của các cuộc tấn công của Hoa Kỳ sẽ là "việc làm giàu vật liệu hạt nhân—và, bây giờ chúng ta có thể nói thẳng ra, việc sản xuất vũ khí hạt nhân trong tương lai—sẽ tiếp tục".