Theo như một người có phúc khí hay không, trước tiên cần xem ḷng khiêm tốn. Cổ nhân có câu rằng: “Một phần thành kính được một phần lợi ích, mười phần thành kính được mười phần lợi ích”. Tôn kính Thiên Địa th́ được Thần linh che chở, tôn kính vạn vật đi khắp thiên hạ đều gặp điều may.
Lăo Tử nói: “Người không tự cho ḿnh là đúng, mới có thể phán đoán phân minh sự t́nh; người không tự khen ḿnh, công lao của người này mới được khẳng định; người không kiêu ngạo mới có thể thành đại sự”.
Người cung kính khiêm nhường
Viên Liễu Phàm thời nhà Minh cùng chín người trong huyện đi thi tiến sĩ, trong đó có một vị tên là Đinh Kính Vũ trẻ tuổi nhất. Viên Liễu Phàm bảo với người bạn tên Phí Cẩm Pha rằng: “Đinh Kính Vũ năm nay nhất định thi đỗ tiến sĩ”.
Phí Cẩm Pha nói: “Làm sao mà biết được?”
Viên Liễu Phàm đáp rằng: “Khiêm nhường được phúc. Anh xem xem trong mười người chúng ta, có ai khiêm tốn bằng Đinh Kính Vũ, luôn giữ chữ tín, cung cung kính kính. Trước đám đông, cậu ấy không kiên quyết giữ thành kiến của ḿnh, có thể lắng nghe và tôn trọng ư kiến của người khác mà không hề tỏ chút kiêu ngạo. Dù là chuyện rất nhỏ, cậu ấy cũng nghĩ cho người khác, v́ thuận tiện cho người khác, điều này quả thực khó có được! Một người có thể đạt được cảnh giới cao như vậy, Thần linh cũng sẽ bảo hộ cậu ấy, sao có thể có đạo lư thi trượt được!”.
Đến lúc công bố danh sách, Đinh Kính Vũ quả nhiên thi đỗ.
Tránh ghen - ghét - oán
Tôn Thúc Ngao là lệnh doăn – tể tướng tài danh nước Sở thời Xuân Thu trong lịch sử Trung Quốc. Có một cố sự nổi tiếng về Tôn Thúc Ngao như thế này:
Một vị trưởng lăo ở Hồ Khâu bảo Tôn Thúc Ngao: Có ba cái oán ông biết không?
Tôn Thúc Ngao hỏi: Những cái nào vậy?
– Tước cao th́ bị người ta ghen, chức lớn th́ bị người ta ghét, lộc hậu th́ bị người ta oán.
Tôn Thúc Ngao bảo: Tước tôi càng cao th́ tôi càng tự hạ ḿnh xuống, chức tôi càng lớn th́ tôi càng cho là nhỏ, lộc của tôi càng hậu th́ tôi phân phát càng nhiều, như vậy tránh được ba cái oán đó chăng?
Quả vậy. Người cung kính khiêm nhường, chẳng những sẽ được công thành danh toại như Đinh Kính Vũ, mà c̣n có thể tránh sự oán ghét của người đời, bảo hộ bản thân khỏi bất trắc và tai hoạ, giữ ǵn được cơ nghiệp tổ tiên.
Dạy con phải khiêm tốn
Đó là trường hợp của Chu Công, tên thật là Cơ Đán, là vị khai quốc công thần của triều đại nhà Chu trong lịch sử Trung Quốc. Ông có công giúp Chu Vũ vương Cơ Phát lập ra nhà Chu, về sau lại pḥ tá con trai của Vũ Vương là Chu Thành vương trị v́ thiên hạ. Đương thời, Chu Thành Vương muốn phong đất Lỗ cho Chu Công, nhưng v́ mang trọng trách phụ chính, nên ông từ chối không nhận.
Sau đó vua Thành Vương quyết định cấp nước Lỗ cho Bá Cầm, con trai thứ ba của Chu Công. Khi Bá Cầm sửa soạn rời nhà đi nhậm chức, Chu Công nghiêm nghị khuyên bảo con trai rằng:
“Bất cứ lúc nào, con cũng không được tự kiêu hoặc tham sắc dục mà buông thả bản thân. Con nhất định phải luôn luôn giữ đức khiêm tốn, như vậy mới có thể cai trị quốc gia cho tốt, rồi th́ phúc lành, vận may của con mới được lâu bền”.
Sau đó Chu Công lại bảo Bá Cầm:
“Địa vị của ta bây giờ rất cao so với nhiều người trong thiên hạ, nhưng ta vẫn bị khách khứa đến quấy rầy khi đang gội đầu hoặc đang dùng cơm như lúc xưa. Để tiếp khách tử tế đàng hoàng, thường thường ta phải vội vàng bỏ dở gội đầu, đi ra khỏi pḥng tắm 3 lần, hoặc ngưng ăn bữa cơm tối đến 3 lần trong một đêm. Dầu vậy, ta vẫn e ngại việc đón tiếp nhân sĩ thiên hạ của ḿnh có thể bị thiếu sót, không được tề chỉnh cho lắm.
Ta nghe nói bậc nhân sĩ đức độ rộng lớn mà giữ vững được thái độ khiêm cung, th́ sẽ nhận sự vinh quang đẹp đẽ; người giàu với đất rộng ph́ nhiêu, nếu biết tự kiềm chế dục vọng và bảo tŕ sự tiết kiệm th́ sẽ được b́nh an; quan chức địa vị cao nếu giữ được tâm thái nhún nhường th́ càng được hiển hách tôn quư hơn; tướng quân có nhiều binh lính hùng mạnh sẽ đạt được thắng lợi nếu biết lúc phải khiếp sợ; người trí tuệ thông minh mà tự xem ḿnh đần độn, ngu si th́ sẽ có những lợi ích tốt lành; người biết văn chương lịch lăm mà giữ được tính khiêm cung, th́ càng có kiến thức rộng răi hơn. Sáu điểm này đều là đức hạnh tốt đẹp của tính khiêm nhường.
Làm một ông vua phú quư tứ hải, nếu không có ḷng khiêm tốn th́ sẽ mất tất cả, kể cả mạng sống của chính ḿnh. Vua Trụ của nhà Thương, vua Kiệt của nhà Hạ đều bị giết bởi tính kiêu căng của họ. Con có thể không khiêm tốn cẩn thận được sao?.
Trong kinh Dịch có câu rằng: “có một phương pháp, nếu khiêm tốn trong mọi việc làm và mọi đối xử th́ giữ được thiên hạ; khiêm tốn tới mức trung b́nh th́ giữ được quốc gia; ḷng khiêm tốn ít th́ chỉ giữ được bản thân”. Đạo Trời có huỷ diệt điều ǵ cũng để lại sự khiêm tốn ích lợi, đất có biến đổi bao nhiêu cũng lưu lại tính khiêm tốn; quỷ thần, con người tất cả đều không thích kẻ kiêu căng, mà lại ưa chuộng người khiêm tốn. Con nhất định phải ghi nhớ kỹ những điều này! Không v́ được thụ phong nước Lỗ mà coi thường nhân sĩ!”.
Lời dạy con của Chu Công hàm chứa trí tuệ sâu sắc của người xưa. Trong 64 quẻ “Kinh Dịch”, mỗi quẻ đều có điềm hung, điềm cát, duy chỉ có quẻ 15, quẻ Khiêm (khiêm nhường) là không có điều hung, chỉ có điều cát, và là quẻ tốt nhất.
Người có khuôn mặt phúc hậu (Ảnh minh họa)
Kiêu ngạo là ngọn nguồn của tội lỗi
Trái với khiêm nhường là kiêu ngạo; chỉ cần buông lơi ḷng khiêm tốn th́ một người sẽ trở nên kiêu ngạo. Nếu chúng ta biết được tính nguy hại của tâm kiêu ngạo, có lẽ sẽ có thể ước thúc bản thân cung kính khiêm nhường.
Thời Tam quốc, Dương Tu rất tài giỏi, nhưng cũng rất cao ngạo, ông ta luôn muốn thể hiện tài năng của ḿnh, Tào Tháo thấy vậy vô cùng khó chịu bèn giết chết ông ta.
Ngoài ra, ngay cả khi lănh đạo có thể chịu được người kiêu ngạo th́ chưa chắc đồng nghiệp của họ có thể chịu nổi họ.
Có thể thấy, từ cổ chí kim, từ phương Đông tới phương Tây, kiêu ngạo là chủng tâm khiến người ta đánh mất bản thân, phóng túng vô lễ, không tự lượng sức ḿnh, cuối cùng hăm vào tử địa.