Nguyên nhân nào khiến Tập Đoàn đánh thuê Wagner khét tiếng phản Putin? Để trả lời được câu hỏi này cần đi ngược lại lịch sử từ lúc Boris Yeltsin chuyển giao quyền lực cho Putin năm 2000.
Yeltsin là tổng thống hợp pháp đầu tiên của Cộng hoà liên bang Nga sau khi Liên Xô tan ră.
Trong những năm cầm quyền Yeltsin thâu tóm quyền lực trở thành một bố già trong tổ hợp các tài phiệt Nga được gọi là “Gia đ́nh Yeltsin - Yeltsin family”
Trước khi kết thúc nhiệm kỳ tổng thống lần thứ hai, Yeltsin muốn t́m một người kế cận có thể bảo vệ cho đế chế ông ta tạo lập và Putin được lựa chọn, trước đó Yeltsin đă loại 4 nhân vật không đáp ứng được yêu cầu trên.
Putin lên cầm quyền có trách nhiệm phải bảo vệ di sản do Yeltsin đề lại, nhưng cũng là người được thừa hưởng di sản này.
Theo dần năm tháng, sau hơn 20 năm cầm quyền Putin cũng trở thành một bố già giữa đám tài phiệt khống chế hoàn toàn nền chính trị và kinh tế Nga.
Ở Nga có ba nhóm tài phiệt lớn nhất đó là các tài phiệt dầu khí, khoáng sản, tài phiệt quốc pḥng và truyền thông…
Tệ nạn tham nhũng diễn ra tất cả trong bộ máy chính quyền Nga dưới thời Putin, là nguồn thu khổng lồ cho các nhóm tài phiệt và quan chức Nga.
Tham nhũng khiến các nhóm tài phiệt, quan chức Nga trung thành với Putin, đẩy Putin lên chiếc ghế quyền lực như một Sa hoàng mới. Nhưng cũng từ đó Putin bị họ lũng đoạn và xuất hiện các mâu thuẫn lợi ích giữa các nhóm tài phiệt, trong cùng một nhóm tài phiệt với nhau, đặc biệt trong giới quân sự, quốc pḥng.
Một trong những nguyên nhân Putin phát động cuộc xâm lược Ukraine là có sự ủng hộ của nhóm tài phiệt quốc pḥng - những tập đoàn sản xuất vũ khí, và thiết bị quốc pḥng mà kẻ cầm đầu chính là cánh tay phải của Putin, Bộ trưởng Quốc pḥng Sergei Shoigu.
Họ cung cấp cho Putin thông tin t́nh báo sai lệch khi nói rằng, quân đội Nga có thể tiến vào Kiev sau 72 tiếng, để Putin tin tưởng với quyết định của ḿnh.
Thực tế đă không diễn ra như vậy, vũ khí, trang thiết bị, hậu cần của quân đội Nga yếu kém và thiếu thốn do nạn tham nhũng. Binh lính không có tính thần chiến đấu, chỉ huy tham nhũng, bất tài….
Điều này đă gây ra bất măn tổn thất cả người và vật chất cho quân đội Nga và lực lượng Wagner. Đây chính là cái cớ cho mâu thuẫn giữa các nhóm tài phiệt diễn ra.
Và mâu thuẫn lớn nhất chính là giữa Yevgeny Prigozhin kẻ cầm đầu nhóm lính đánh thuê tư nhân Wagner với Bộ trưởng Bộ Quốc pḥng Nga Sergei Shoigu - Một bên sản xuất, một bên tiêu thụ.
Sergei Shoigu, cùng với nhóm sản xuất kiếm bội tiền, lũng đoạn bộ máy nhà nước và cả Putin làm ǵ nó không mạnh.
Bên tiêu thụ Wagner dùng toàn đổ đểu, lại c̣n thiếu thốn đối mặt với cái sống cái chết làm ǵ nó không điên, không nổi dậy.
Yevgeny Prigozhin là một trong những kẻ thân tín của Putin, tổ chức Wagner đă có nhiều thành tích và công lao khi thực hiện các chiến dịch quân sự nổi tiếng ở Donbas, hỗ trợ các lực lượng dân tộc tự quyết thuộc Cộng ḥa Nhân dân Donetsk và Cộng ḥa Nhân dân Luhansk từ năm 2014 đến năm 2015. Nhóm thường chiến đấu theo phe thân Nga trong các cuộc nội chiến ở Syria, Libya, Cộng ḥa Trung Phi, và Mali theo mệnh lệnh của Putin.
Những yếu kém của Bộ quốc pḥng Nga trong cuộc xâm lược Ukraine đă thực sự gây khó khăn, tổn thất cho nhóm Wagner là cái cớ để Yevgeny Prigozhin tranh giành quyền lực với Sergei Shoigu, bằng cách tố cáo tệ tham nhũng, chỉ huy bất tài của các chỉ huy trong Bộ quốc pḥng Nga.
Đây không chỉ là cuộc đấu đá cá nhân, cũng không đơn thuần diễn ra ở chiến trường, ngoài biên giới mà nó đang xảy ra tại điện Kremlin, tại khắp nước Nga.
Có những thế lực mà Yevgeny Prigozhin là một bằng chứng muốn chặt cánh tay phải của Putin, muốn đẩy Sergei Shoigu ra chiếc ghế bộ trưởng quốc pḥng.
Kẻ nào nắm được quân đội là nắm được quyền lực.
Chính v́ vậy ngay sau tuyên bố của Prigozhin, chính quyền Nga gán tội cho Prigozhin “kêu gọi bắt đầu một cuộc xung đột vũ trang dân sự trên lănh thổ Liên bang Nga và là đ̣n đâm sau lưng quân nhân Nga đang chiến đấu với lực lượng Ukraine thân phát xít” toàn bộ thủ đô Matxcova đă bị phong tỏa, bảo vệ nghiêm ngặt - Putin đề pḥng có một cuộc đảo chính, hay chí ít là những vụ tấn công vũ trang từ những tổ chức chống đối.
Sự việc mâu thuẫn giữa Yevgeny Prigozhin và Bộ trưởng quốc pḥng Sergei Shoigu đă diễn ra từ lâu.
Putin cần Sergei Shoigu, Yevgeny Prigozhin đă lộ mặt không c̣n tin dùng được nữa.
Putin bật đèn xanh cho Sergei Shoigu trừ khử Yevgeny Prigozhi, c̣n Putin giấu mặt.
Sergei Shoigu dùng mưu hèn kế bẩn đẩy Wagner tự chết trên chiến trường Bakhmut không tiếp đạn hậu cần, thậm chí Nga c̣n ném bom, bắn tên lửa vào Wagner.
Về phần Yevgeny Prigozhin cảm nhận bị Putin bỏ rơi.
Putin cần Sergei Shoigu hơn, cách duy nhất là Yevgeny Prigozhin phải tự cứu lấy ḿnh - làm to vụ này, và tuyên chiến với Sergei Shoigu, đẩy kịch tính lên đến cao trào vọng về Duma, điện Kremlin nơi có những thế lực đang mai phục ngầm chống đối Putin.
Liệu Putin có quyết tâm tiêu diệt Wagner và Yevgeny Prigozhin hay phải tạm thương thuyết?
Chắc chắn là Putin không thể để Wagner và Yevgeny Prigozhin tồn tại, nhưng điều này không dễ.
Dù thế nào chăng nữa điều này sẽ bất lợi cho Putin, nó báo hiệu cho đế chế của ông ta đang sụp đổ chính từ những mâu thuẫn nội bộ mà tham nhũng, chuyên quyền là nguyên nhân chính.