"NÉM ĐÁ"

[trungthuc]

Chúng ta vẫn quen dùng từ "ném đá", nhưng có mấy ai hiểu được nguồn gốc sâu xa của nó?

Hiện nay, chữ "ném gạch, ném đá" thường được sử dụng để ám chỉ việc đả kích, chỉ trích ai đó. Tuy nhiên, thời xưa việc sử dụng từ này lại có ý nghĩa hoàn toàn khác, thậm chí còn rất có tình người.


(Ảnh minh họa)

Trong dân gian có câu thành ngữ "Ném đá giấu tay", nghĩa là ngầm công kích, hãm hại người khác mà không lộ mặt, không để người ta biết. Chữ "Ném đá" trong câu thành ngữ này mang ý nghĩa xấu, có nghĩa hành động không quang minh chính đại, đê hèn, có mục đích hãm hại người khác nhưng lại giấu mặt, vẫn tỏ ra vẻ không có liên quan, hoặc vẻ quang minh chính đại của bậc chính nhân quân tử. Đây là thủ đoạn hèn hạ của kẻ tiểu nhân.

Trong tiếng Anh, chữ "ném đá" cũng được dùng để đả kích, phê bình. "Throw stones: criticize someone or something". Tạm dịch là, "Ném đá là phê bình ai hoặc cái gì đó". Chữ này được ghi nhận đã xuất hiện sớm nhất trong các tư liệu từ giữa thế kỷ 17.

Sau này, chữ "ném đá" ấy được dịch và du nhập vào VN từ lúc nào không ai rõ. Dần dà, nó phát triển mở rộng sang thành "ném gạch" rồi "ném gạch đá" vì gạch và đá cũng gần giống như nhau, và chúng thường được sử dụng chung.

Tuy nhiên, ít ai biết rằng chữ "ném gạch" này có nguồn gốc sâu xa, thú vị với ý nghĩa hoàn toàn khác. Đây là chữ gắn liền từ câu thành ngữ Hán Việt "Phao chuyên dẫn ngọc" (拋磚引玉), tức là ném hòn gạch ra, dẫn viên ngọc về, với ý nghĩa là, "Đưa ra ý kiến, tác phẩm thô sơ, để nhận về ý kiến, tác phẩm hay".

Nhắc đến câu thành ngữ này không thể không kể đến điển tích cổ sau:

Thời nhà Đường có một người tên là Triệu Hỗ, ông làm thơ rất hay, được mọi người vô cùng tán thưởng. Thời đó còn có người tên là Thường Kiến, viết thơ cũng rất hay, nhưng ông luôn cho rằng thơ của mình không thể nào sánh nổi với thơ của Triệu Hỗ.

Cảnh chùa Linh Nham nơi bắt đầu điển tích mượn chuyện Triệu Hỗ đề thơ. (Ảnh: Forestlife.info)

Một lần Thường Kiến nghe tin Triệu Hỗ đến Tô Châu du ngoạn, ông rất vui mừng, thầm nghĩ: "Đây là cơ hội để ta học ông ấy, nhất định không để lỡ mất. Nhưng làm thế nào để ông ấy để lại thơ nhỉ?".

Ông lại nghĩ: "Triệu Hỗ đến Tô Châu, nhất định sẽ đến thăm chùa Linh Nham, nếu ta làm một nửa bài thơ đề ở chùa, ông ấy nhìn thấy nhất định sẽ làm nốt". Thế là ông đề trên tường nửa bài thơ.

Sau này Triệu Hỗ quả thật đến thăm chùa Linh Nham, thấy một nửa bài thơ trên tường, bèn cầm bút viết thêm hai câu. Thường Kiến đã đạt được mục đích, dùng thơ "không hay lắm" của mình mà đã có được thơ rất hay của Triệu Hỗ.

Sau này người ta gọi cách làm này của Thường Kiến là "Phao chuyên dẫn ngọc" (拋磚引玉), ý rằng ném ra hòn gạch, đem về viên ngọc, và nói giản lược là "Phao chuyên" (Ném ra hòn gạch).

Như vậy, ở câu chuyện trên thì chữ "Ném gạch" có ý nghĩa rất hay và tích cực. Cũng giống như ngày nay, trong các nhóm, tập thể, để tìm biện pháp hoạt động có hiệu quả hoặc phương thức hay giải quyết vấn đề nan giải, người chủ trì (trưởng nhóm) thông minh sẽ biết gợi ý ra vấn đề, cho mọi người đưa ra các ý kiến, cuối cùng chọn ý kiến hay nhất để thực hiện.

Đó là cách làm việc nhóm, cách phối hợp hiệu quả nhất đang được áp dụng rộng rãi trong các tổ chức và doanh nghiệp hiện nay. Mà cách đưa vấn đề gợi mở trong làm việc nhóm này chính là "ném ra viên gạch", nhằm mục đích "đem về viên ngọc".

Người xưa mượn tài thơ văn của bậc cao minh mà đề thơ của mình, tạo nên tác phẩm hay, kế này gọi là "Phao chuyên dẫn ngọc". (Ảnh: Forestlife.info)

Văn hóa truyền thống rất coi trọng lễ nghĩa, "dĩ hòa vi quý", làm gì cũng nên chú ý giữ hòa khí. Trước những mâu thuẫn, va chạm giữa người với người, người ta thường chủ động hướng nội để tự xem xét lại bản thân có gì chưa đúng, chưa tốt hay không.

Nho gia dạy rằng: "Kiến hiền tư tề yên, kiến bất hiền nhi nội tự tỉnh", nghĩa là: Thấy người hiền đức thì suy nghĩ học tập theo họ để được bằng như họ, thấy người xấu kém thì tự xem lại mình xem mình có những cái xấu kém đó không?

Nho giáo dạy con người làm bậc chính nhân quân tử: "Quân tử cầu ư kỷ, tiểu nhân cầu ư nhân", ý rằng: "Người quân tử thì tự trách mình, tự tìm lỗi ở bản thân, còn kẻ tiểu nhân thì trách người khác, tìm lỗi ở người khác".

Trường hợp cần phải phê bình cái sai của người khác, hay chỉ bảo hướng dẫn người khác cho đúng thì cũng chú ý phê bình người khác nhưng không nghiêm khắc quá, cần xem xét mức độ họ có tiếp thu, tiếp nhận được hay không; khi chỉ bảo, hướng dẫn người khác thì chớ nói đạo lý quá cao, cần xem xét xem mức độ nhận thức tiếp thu của họ.

Có thể thấy cách thức đối nhân xử thế trước mâu thuẫn giữa người với người thời xưa rất trí tuệ và thực sự đạt được hiệu quả cao. Và chính những điều này đang được áp dụng vào trong cách thức làm việc nhóm hiệu quả ở các tổ chức, doanh nghiệp hiện đại.

Ngày nay, nhiều tư tưởng tốt và văn hóa đã bị biến dị, tuy cũng dùng các từ ngữ xưa nhưng đã mất đi ý nghĩa văn hóa truyền thống, thay vào đó là khoác lên một lớp áo choàng chứa đầy hận thù, độc ác. Ngày nay, chữ "ném gạch", "ném đá" được dùng để công kích, phê phán người khác. Nhất là trong không gian mạng hiện nay, khi người phê bình và nhận phê bình không hề quen biết nhau, thì việc "ném đá", "ném gạch"như thế này nào có khác gì chuyện "ném đá giấu tay" của kẻ tiểu nhân.

Vì vậy, trước khi góp ý, phê bình, hay bình luận với ai, về vấn đề gì, chúng ta nên suy nghĩ lại một chút, hãy để ý kiến của mình là "phao chuyên" để mọi người cùng "dẫn ngọc".