Một vấn đề lớn từng gây cản trở cho tiến trình bình thường hóa trong quan hệ Mỹ – Việt từ khoản nợ vay của Việt Nam Cộng hòa trước năm 1975 khiến Hà Nội bị buộc phải kế thừa, sau khi bộ Tài chính Hoa Kỳ vừa cho biết rằng chính quyền Việt Nam đã thanh toán hết số nợ 145 triệu đôla phát sinh từ khoản vay của Việt Nam Cộng hòa trước năm 1975.

Vào ngày 7/4/1997, Bộ trưởng Bộ Tài chính Việt Nam Nguyễn Sinh Hùng và Bộ trưởng Tài chính Mỹ Robert Rubin kư thỏa thuận tại Hà Nội về việc Việt Nam trả lại khoản nợ 145 triệu đôla của chính quyền Việt Nam Cộng hòa như một điều kiện để xúc tiến ngoại giao.
Trong một email gửi cho VOA Tiếng Việt gần đây, người phát ngôn Bộ Tài chính Hoa Kỳ cho biết: “Việt Nam đã hoàn tất các khoản thanh toán của ḿnh. Kể từ ngày 31/12/2019, Việt Nam không còn nợ bất kỳ khoản nợ nào đối với bất kỳ cơ quan chủ nợ nào của chính phủ Hoa Kỳ.”
Kể từ ngày 31/12/2019, Việt Nam không còn nợ bất kỳ khoản nợ nào đối với bất kỳ cơ quan chủ nợ nào của chính phủ Hoa Kỳ.
Bộ Tài chính Mỹ trả lời phỏng vấn VOA
Vào ngày 7/4/1997, Bộ trưởng Bộ Tài chính Việt Nam Nguyễn Sinh Hùng và Bộ trưởng Tài chính Mỹ Robert Rubin kư thỏa thuận tại Hà Nội về việc Việt Nam trả lại khoản nợ 145 triệu đôla của chính quyền Việt Nam Cộng hòa như một điều kiện để xúc tiến ngoại giao.
Theo thông báo ngày 7 tháng Tư, 1997 của Bộ Tài Chính Mỹ, th́ Việt Nam trả ngay một khoản “downpayment” hơn $8.5 triệu tiền lời trong ṿng 30 ngày kể từ ngày hai bên kư thỏa thuận. Sau đó, Việt Nam trả đều đặng số nợ c̣n lại từ tháng Bảy, 1997 đến năm 2019 th́ hết.

Thông cáo của Bộ Tài chánh Hoa Kỳ về ký kết thanh toán nợ của Việt Nam ngày 7/4/1997.
Hãng tin AP trích dẫn thông tin của Bộ Tài chính Mỹ cho biết, trong số nợ 145 triệu đôla có khoảng 76 triệu đôla là nợ gốc từ các khoản vay phục vụ cho nông nghiệp, giao thông, nhà máy điện… mà chính quyền Sài Gòn vay của Washington từ trước khi kết thúc Chiến tranh Việt Nam năm 1975 và khoảng 70 triệu đôla c̣n lại là tiền lăi trong 24 năm. Các quan chức Hoa Kỳ cho biết không có khoản vay nào được sử dụng để tài trợ cho các hoạt động quân sự trong chiến tranh Việt Nam.
Theo báo Nhân dân, số nợ gốc của chính quyền Sài Gòn là 85 triệu đôla, phần còn là tiền lãi, và chi phí phát sinh trượt giá.
Tuyên bố khi Việt Nam đồng ý thanh toán khoản nợ này vào năm 1997, Bộ Trưởng Tài chánh Mỹ Robert Rubin nói: “Đây là một bước quan trọng trong việc b́nh thường hóa quan hệ giữa hai nước chúng ta và sự ḥa nhập của Việt Nam vào hệ thống tài chính quốc tế.”

Bộ Trưởng Tài chính Mỹ Robert Rubin và Bộ Trưởng Tài chính Việt Nam Nguyễn Sinh Hùng, ngày 7/4/1997 tại Hà Nội.
Từ khi thiết lập bang giao với Việt Nam vào năm 1995 cho đến nay, Hoa Kỳ liên tục tài trợ cho Việt Nam hàng trăm triệu đôla cho các chương trình y tế, giáo dục, sử lý chất độc dioxin, người khuyết tật, biến đổi khí hậu…nhưng Washington vẫn kiên quyết buộc Hà Nội thanh toán khoản nợ của chính quyền Sài Gòn và từ chối xóa món nợ này.
“Ngay sau 1975, Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng ḥa miền Nam Việt Nam đă ra tuyên bố tịch thu vô kiều kiện các tài sản của Mỹ ở Nam Việt Nam và không thừa nhận mọi khoản nợ của chế độ cũ,” Báo Quốc tế dẫn lời Đại sứ Việt Nam Hoàng Vĩnh Thành cho biết.
Hãng tin AP viết: “Lúc đầu, Việt Nam từ chối thanh toán các khoản vay này, nhưng sau đó đă đổi ư vì muốn được Washington tạo thuận lợi để khuyến khích đầu tư nước ngoài.”

Bộ Trưởng Tài chánh Hoa Kỳ Robert Rubin và Tổng Bí thư Đỗ Mười ngày 8/4/1997.
Luật sư Đặng Đình Mạnh nhận định trên Facebook: “Ngay từ sau ngày 30/04/1975, nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa đă phủ nhận nghĩa vụ thanh toán nợ vay của nhà nước Việt Nam Cộng Ḥa, bằng cách viện dẫn học thuyết “món nợ ô nhục”.
Luật sư Đặng Đình Mạnh viết thêm: “Sau những cuộc vận động b́nh thường hóa quan hệ ngoại giao với các quốc gia phương tây, nhà nước CHXHCN Việt Nam đă phải từ bỏ quan điểm nêu trên và chấp nhận sự thừa kế quốc gia đối với các khoản nợ được vay bởi nhà nước Việt Nam Cộng Ḥa.”
Sự nhượng bộ này được phía Việt Nam gọi là sự “linh hoạt trên nguyên tắc” hay “vận dụng linh hoạt có nguyên tắc luật pháp quốc tế theo đúng phương châm “dĩ bất biến ứng vạn biến”” và lúc bấy giờ phía Mỹ khuyến nghị Hà Nội “không nên giữ quan điểm cứng rắn nữa mà nên nh́n vào tương lai quan hệ hai nước để đi tới giải pháp.”
Chính phủ Mỹ cho biết trong ṿng hơn 20 năm qua, Hoa Kỳ đă hỗ trợ Việt Nam tổng cộng hơn 1,8 tỷ đôla, riêng trong lĩnh vực y tế có hơn 706 triệu đôla.