Vào những ngày cuối của năm 2019, chính phủ của Tổng thống Donald Trump đă tạo nên một cuộc khủng hoảng trong vùng Trung Đông khi đă ra lệnh cho một cuộc tấn công hôm Chủ nhật 29 tháng 12 vào các căn cứ của một lực lượng dân quân được Iran ủng hộ ở miền tây Iraq và miền đông Syria. Ít nhất 25 tay súng của họ thiệt mạng trong một vụ mà Washington nói là để trả đũa cho cái chết của một nhân viên hợp đồng người Mỹ. Hôm thứ ba, ṭa đại sứ Hoa Kỳ ở Iraq bị tấn công bởi một đám đông tức giận v́ cuộc không kích. Đụng độ tiếp tục hôm thứ tư. Đến chiều tối hôm thứ tư chính phủ Iraq loan báo là mọi phe đồng ư rút khỏi ṿng đai ṭa đại sứ. Nhưng t́nh h́nh tiếp tục căng thẳng.
Trong khi đó, Tổng thống Trump và Lănh tụ Iran đă có một cuôc khẩu chiến. Tổng thống đe dọa Iran sau khi đổ lỗi cho họ cho cuộc tấn công tuần rồi. Tổng thống tweet là Iran sẽ “trả giá rất lớn” cho bất cứ thiệt hại hay thiệt mạng nào. Ông thêm “Đây không phải là khuyến cáo, đây là một đe dọa.” Lănh tụ tối cao của Iran, Ayatollah Ali Khamenei đă trả lời nói là người Mỹ “chả làm được cái quái ǵ cả”. Ông thêm “t́nh cảm bài Mỹ lan tràn ở Iraq,” kết quả của những hành động của Hoa Kỳ.
Rút quân khỏi miền bắc Syria
Trước đó, hôm đầu tháng 11, một sự kết thúc hổ thẹn cho một liên minh tối quan trọng trong cuộc chiến tiếp tục của Hoa Kỳ chống lại Islamic State. Khi những thiết vận xa Hoa Kỳ rút ra khỏi những thị trấn ở miền đông bắc Syria và tiến về phía đông sang Iraq, người Kurd ở Syria ném rau thối và trái cây và những lời nhục mạ đến các quân nhân Mỹ vốn đă là đồng minh của họ hôm trước.
Một người đàn ông hỏi “Chuyện ǵ xảy ra cho Hoa Kỳ,” khi xe cộ địa phương đă khiến một trong những cái xe này phải chạy ngược chiều một con đường ở thị trấn Qamishli.
Đó là một câu mà nhiều người ở Trung Đông đang hỏi. Quyết định đột ngột của Tổng thống Trump rút quân đội Hoa Kỳ ra khỏi vùng biên giới, mở đường cho một cuộc tấn công của Thổ Nhĩ Kỳ vào lực lượng Kurd mà Washington đă vũ trang và huấn luyện để chống lại IS, là hành động mới nhất cho có cái cảm tưởng về một sự rút lui tiệm tiến của Hoa Kỳ khỏi vùng này.
Các cường quốc Ả Rập, kể cả Saudi Arabia, Liên hiệp các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất (UAE) và Ai Cập, vốn trong nhiều thập niên coi Washington là đồng minh kiên tŕ nhất, lên án cuộc tấn công của Thổ Nhĩ Kỳ là “xâm lấn” chủ quyền của một quốc gia Ả-rập. Nhưng không phải là họ lo về số phận của người Kurd. Theo các nhà b́nh luận, điều họ sợ là những hành động khó tiên đoán của ông Trump và lo ngại là ḱnh địch của họ là Iran, vốn đă hưởng lợi nhờ ủng hộ chế độ Assad trong cuộc nội chiến Syria, sẽ tăng cường thêm chỗ đứng của họ ở tâm điểm của thế giới Ả-rập.
Nó tạo nên bất định vào lúc đang có gia tăng căng thẳng trong vùng, thúc đẩy bởi sự đối đầu giữa Hoa Kỳ và Iran. Vấn đề là liệu Washington có c̣n có thể trông cậy được như là một đồng minh kiên tŕ –hay là liệu ông Trump, vốn không muốn những can thiệp quân sự tốn kém, có ở đó sát cánh với họ nếu họ tham gia một cuộc chiến hay không?
Một nhà ngoại giao Ả-rập giải thích:
“Người ta thất vọng với Hoa Kỳ. Sự thật là ông Trump chỉ cương quyết ủng hộ Israel. Ông ta không đáp ứng về những vấn đề Ả-rập trừ phi v́ đồng tiền. Sẽ có hậu quả cho việc Hoa Kỳ từ từ rút lui, nó sẽ được thay thế bởi những kẻ khác.”
Ngay cả việc loan báo hạ sát Abu Bakr al-Baghdadi, lănh tụ của IS, cũng như việc ông gửi một lực lượng nhỏ trở lại Syria để bảo vệ khu mỏ dầu, cũng không làm giảm lo ngại.
Hoa Kỳ lâu nay vẫn là cường quốc chế ngự trong vùng Trung Đông giàu dầu hỏa cả về quân sự lẫn chính trị. Nhưng đang có thêm những bàn tán về cách mà Hoa Kỳ bị coi là đang chuyển hướng ra khỏi vùng mở đường cho Nga. Điện Kremlin đă ủng hộ chế độ Assad, và đă chiếm quyền kiểm soát các căn cứ hải quân và không quân ở Syria, và trung gian một thỏa thuận với Thổ Nhĩ Kỳ theo đó quân đội Nga và quân đội Thổ nay đi tuần chung ở vùng đông bắc –vùng mà Hoa kỳ mới rút quân.
Moscow cũng củng cố liên hệ với Saudi Arabia và UAE, các đồng minh Ả rập thân cận nhất của Hoa Kỳ và những quốc gia Sunni hùng mạnh nhất trong vùng đang tranh giành với Iran theo Hồi giáo Shia. Trong một sự trùng hợp vốn đă trở thành biểu tượng cho thay đổi động lực, ông Vladimir Putin, tổng thống Nga đă được đón tiếp nồng hậu ở Riyadh và Abu Dhabi vào giữa tháng 10, trong khi tổng thống đang lo đối phó với phản ứng tức giận từ Quốc hội tạo nên bởi quyết định rút quân khỏi Syria.
Một nhà b́nh luận người UAE giải thích với tờ Financial Times:
“Nếu Hoa Kỳ quyết định quay lưng lại với chúng tôi, vùng Vịnh và Trung Đông, nó sẽ thúc đẩy suy nghĩ là chúng tôi cần quay lưng lại với Hoa Kỳ. Nếu có ít Hoa Kỳ hơn, ngay cả chỉ có 10%, sẽ có một khoảng trống và một ai đó sẽ lấp đầy.”
Sự việc là cuộc tranh luận về việc Hoa Kỳ rút lui khỏi vùng Trung Đông đă âm ỉ từ một thập niên nay dưới thời Tổng thống Barack Obama.
Đứng trong vị thế của khối Ả-rập, chính sự việc Hoa Kỳ từ chối ủng hộ cho nhà độc tài Hosni Mubarak ở Ai Cập khiến ông này bị lật đổ trong cuộc nổi dậy đă tạo lo ngại. Hai năm sau, họ lại càng lo hơn khi ông Obama quyết định không theo khuyến cáo lằn đỏ khi chế độ Assad sử dụng vũ khí hóa học. Ông lại c̣n làm khối Saudi-UAE nổi giận v́ kư thỏa thuận hạt nhân 2015 với Iran.
Ông Trump và hứa hẹn
Đối với khối Ả-rập, ông Trump được coi là sẽ khác. Ngay khi lên nhậm chức, ông đă chiều ḷng các lănh tụ Ả-rập bằng cách chọn Thủ đô Riyadh của Saudi Arabia làm nơi cho cuộc công du ngoại quốc đầu tiên. Từ Riyadh ông đă xỉ vả Iran. Một năm sau ông rút Hoa Kỳ ra khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran và bắt đầu áp dụng điều mà ông diễn tả là những cấm vận “mạnh bạo nhất” chống lại nước cộng ḥa Hồi giáo.
Nhưng lối hành xử bốc đồng và tùy tiện của ông đă tạo thêm những bất định mới. Ông đă thúc đẩy căng thẳng trong vùng với chiến lược “áp lực tối đa” chống lại Iran. Nhưng cũng đồng thời không chịu cho phép những phản ứng mạnh mẽ hơn ngoài cấm vận. Hôm tháng 6 năm ngoái, ông hủy một cuộc tấn công dự trù chống lại Iran vào phút chót sau khi Vệ binh Cộng Ḥa bắn hạ một phi cơ thám thính drone của Hoa Kỳ. Rồi ông đă bị coi bởi một số người là đă phản ứng yếu ớt sau khi Washington và Riyadh đổ lỗi cho Iran cho cuộc tấn công tàn phá vào hạ tầng cơ sở dầu hỏa của Saudi Arabia hôm tháng 9 năm ngoái, mà chính ngoại trưởng của ông, Mike Pompeo, diễn tả là “một hành động chiến tranh.”
Sir John Sawers, cựu giám đốc cơ quan t́nh báo hải ngoại MI6 của Anh, nói thật là “chưa từng nghe thấy là một đồng minh thân cận của Hoa Kỳ bị tấn công bằng hỏa tiễn và drone mà không có một phản ứng quân sự nào cả.”
Thất vọng với chính phủ Obama, Riyadh và Abu Dhabi đă thúc đẩy một chính sách ngoại giao can thiệp. Họ đổ nhiều tỷ đô la vào Ai Cập ủng hộ chế độ của ông Abdel Fattah al-Sisi sau khi Tổng thống Mohamed Mosi của Huỵnh Đệ Hồi Giáo bị lật đổ trong một cuộc đảo chánh. UAE cũng tích cực ủng họ Tướng Khalifa Haftar, ông tướng đang kiểm soát miền đông Libya, và năm 2015, Riyadh và Abu Dhabi cầm đầu một liên minh Ả-rập can thiệp vào cuộc nội chiến Yemen chống lại phe Houthi. Hai năm sau họ áp đặt phong tỏa với Qatar v́ vẫn duy tŕ liên hệ với Iran.
Nhưng với Iran bị đổ cho đă phá hoại những tàu chở dầu ngoài khơi bờ biển của UAE và tấn công vào cơ sở của Công ty dầu khí quốc gia Aramco của Saudi, khả năng giới hạn của họ chống lại nước cộng ḥa Hồi giáo đă bị lộ liễu. Và cái giá tiềm tàng cũng rất lớn.
Tuyên bố trước cuộc tấn công dầu khí Saudi, một viên chức Iran nói với một cuộc họp của một tổ chức quốc tế là nếu Hoa Kỳ tấn công vào nước cộng ḥa, Tehran sẽ tạo thiệt hại to lớn cho nền kinh tế UAE, và đuổi những người ngoại quốc ra khỏi quốc gia này ‘trong ṿng một giờ’. UAE trông cậy vào những người ngoại quốc này để điều hành mọi sự.
Dĩ nhiên các viên chức Saudi Arabia cố chỉ ra là tổng thống đă ủng hộ Thái tử Mohammed bin Salman sau vụ ám sát nhà báo Jamal Khashoggi và sự ủng hộ của ông cho cuộc chiến ở Yemen. Washington cũng đă gửi thêm 3,000 binh sĩ, hệ thống pḥng thủ hỏa tiễn Patriot và hai phi đội chiến đấu cơ đến vương quốc sau cuộc tấn công vào Aramco.
Nhưng ngay cả Riyadh cũng lo ngại về sự khó tiên đoán của tổng thống, cũng như sự gia tăng tinh thần bài Saudi ở Hoa kỳ, với “Quốc hội ngày càng rời xa Saudi Arabia, lớn hơn bao giờ hết.” Một viên chức giải thích “Vấn đề với chính sách ngoại giao của ông Trump là nó có những chuyển đổi đầy kịch tính và ông ta có thể đối xử với quốc gia này rất khác với quốc gia ngay kế bên. Hiện nay chúng tôi thoải măi nhưng sẽ ngu đần nếu không hiểu là ông có thể thay đổi ư kiến rất nhanh.”
Và vào đầu năm ngoái khi ông t́m cách gây áp lực Riyadh hăy làm thêm để giảm giá dầu thô, tổng thống đă khuyến cáo Vua Salman là ông sẽ không giữ được ghế ‘hai tuần’ nếu không có sự bảo vệ của quân đội Hoa Kỳ. Từ đó vương quốc đă tích cực theo đuổi Nga và Trung Cộng, hai khách hàng chính mua dầu thô Saudi. Hoàng tử Mohammed đă viếng thăm Nga bốn lần từ năm 2015, và hai bên đă trong ba năm qua hợp tác trong việc cắt giảm sản lượng dầu thô để tăng giá dầu.
Sự cương quyết sẵn sàng chiến đấu –chính trị và quân sự- cho chế độ Assad cho thấy Nga là một đồng minh có thể tin cậy được, ngay cả khi các quốc gia Ả-rập vùng Vịnh chống lại chế độ Assad. Cũng c̣n có tin tưởng là Nga có thể dùng ảnh hưởng của ḿnh để giảm thiểu ảnh hưởng của Tehran trong vùng. Một viên chức của Riyadh giải thích:
“Nga có ảnh hưởng lớn đối với Iran và Thổ Nhĩ kỳ thành ra chúng tôi sẽ liên hệ với họ. Bây giờ không phải là thời chiến tranh lạnh khi phải chọn một bên. Chúng tôi chỉ bảo đảm có lựa chọn.”
Viện nghiên cứu Ḥa B́nh Quốc Tế ở Stockholm nói là Nga và Trung Quốc –vốn cung cấp hầu hết vũ khí cho Iran- cũng đă có những cố gắng đáng kể bán vũ khí cho Saudi Arabia và giảm dần sự chế ngự của Hoa Kỳ và Anh quốc vốn cung cấp 68 và 16% vũ khí cho vương quốc từ năm 2014 đến 2018.
Hôm thứ sáu 3 tháng 1 năm 2020, Tổng thống Trump đă mở ra một chương mới cho liên hệ của ông với vùng Trung Đông khi ông ra lệnh cho ám sát Tướng Qassem Soleimani, tư lệnh lực lượng Quds và được coi như là lănh tụ thứ nh́ của Iran. Hành động này, sau bao lần chần chừ, đă là khiêu khích mà Iran sẽ không thể bỏ qua.
Và nó mới mở cửa cho môt chương mới cho liên hệ của tổng thống với vùng Trung Đông, một liên hệ đánh dấu bằng chiến tranh và trả đũa liên miên bất tận.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
