Dân Mỹ đổ xô đi xét nghiệm ADN bằng nước bọt

[TinNhanh247]

Những người muốn thực hiện xét nghiện ADN sẽ nhổ một ít nước bọt vào ống xét nghiệm. Kết quả sẽ được gửi về sau khi đã chạy xong trên máy. Với phương thức này, công ty startup đã thu về hàng trăm triệu USD sau khi hoạt động.

Kể từ khi startup 23andMe ra đời 12 năm trước, 10 triệu người đã nhổ nước bọt (mỗi người nửa thìa cà phê) vào các ống xét nghiệm nhỏ công ty này bán và gửi lại qua đường bưu điện. Họ sau đó được trả về thông tin phả hệ hoặc nguy cơ mắc các bệnh di truyền. Riêng năm ngoái, 5 triệu người làm việc này, đem về cho startup nói trên 475 triệu USD doanh thu.

Dù chưa có lãi, 23andMe là công ty duy nhất được FDA Mỹ (Cục Quản lý Lương thực và Thực Phẩm) cấp phép bán bài xét nghiệm ADN trực tiếp tới cá nhân và cho kết quả sức khỏe, không qua bệnh viện hay bác sĩ. Sở hữu "thư viện" gen khổng lồ, nó được giới đầu tư Mỹ định giá 2,5 tỷ USD; còn nhà sáng lập 45 tuổi, Anne Wojcicki, trở thành phụ nữ giàu tự thân thứ 33 Mỹ.

Chồng cũ của Anne là đồng sáng lập Google, Sergey Brin, và có với cô hai con. Nhưng hiện tại, Anne là mẹ đơn thân đang mang thai con thứ ba. Từng có lúc startup của bà mẹ này bị nhìn chỉ giống như sở thích của một cô vợ tỷ phú.

Bà trùm xét nghiệm ADN Mỹ Anne Wojcicki. Ảnh: Forbes.

Anne Wojcicki là em út của bộ ba Wojcicki nổi tiếng. Chị cả Susan làm CEO YouTube từ năm 2014, chị hai Janet là nhà dịch tễ học lừng danh và giáo sư bác sĩ đại học, Anne là sáng lập kiêm CEO hãng xét nghiệm ADN tỷ USD ở Thung lũng Silicon. Mẹ của bộ ba đã lên bìa nhiều tạp chí lớn toàn cầu nhờ tài nuôi dạy ba phụ nữ vô cùng thành đạt.

Trong khi hai cô chị có thiên hướng nghệ thuật và toán học, Anne được mô tả là mọt sách nhưng giao tiếp xã hội tốt. Bà Esther nói về con gái: "Nó có thể cuốn hút mạnh bất cứ ai".

Một trong những "nạn nhân" là Sergey Brin. Anh là trong số hai nghiên cứu sinh tiến sĩ đã thuê gara của Susan Wojcicki để mở hãng công cụ tìm kiếm năm 1998. Cuối cùng, chị cả Wojcicki trở thành nhân viên thứ 16 của Google, còn em gái cô, Anne Wojcicki, thành vợ nhà sáng lập.

Sau khi tốt nghiệp đại học, Anne khởi đầu sự nghiệp là nhà phân tích phố Wall. Nhưng nhiều ngày tham gia các hội nghị thanh toán bảo hiểm và đêm tình nguyện trong bệnh viện ở Manhattan (New York) sau đó đã khiến cô không yên với thực tế rút ra: ngành y đang quá chú tâm vào lợi nhuận, hơn là phòng ngừa bệnh tật.

Từ trái qua: Janet, Susan và Anne Wojcicki. Ảnh: TIME.

Từ 50 triệu USD xuống mặt hàng 99 USD trong siêu thị

Năm 2003, bộ gen người lần đầu được giải mã hoàn chỉnh, bật tung cánh cửa cho các nhà khoa học. Anne tiếp cận những cái tên đứng sau các chương trình nghiên cứu gen ở California bấy giờ, Linda Avey và Paul Cusenza, để thảo luận mô hình xét nghiệm ADN ở thị trường ngoài bệnh viện. Sau cùng, họ đồng sáng lập 23andMe năm 2006. Avey kể: "Tôi kinh ngạc thấy ngay trước mắt ứng dụng của nó". Avey và Cusenza hiện theo đuổi sự nghiệp riêng.

Với 9 triệu USD vốn góp từ chồng của Anne, Google và vài đơn vị đầu tư khác, 23andMe ra mắt sản phẩm tháng 11/2007. Xét nghiệm ADN từ nước bọt có giá khởi đầu 999 USD. Số tiền này đổi lại hiểu biết về dòng giống, tiềm năng chẳng hạn bị hói hay nguy cơ mắc một số bệnh phổ biến như tim. 23andMe quảng cáo xét nghiệm ADN như một cách thú vị hiểu hơn về bản thân mình, hướng để qua mặt FDA.

Bấy giờ, để giải trình toàn bộ một bộ gen người, tốn kém 300.000 USD, mức này là đã giảm từ 50 triệu USD năm 2003. Bài test của 23andMe có giá dưới 1.000 USD nhờ sử dụng công nghệ thay thế có tên "giải mã kiểu gen" – genotyping, có nghĩa kiểm tra ngẫu nhiên vài phần bộ gen để tìm đột biến liên hệ tới một số bệnh nhất định, thay cho giải toàn bộ.

Tuy nhiên, 999 USD vẫn là giá trên trời để nhiều người nghĩ đến chuyện bỗng dưng xét nghiệm di truyền. Giải pháp 23andMe đưa ra là tổ chức các "tiệc nhổ nước bọt" tại sự kiện lớn như Tuần lễ Thời trang New York, nơi mời người nổi tiếng cho mẫu ADN vào ống, nhằm tiếp thị. Trong khi Anne Wojcicki tận hưởng vai trò mới là nhà hoạch định tiệc tùng, các đối thủ ngoài thị trường chết yểu, toàn ngành nhận ít sự hưởng ứng. Năm 2011, 4 năm từ lúc ra đời, 23andMe có vỏn vẹn 100.000 khách hàng. Anne vẫn được biết đến là vợ tỷ phú Google hơn.

Mô phỏng xét nghiệm gen ngẫu nhiên (genotyping) và giải trình tự gen toàn bộ (sequencing). Đồ họa: Forbes.

Năm 2012, chi phí xét nghiệm ADN tiếp tục giảm theo cấp số nhân, cho phép 23andMe đưa đơn giá dịch vụ xuống mốc 99 USD. Doanh số theo đó tăng nhẹ. Anne nóng lòng. Cô nói: "Chúng tôi muốn công nghệ đến tay mỗi người càng sớm càng tốt". Tháng 10/2013, nữ giám đốc 23andMe bắt đầu thảo luận với chuỗi siêu thị Target nhằm đưa bộ xét nghiệm gen lên kệ các bách hóa, trở thành thứ được bày bán phổ thông như vitamin và nhiệt kế.

Startup đang lên thành công ty bán hàng cấm

Thế nhưng, 2013 thành năm đổ vỡ với Anne. Chồng (bấy giờ giàu thứ 20 thế giới) và cô ly thân khi hai con còn nhỏ. Tháng 11 năm đó, lúc triển khai đưa công cụ xét nghiệm ADN vào siêu thị, chuẩn bị đón mùa mua sắm lễ, CEO startup non trẻ nhận lệnh của FDA lập tức dừng xét nghiệm sức khỏe dựa vào ADN. Cơ quan chức năng cho rằng thiếu bằng chứng cho thấy chúng chính xác. Lệnh đồng nghĩa 23andMe gần như đổ bể.

Nhớ lại, Anne ví đấu tranh với FDA như "đi lại quanh nhà người Nhật bằng giày". "Chẳng cần biết bạn tin rằng mình đúng hay sai. Bạn sai", cô nói. "Thế nên chúng tôi phải bắt đầu lại".

Một lối thoát cho 23andMe là sẽ lấy xác nhận bác sĩ trong quy trình kiểm tra sức khỏe dựa vào gen, phương thức hai đối thủ cũng thuộc Thung lũng Silicon là Color and Helix đến nay vẫn làm. Tuy nhiên, Anne lại luôn trung thành với ý tưởng bán trực tiếp tới người tiêu dùng.

Thay vì phản kháng, 23andMe kiên trì nghiên cứu để chứng minh với FDA các bài xét nghiệm của mình uy tín. Họ sử dụng dữ liệu ADN của 600.000 người bấy giờ đồng ý cho dùng với công tác nghiên cứu gen.

Tháng 2/2015, FDA trao cơ hội để 23andMe xét nghiệm gen tìm mầm bệnh của hội chứng Bloom – một rối loạn di truyền hiếm gây lùn và phát ban đỏ. Sau khi cho FDA thấy test của mình chính xác và dễ hiểu, 23andMe trở thành công ty xét nghiệm gen duy nhất được FDA cấp phép đưa một số kết luận sức khỏe dựa trên gen vào một mặt hàng tiêu dùng. Đối thủ còn lại cũng được cấp phép bán trực tiếp, Ancestry, đã bán gần 15 triệu bộ, nhưng không có đặc quyền nói gì về sức khỏe mà chỉ trả kết quả phả hệ.

Xét nghiệm gen để làm gì?

Cùng năm 2015, 23andMe ký kết với hãng dược phẩm gồm Genentech và Pfizer các hợp đồng triệu đô, khi các công ty thuốc nóng lòng tiếp cận kho tàng gen của startup này (80% người dùng 23andMe hiện cho phép sử dụng dữ liệu ADN của họ). Anne cũng tiến hành xây dựng đội nghiên cứu dược phẩm nội bộ, chuẩn bị tấn công thị trường mới: chế tạo thuốc. Thực tế là bán bộ kit 99 USD cho tất cả công dân Mỹ không bằng doanh thu một thuốc "bom tấn" mới ra lò. Tuy nhiên, phát triển dược phẩm là ngành cực khó với tỷ lệ bào chế thuốc mới thất bại là gần 90%.

"Mục tiêu của công ty không phải cho bạn kết quả xét nghiệm, rồi thôi", Anne nói.

Xét nghiệm gen không chỉ là công cụ y tế, mà đã trở thành một trong những xu hướng xã hội của thập kỷ qua, từ giúp xác định thành viên gia đình (chính Anne cũng tìm thấy một người họ hàng trước đó không biết) tới tội phạm trong các vụ án giết người. Với 23andMe, nó thậm chí trở thành hàng hóa gần gũi, khi bán giá 99 USD trên các trang bán lẻ phổ biến như Amazon, Best Buy và Walgreens.

"Có những ngày cao điểm, như Prime Day, chúng tôi bán vài trăm nghìn bộ xét nghiệm một ngày", Anne tiết lộ về ngày giảm giá nổi tiếng của Amazon. "Chúng tôi có những thời khắc như thể, chi phối nguyên một thành phố".

Ngày nay, chi phí xét nghiệm ADN nhờ các hãng như 23andMe giảm 99% trong chưa đầy 10 năm, trong khi hãng này đã sở hữu dữ liệu gen của khoảng 8 triệu người. Với cơ sở dữ liệu nghiên cứu gen lớn nhất thế giới đang có, Anne Wojcicki nắm trong tay cơ hội kiếm tiền từ cả hai đầu của chuỗi cung ứng y tế: xác định mầm bệnh và tạo ra thuốc chữa chúng.

Dù vậy, thuốc là ngành dài hạn, đòi hỏi trung bình 10 đến 15 năm để cho kết quả. Vì thế, Anne tập trung hơn cho mục tiêu ngắn hạn của công ty là từ cho xét nghiệm, tiến tới cho tư vấn sức khỏe; hay tạo ứng dụng di động với AI, nhắc nhở người dùng uống nhiều nước, khai vị bữa trưa bằng cà chua – những thói quen sống lành mạnh đã được vài nghiên cứu kết luận giúp ngừa bệnh Parkinson.

Không có chứng cứ y tế nào chứng minh một người sau khi xét nghiệm gen, biết mình có nguy cơ mắc một bệnh, sẽ thay đổi thói quen sống đáng kể để giảm nguy cơ ấy. Nhiệm vụ khó khăn hơn cả với Anne Wojcicki là phá vỡ lề thói đó. "Giới y học có vẻ đang bỏ cuộc với tiềm năng khiến bạn khỏe mạnh hơn", cô nói. "Tôi nghĩ đó là một điều buồn".

VietBF © Sưu Tầm