"Cười người hôm trước, hôm sau người cười"!

[trungthuc]

Cuộc đời không phải ai cũng vui khi thấy người khác đang hạnh phúc, ngược lại thấy ai gặp thất bại, đang khổ, có người còn cười khoái chí nữa.

"Giàu bị ghét bỏ, nghèo bị khinh khi, thông minh bị diệt trừ". Nói chung, dù cho bạn giàu hay nghèo, thông minh hay khù khờ, thành công hay thất bại, cũng sẽ có người lên tiếng cười cợt, chế giễu trước mặt hay đằng sau lưng. Dù cho có nhiều người không chịu thừa nhận ra, nhưng cái cảm giác thích thú khi thấy người khác bị thất bại là hiện tượng tâm lý phổ biến khá rộng khắp.

Các chuyên gia về tâm lý học gọi đây là hiện tượng "schadenfreude", ghép từ schaden (tổn hại, thiệt hại) và freude (niềm vui) trong tiếng Đức. Nó mô tả ra niềm vui, sự thích thú hay đơn giản là cảm giác dễ chịu của một người trước các rắc rối hoặc sự thất bại ở người khác.

Đã có những cuộc nghiên cứu hẳn hoi về vấn đề này, khi chỉ ra rằng, tất cả chúng ta đều từng trải qua hiệu ứng tâm lý này, chỉ có điều nó ít có biểu lộ ra bên ngoài mà thôi. Lý do đơn giản, do đây là một dạng cảm xúc không được vấn đề đạo đức trong xã hội tán thành, cho nên khó để có thể biểu lộ ra hoặc sẳn sàng để thừa nhận, theo Psychology Today.

Trong một cuộc nghiên cứu được công bố ra vào năm 2014 do nhóm chuyên gia của University of Adelaide (Úc) và University of Northwest Indiana (Mỹ) thực hiện, một tình huống giả định được đặt ra: Bạn nhìn thấy một doanh nhân giàu có, ngồi trên chiếc xe sang trọng lao vút trên phố. Bỗng, bạn nghe tiếng còi, chiếc xe bị cảnh sát thổi còi, xử phạt do đã chạy quá tốc độ.
Nếu trong tình huống này, bạn sẽ cảm thấy thế nào? Đồng cảm, lo lắng hay có chút thích thú, hài lòng? Dù chọn ra đáp án nào đi chăng nữa, nhận định của bạn cũng không phải là sai hoặc đúng, vì đó chỉ là phản ứng tâm lý bình thường của con người.

Một thái độ đồng cảm có thể hữu ích hơn nhiều so với tiếng cười chế diễu. (Ảnh: Unsplash)

Tuy nhiên, theo các tác giả của cuộc nghiên cứu, trong hầu hết các trường hợp "schadenfreude" tưởng chưng như vô hại này, nhưng nếu không có sự kiểm soát bản thân chặt chẽ, thiếu sự tự kiềm chế cần thiết, rất có thể sẽ phát sinh ra dạng biểu hiện ra thái độ, cử chỉ hay hành động có tính "độc hại", cho dù trên thực tế, cũng không gây ra nguy hiễm đến tính mạng con người.

Tiến sĩ Mark Travers, chuyên gia tâm lý học tại ĐH Cornell University, khẳng định "hội chứng schadenfreude" này tuy có thể mang lại cảm giác thoải mái nhưng sự biến thái quá đáng của nó có thể biến bạn trở thành một người độc ác, tàn nhẩn.
Để đánh giá mức độ của "hội chứng schadenfreude" đối với bản thân, vào năm 2018 giới chuyên gia tại ĐH Florida State University (Mỹ) đã bỏ công nghiên cứu và công bố ra một thang đo 12 cấp độ với mức độ độc hại tăng dần. Theo đó, cấp độ từ 1 đến 6 được cho là "bình thường", cấp độ từ 7 đến 12 được cho là "độc hại" và cần phải được điều chỉnh lại.
Hãy tự hỏi và trả lời từng câu hỏi để xem ra bạn đang ở cấp độ nào.

1/ Tôi thích xem những đoạn video có cảnh người bị vấp té ngã.
2/ Tôi thích những bộ phim hài vui nhộn trong đó các nhân vật bị tổn thương.
3/ Tôi cười ai đó bị té ngã trước khi giúp họ đứng dậy.
4/ Tôi thích đọc những câu chuyện về “khoảnh khắc xấu hổ nhất”.
5/ Thật buồn cười khi thấy một người bước đập mặt vào cửa kính đang đóng kín.
6/ Tôi nghĩ thật buồn cười khi thấy một người đang tự lừa dối mình.
7/ Tôi thích thú khi có người khác có điểm thấp hơn.
8/ Tôi thích quan sát người khác trong ngày tồi tệ của họ.
9/ Tôi thích nhìn thấy máy tính của ai đó bị hỏng hóc.
10/ Tôi thích nhìn thấy ai đó đang thành công lại bị sa thải, đuổi việc
11/ Tôi vui mừng trước thất bại của người khác.
12/ Tôi cười khi ai đó đã lỡ chuyến xe buýt.

Tiến sĩ Mark Travers cảnh cáo, dù có thể được cho là vô hại, nhưng mọi người không nên dễ dãi với bản thân và thả lỏng cho "hội chứng schadenfreude" này được nuôi dưỡng và phát sinh ra ngay trong chúng ta.
Một thái độ đồng cảm có thể sẽ hữu ích hơn nhiều. Thay vì thấy người khác đang gặp nạn, thất bại, hay bế tắc, thay vì cứ cười đùa chế giễu hay tỏ ra thích thú thì bạn có thể nghĩ ngay, "Ồ, may quá, không phải là mình" , bởi vì theo người xưa có nói, "Cười người hôm trước, hôm sau người cười".