BRICS mở rộng: "Đông, vui, hao" và sẽ chẳng làm nên "cơm cháo", "trò trống" gì mới lạ?

[trungthuc]

Nhằm tìm kiếm thêm mức ảnh hưởng về chính trị và kinh tế trong một hệ thống toàn cầu do Hoa Kỳ và Châu Âu đang thống trị, câu lạc bộ BRICS gồm các quốc gia mới nổi lên, vào ngày 24 tháng Tám 2023, đã đồng ý mở rộng với việc kết nạp thêm sáu quốc gia thành viên mới.

Việc mở rộng này được coi là một chiến thắng đáng kể của hai thành viên hàng đầu trong nhóm: Trung Quốc và Nga. Tuy nhiên, cả 2 nước này đang phải đối mặt với những cơn gió ngược kinh tế ngày càng gia tăng, có thể làm suy yếu nền kinh tế của chính các quốc gia mà họ tuyên bố đang thúc đẩy các lợi ích to lớn.

Tham gia cùng Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Brazil và Nam Phi trong câu lạc bộ BRICS truyền thống là sáu nước thành viên mới: Saudi Arabia, Iran, Ethiopia, Ai Cập, Argentina và Tiểu vương quốc Arab thống nhất. Nhìn vào toàn bộ sậu mới của BRICS này, có thể thấy rõ sự không đồng nhất và không có sự gắn kết về chính trị rõ ràng, ngoại trừ sự mong muốn định hình lại hệ thống quản lý và tài chính toàn cầu hiện tại trở thành một hệ thống "cởi mở hơn, đa dạng hơn và ít hạn chế hơn", và ít phụ thuộc vào Hoa kỳ hơn. 11 quốc gia của BRICS mới này có dân số khoảng 3,7 tỷ người, nhưng trong đó có năm nước theo hệ thống chính trị dân chủ, ba "anh nổi tiếng độc tài", hai chế độ quân chủ chuyên chế và một chế độ thần quyền.

Ảnh hưởng về mặt tài chính của "tân BRICS" cũng tương đối nhỏ, ngoại trừ Trung Quốc, dù việc bổ sung Saudi Arabia và Tiểu vương quốc Arab Thống nhất được kỳ vọng sẽ mang lại nhiều sức mạnh về tài chính hơn, đặc biệt khi tổ chức này cố gắng tăng mức quy mô và ảnh hưởng của hệ thống ngân hàng riêng nhằm có thể lật đổ đồng đôla của Mỹ.

Một cách thận trọng hơn, giới quan sát sẽ theo dõi xem, liệu nhữngsự thay đổi được đưa ra tại hội nghị thượng đỉnh BRICS (tổ chức từ ngày 22 đến 24/8 tại Johannesburg, Nam Phi) có tác động như thế nào và tạo ra những ảnh hưởng mà các nước đang mong đợi hay không. Jim O’Neill, cựu chuyên gia kinh tế của Goldman Sachs, người đặt ra thuật ngữ BRICS (viết tắt từ Brazil, Russia, India, China, và South Africa) vào năm 2001, cho biết số liệu lịch sử cho thấy BRICS cho đến nay vẫn chỉ là một nhóm tụ tập "đông, vui, hao", rằng các cuộc họp thượng đỉnh BRICS này đều mang hình thức "biểu tượng".

Tập Cận Bình đến Johannesburg giữa đóng ngổn ngang khó khăn chưa giải quyết được trong nước về nhiều mặt (Ảnh: Per-Anders Pettersson/Getty Images)

Những lời phát biểu hùng hồn, hay ho được phát ra từ Johannesburg lần này, cùng với việc bổ sung thêm thành viên, vẫn không thể che giấu những vấn đề quan trọng sờ sờ có thể đè nặng lên các thành viên BRICS thời gian sắp tới. Trung Quốc, tay "sừng sỏ" lớn nhất của khối BRICS đang bước vào giai đoạn khó khăn chưa từng có trong lịch sử phát triển của nước này, với nền kinh tế trong tình trạng ảm đạm tồi tệ, bất động sản lớp thì bị đóng băng lớp thì đã phá sản, chính trường lộn xộn với việc cách chức Ngoại trưởng và việc bất ngờ cho sa thải loạt tướng lãnh hàng đầu của ĐCSTQ.

Trong khi đó, Nga, một con "đại bàng" nhỏ hơn, cũng đang bị te tua. Nền kinh tế của Nga đang bị sụp đổ dưới sức nặng của các lệnh trừng phạt. Một điều mỉa mai nữa là chính các thành viên BRICS đang lợi dụng thế khó của Kremlin để… bóc lột Nga. Họ mua các sản phẩm xuất khẩu của Nga, đặc biệt dầu, với giá thật rẻ mạt.

Chưa hết, dù cho không khí hội nghị thượng đỉnh ở Johannesburg thể hiện tinh thần "anh em đoàn kết một nhà" nhưng trên thực tế, các thành viên BRICS đã đưa ra những quan điểm trái ngược nhau về việc cần mở rộng. Trong khi Bắc Kinh thúc vào lưng các thành viên và liên tục nhắc rằng tất cả phải nỗ lực tiến lên càng nhanh càng tốt và đây là thời điểm phải gắn bó để trở thành một nền tảng thách thức sức mạnh của Mỹ, một số nhân vật đứng đầu khác lại không đồng ý. Họ cảnh cáo về sự trở lại mô hình "trật tự toàn cầu" gây ra chia rẽ như thời Chiến tranh Lạnh. Trong thực tế, ai cũng ghét Mỹ nhưng chẳng ai muốn nghỉ chơi với Mỹ, kể cả Trung Quốc.

Manoj Kewalramani, phân tích gia về Trung Quốc tại Viện Takshashila của Ấn Độ, có nhận định rằng, nhìn chung, "BRICS đang đi theo một con đường chưa được khám phá, với các tay chơi mới mà mỗi anh đều có mối quan tâm khác nhau", và điều này khiến cho tôi dám nói là "Hoạt động của họ sẽ trở nên kém hiệu quả hơn". Dĩ nhiên những kẻ trong cuộc sẽ chẳng bao giờ đồng ý như vậy. Họ lạc quan tin vào mô hình mới của họ.
Anil Sooklal, đại diện của Nam Phi trong các cuộc đàm phán BRICS, cho rằng cấu trúc toàn cầu của các thể chế do phương Tây thống trị cần phải thay đổi theo thời đai.

Người dân Nam Phi biểu tình chống BRICS. Chọn phe cho đúng nhưng phe đúng là phe nào đây? (Ảnh: Fani Mahuntsi/Gallo Images via Getty Images)

Điều tréo ngoe nhất là Iran lại xuất hiện cùng với "kẻ thù truyền kiếp" Saudi Arabia trong mô hình "tân BRICS" này. Trong khi Tehran cung cấp "hàng nóng" cho quân xâm lược Nga tại Ukraine thì Riyadh với Hoa Kỳ vốn là bạn đồng minh sát sườn. Hiện Saudi Arabia vẫn nhập phần lớn vũ khí từ Mỹ và các phân tích gia nói rằng, nước này sẽ không sớm từ bỏ sự bảo trợ về mặt an ninh của Hoa Kỳ. Dù vậy, giới chức Saudi Arabia ngày càng bớt tin tưởng Washington. Họ hoài nghi về thực tâm cam kết với Trung Đông của Hoa Kỳ và đó là lý do Saudi Arabia bắt đầu đàm phán nối lại bang giaohợp tác với Tehran tại Bắc Kinh vào đầu năm nay.

Trong tương lai, BRICS vẫn mong muốn mở rộng hơn nữa. Giới chức Nam Phi cho biết, có hơn 40 quốc gia đã bày tỏ sự quan tâm đến việc gia nhập BRICS và 22 quốc gia đã chính thức yêu cầu được kết nạp. Tuy nhiên, như đã nói, đông không có nghĩa là mạnh, có khi đông lại trở thành một nhóm hỗn tạp.

Như đã nói, dù chiếm khoảng 40% dân số thế giới và 1/4 GDP toàn cầu, việc 5 thành viên "gốc" của BRICS không đạt được tầm nhìn nhất quán từ lâu đã khiến cho họ không còn đủ sức nặng với tư cách là một chủ thể kinh tế và chính trị toàn cầu. Washington dường như không "care" BRICS có bành trướng thêm nữa hay không.

Ngày 22/8/2023, Cố vấn an ninh quốc gia Tòa Bạch Ốc Jake Sullivan nói rằng, do quan điểm khác nhau của các nước trong khối BRICS về các vấn đề quan trọng, khối này sẽ không thể trở thành đối thủ địa lý chính trị đáng sợ của Hoa Kỳ. Nội việc Ấn Độ (thành viên quan trọng trong lịch sử BRICS) nghiêng nhiều sang Mỹ đã cho thấy "nội lực chính trị" của BRICS đang lủng củng như thế nào, dù ho Bắc Kinh liên tục dày công "vun đắp đê bao thành lũy" để chống Mỹ. Và việc Putin không dám bay đến Johannesburg lần này vì sợ bị bắt bởi lệnh truy nã quốc tế của International Criminal Court cũng cho thấy thế đứng chính trị ấp bênh của BRICS trên võ đài thế giới.

BRICS toàn một lũ tà giáo cả !!!