T́nh huống khẩn cấp khi xuất hiện trong quá tŕnh thử nghiệm hỏa tiển đă làm lộ ra vụ bê bối lớn của nhà máy chuyên sản xuất động cơ hỏa tiển của Nga.
"Rúng động" ngành chế tọa hỏa tiển ở Nga
Theo tờ Kommersant, trong chuyến đi thăm Nhà máy cơ khí Voronezh (
VMZ) tháng 1/2017, ông Dimitry Rogozin, khi đó là Phó thủ tướng Nga, đă yêu cầu tiến hành cuộc điều tra nội bộ về sự kiện đă khiến cho
VMZ buộc phải thu hồi động cơ giai đoạn 2 và giai đoạn 3 của loại hỏa tiển đẩy
Proton-M.
Tại cơ sở của
VMZ, ông Rogozin đă có cuộc họp đột xuất với lănh đạo Cơ quan vũ trụ Liên bang Nga (
Roscosmos) về vụ này. Các thông tin trước đó cho biết, động cơ giai đoạn 2 và giai đoạn 3 của hỏa tiển đẩy
Proton-M RD-0210/0211 và RD-0213/0214 bị cho thu hồi do vi phạm kỹ thuật chế tạo.
"Những người đă cho phép các sai phạm này xảy ra cần phải được xác định rơ danh tính. Họ hoàn toàn hiểu các hành vi phạm pháp của ḿnh có thể dẫn đến hậu quả, tai nạn khốc liệt ǵ, thậm chí gây ra tử vong, nhưng họ vẫn cứ vi phạm trắng trợn", ông Rogozin nhấn mạnh.
"Tất cả những ai đă thay thế kỹ thuật này sẽ bị trừng phạt nghiêm khắc. Ba hỏa tiển Proton-M sẽ bị tháo dỡ. Động cơ ở giai đoạn 2 và giai đoạn 3 sẽ được thay thế mới".
Hỏa tiển Proton-M của Nga trong 3 năm liền đều gặp trục trặc kỹ thuật lớn về động cơ.
Nguồn tin của tờ Kommersant cho biết, trong vụ xảy ra hồi năm 2016,
thay v́ sử dụng vật liệu có chứa kim loại quư trên động cơ của hỏa tiển Proton-M, VMZ đă sử dụng các vật liệu có khả năng chịu nhiệt kém hơn.
Giới chức Nga đă phải huy động
NPO Energomash, một công ty chế tạo động cơ khác, để tiến hành việc kiểm tra kỹ thuật đối với tất cả các động cơ được sản xuất tại
VMZ, phần nào giúp khắc phục lỗi lầm lớn này.
Mặc dù vụ này chưa gây ra hậu quả nghiêm trọng nhưng các sai phạm của
VMZ đă làm ảnh hưởng xấu đến thời điểm phóng hỏa tiển Proton-M của Nga, làm cho mọi kế hoạch phải lùi lại.
Các cơ quan thực thi pháp luật như Cơ quan an ninh liên bang Nga (
FSB) và Văn pḥng công tố đă được chính phủ Nga điều động để điều tra vụ bê bối lớn này. Nhiệm vụ của họ là t́m ra đáp án cho câu hỏi: Tại sao việc thay thế nguyên vật liệu quư hiếm này lại qua mắt được đơn vị chịu trách nhiệm kiểm soát chất lượng? Rơ ràng, các tài liệu được kư bởi các thanh tra viên kiểm tra chất lượng đều xác nhận rằng các động cơ RD-0210/0211 và RD-0213/0214
"ở trong t́nh trạng hoàn hảo".
Tính đến tháng 4/2017, số động cơ mà VMZ cho thu hồi đă lên đến 71 động cơ.
Vàng đă biến đi đâu?
Theo tờ
Vesti, các sai phạm của
VMZ khi chế tạo ra động cơhỏa tiển đă khiến cho nhiều nơi có liên quan nổi giận.
Ông Igor Burenkov, đại diện của
Roscosmos cho biết, vụ bê bối này đă khiến cho
Roscosmos phải chịu lỗ lă, tuy nhiên, điều quan trọng hơn cả là đă gây ảnh hưởng xấu đến các nhiệm vụ liên quan đến khả năng pḥng thủ của đất nước. Nếu phát sinh trường hợp khẩn cấp trong không gian, sự thiệt hại có thể lên đến hàng tỷ rúp.
Vesi dẫn lời chuyên gia làm rơ, nếu động cơ hỏa tiển không được chế tạo theo đúng theo kỹ thuật th́ hỏa tiển sẽ phát nổ khi được phóng đi, không lên được quỹ đạo, hoặc không đưa được vệ tinh lên quỹ đạo đă định sẳn. Mỗi hỏa tiển bị hư hại có thể làm tiêu tốn hàng triệu USD.
Mức thiệt hại này đă quá rơ ràng, v́ thế, bê bối của
VMZ c̣n cho khiến giới chuyên môn hết sức kinh ngạc.
"Trong khoa học về hỏa tiển nói riêng, và khoa học không gian nói chung, đều có 1 quy tắc "bất di bất dịch": Không có sự thay thế tương đương nào cho các bộ phận. Tức là, nếu kỹ thuật chỉ định rằng bộ phận này phải dùng vàng, th́ tuyệt nhiên không được thay thế bằng một thứ ǵ khác", ông Vasily Petrov, Phó thiết kế trưởng của Khoa Nghiên cứu khoa học vũ trụ, Viện vật lư hạt nhân, Đại học Lomonosov cho hay.
"Có những đặc tính của vật liệu không thể thay thế. Ví dụ, nếu chúng ta xét đến độ dẫn điện th́ vàng ở vị trí thứ 3, sau bạc và đồng. Vàng được sử dụng trong chế tạo hỏa tiển không phải là vàng nguyên chất, mà là hợp kim với iridium (một trong những kim loại hiếm nhất trong vỏ Trái Đất) hoặc một số kim loại khác. Đây là bí quyết của mọi quy tŕnh sản xuất. Việc thay thế bằng các vật liệu khác đều hoàn toàn không khả thi", ông Vadim Tarasov, chuyên gia về Vàng & Kim loại không chứa sắt cho hay.
Mọi câu chuyện khởi phát từ tháng 12/2016, trong quá tŕnh thử nghiệm động cơ giai đoạn 2 của Proton-M, một t́nh huống khẩn cấp đă xảy ra. Kết quả điều tra sơ bộ nguyên nhân trục trăc kỹ thuật đă cho thấy, các thành phần không phù hợp đă được sử dụng trong quá tŕnh lắp ráp sản phẩm.
Đáng nói hơn, trong 3 năm liên tiếp, hỏa tiển Proton-M đều ghi nhận các trục trặc này. Vào ngày 16/5/2015, Proton-M đă thất bại khi thực hiện nhiệm vụ phóng tàu vệ tinh liên lạc MexSat-1 của Mexico lên quỹ đạo do ổ trục trong bơm phản lực động cơ giai đoạn 3 của tên lửa gặp trục trặc. Một năm trước đó, ổ trục bị lỗi của Proton-M cũng đă phá hủy vệ tinh liên lạc Express-AM4R của Nga.
Vật liệu chứa kim loại quư của động cơ đă bị thay thế bằng vật liệu chịu nhiệt kém hơn.
Trong quá tŕnh thử nghiệm ở
VMZ, các cơ quan điều tra nhận thấy,
các vật liệu bị thay thế trong động cơ hỏa tiển đều nhanh chóng bị chảy ra do chịu nhiệt kém. Vậy th́ số vàng vốn dĩ thuộc về các động cơ hỏa tiển này đă đi đâu?
"Có những quy định về kỹ thuật chế tạo cần phải tuân thủ triệt để", ông Burenkov nói.
Ông Igor Afanasyev, biên tập viên của tạp chí
News of Cosmonautics bày tỏ quan điểm cho rằng, các động cơ Proton bị thu hồi đều là kết quả hợp tác sản xuất của nhiều nhà máy và nhà cung cấp phụ tùng. Song, bất cứ sự thay đổi nào cũng phải được thống nhất với nơi sản xuất chính.
"Số động cơ này được chế tạo ra vào những năm 1960, kể từ đó, số lượng công ty cung cấp đă giảm đi đáng kể, buộc phải thay thế loại thép hiện không c̣n sản xuất nữa bằng một số loại thép kém chất lượng khác. Tuy nhiên, mọi sự thay đổi luôn phải được thống nhất với nơi sản xuất động cơ", ông Afanasyev cho hay.
"Năm 2017, toàn bộ lực lượng hỏa tiển Nga gần như 'bị xích dưới mặt đất'", ông Anatoly Zak, tổng biên tập của trang web
Russianspaceweb.com b́nh luận, đề cập tới hậu quả to lớn do vụ bê bối của
VMZ đă gây ra.
Trừng phạt nghiêm khắc
Theo tờ
Gazeta, sau vụ này, Tổng giám đốc
VMZ Ivan Koptev đă từ chức, đồng thời
VMZ chuyển sang hoạt động dưới quyền kiểm soát của công ty
NPO Energomash. Tuy nhiên, hậu quả để lại vẫn là những sự nghi ngờ về chất lượng đối với hỏa tiển đẩy Proton và Soyuz.
Động cơ mà
VMZ sản xuất cho hỏa tiển Soyuz cũng hoạt động không tốt. Năm 2016, động cơ này đă gặp trục trặc khiến cho tàu vũ trụ chở hàng
Progress MS-04 của Nga rơi trở lại bầu khí quyển và bị phá hủy khi đang chở 2,5 tấn nhiên liệu, cùng vật tư lên Trạm vũ trụ quốc tế (ISS).
Kết quả điều tra cụ thể về vụ này không được tiết lộ ra, chỉ biết rằng, vào ngày 24/3/2017, phát biểu trên kênh Russia 24, ông Yuri Borisov, khi đó là Thứ trưởng Bộ Quốc pḥng Nga cho biết, cơ quan này đă áp dụng h́nh phạt đối với tất cả các công ty nào đă làm gián đoạn các đơn đặt hàng của Bộ Quốc pḥng trong năm 2016.
Ông Borisov lấy ví dụ rằng, Bộ Quốc pḥng Nga đă không nhận được 2 hỏa tiển Proton theo đúng thời hạn. Tuy nhiên, h́nh phạt cụ thể ra sao cũng không được công bố.
Bước sang ngày 24/5/2017,
VMZ thông báo đă kiểm tra và loại bỏ các lỗi trên lô động cơ đầu tiên bị phu hồi. Toàn bộ quá tŕnh khắc phục dự kiến hoàn thiện vào năm 2018.
Đến ngày 17/8 cùng năm, hăng tin Sputnik dẫn thông báo từ Bộ Quốc pḥng Nga cho biết, hỏa tiển đẩy hạng nặng Proton-M mang theo vệ tinh quân sự đă được phóng đi từ trạm vũ trụ Baikonur ở miền Nam Kazakhstan. Vệ tinh quân sự gắn trên đỉnh của bộ phận đẩy Briz-M đă tách ra khỏi hỏa tiển vào lúc 1 giờ 17 phút sáng (giờ địa phương) theo đúng như dự kiến.
Và nay lại đến "t́nh huống khẩn cấp" của LUNA-25 khi chuẩn bị hạ cánh xuống Cực Nam ở Mặt Trăng!!!