Nước Mỹ, từ những cuộc bầu cử "bát nháo"

[trungthuc]

Những kẻ thất bại thảm nhất từ cuộc bầu cử giữa kỳ 2022 ở Hoa Kỳ không chỉ là "đảng MAGA" mà còn là chủ nghĩa dân túy, lực lượng chính trị cánh hữu cực đoan và… Trung Quốc và Nga.

Sự "bát nháo" của hệ thống bầu cử Mỹ, trong đó lá phiếu cử tri là quyết định một phần vận mệnh quốc gia, một lần nữa cho thấy hệ thống dân chủ Mỹ vẫn mạnh, dù từ nhiều thập niên nay, thế giới tin rằng thời của nước Mỹ đã kết thúc và sự "suy tàn của đế quốc Mỹ là tất yếu", nhường lại sân chơi cho kỷ nguyên "hậu Hoa Kỳ" (post-American era), "hậu phương Tây" (post-Western era)… được đánh dấu bằng sự ngoi lên của sức mạnh địa lý chính trị từ phía TQ và Nga.

Vai trò của Nga và TQ với sự công khai tranh giành ánh đèn sân khấu với vị trí độc tôn của Mỹ là không thể xem thường và bất cứ ai cũng có thể thấy rằng, Hoa Kỳ đang dần dần đánh mất vị trí thống lĩnh trong việc phân bổ quyền lực trên toàn cầu. Khi những người khác tỏa sáng thì Chú Sam phải mất đi vẻ lung linh. Thậm chí chính người Mỹ cũng than thở rằng, những ngày đẹp nhất của đất nước họ đã trở thành ký ức của quá khứ…

Tuy nhiên, trên thực tế, Chú Sam vẫn thở mạnh và khỏe. Ánh đèn sân khấu dành cho Hoa Kỳ có thể mờ đi so với nhiều thập niên trước đây, nhưng là so với chính họ. Khi so với hai đối thủ Nga và TQ, ảnh hưởng của ánh đèn Mỹ hiện vẫn đang tỏa sáng nhất trên thế giới. Sau mỗi cuộc bầu cử "bát nháo", ít nhất là trong hai cuộc bầu cử gần đây, 2020 và 2022, người ta thấy rõ rằng nền dân chủ "tan nát" của Mỹ vẫn còn mạnh mẽ hơn là các luận điệu suy diển mơ hồ.

Một cuộc kiểm phiếu ở Bắc Las Vegas, tiểu bang Nevada, ngày 10/11/2022 (Ảnh: Mario Tama/Getty Images)

Nga và TQ hi vọng về sự tan rã của hệ thống dân chủ Mỹ ngay trong lòng nước Mỹ là cơ hội trời cho đối với họ. Nhưng, nước Mỹ "phức tạp" quá. Hệ thống chính trị Mỹ và dân Mỹ luôn phức tạp, một sự phức tạp hầu thích ứng với những biến động chính trị xã hội mà những chế độ vốn được thiết lập trên nền tảng chính trị độc tài sẽ không bao giờ có thể hiểu được. Hóa ra những nhà "tiên tri chính trị" đều phán đoán sai, hoặc chưa đúng, ít nhất ở thời điểm này, khi họ tin rằng, bánh xe lịch sử đã xoay chuyển, các đế chế đến rồi đi và giờ đây, đã đến lúc Hoa Kỳ phải đi vào giai đoạn "chết già".

Ở một góc độ nào đó thì điều đó dường như có vẻ đúng. Mỹ giống như một đế chế cũ rích. Tuy nhiên, khi nhìn kỹ hơn, người ta thấy rằng quyền lực Mỹ không chỉ dựa trên sức mạnh gân cốt mà còn dựa trên những ý tưởng, thể chế và giá trị được đan kết vào cấu trúc xã hội hiện đại.

Trật tự toàn cầu mà Hoa Kỳ đã xây dựng kể từ khi Thế chiến Thứ hai kết thúc được xem không phải là một đế chế mà là một hệ thống thế giới, một hệ thống chính trị đa dạng rộng lớn, với nhiều sự thăng trầm, tạo ra cơ hội tốt đẹp cho mọi người trên khắp hành tinh này.

Hệ thống thế giới này đã chứng minh về sức mạnh của nó khi quan sát các phản ứng của dư luận toàn cầu trước cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine mà tổng hành dinh chịu trách nhiệm điều hành toàn bộ cuộc chiến, đặc biệt trên bình diện đấm đá chính trị quốc tế, và giúp cho Ukraine không gục ngã trước quân xâm lược Nga, không phải ở Kyiv mà ở Washington D.C.

Các cuộc bầu cử "bát nháo" ở Mỹ còn cho thấy về mô hình chính trị của Hoa Kỳ rõ ràng đã vượt trội hơn mô hình của các nước độc tài đảng trị như thế nào. Và thể chế của Mỹ mạnh hơn thể chế CSTQ như thế nào, đặc biệt khi so sánh một thể chế mang tính cá nhân (Bắc Kinh) với thể chế mang tính tập thể trong đó mọi người dân là yếu tố quyết định (Washington).

Mỗi công dân, bất kể sắc tộc, đều có tiếng nói của mình qua lá phiếu bầu (Ảnh: Jon Cherry/Getty Images)
Cuộc so găng giữa Mỹ cùng hai đối thủ "có nanh có vuốt" TQ và Nga là cuộc chiến giữa hai logic thay thế của nền trật tự thế giới mới.

Hoa Kỳ bảo vệ một nền trật tự quốc tế mà họ đã dẫn dắt trong 3/4 thế kỷ vừa qua, một trật tự cởi mở, đa phương, và gắn bó với các hiệp ước an ninh và giao tiếp đối tác với các nền dân chủ tự do khác. TQ và Nga đi tìm kiếm một nền trật tự quốc tế nhằm truất ngôi các giá trị tự do dân chủ của phương Tây.

Hoa Kỳ duy trì một nền trật tự quốc tế nhằm bảo vệ và thúc đẩy các lợi ích của nền dân chủ và độc lập tự do. TQ và Nga luôn thèm khát xây dựng một nền trật tự quốc tế để bảo vệ quyền lực của chế độ độc tài và mộng ngôn cuồng làm bá chủ thế giới.

Hoa Kỳ cung cấp cho thế giới một tầm nhìn về một hệ thống toàn cầu hậu đế quốc (post=imperial global system). Trong khi đó, giới lãnh đạo Nga và TQ "sáng tạo" các chính sách đối ngoại dựa căn bản vào nền chính trị đế quốc, hay nói chính xác hơn là "thực dân kiểu mới".

Nước Mỹ vẫn tiếp tục có một sức hấp dẫn nhất định, về nguồn năng lực kinh tế, kỹ thuật, giáo dục, nhân sinh nhân quyền, chưa kể đến sức mạnh quân sự vô song. Hoa Kỳ sẽ vẫn là trung tâm của hệ thống thế giới một phần vì những khả năng vật chất và vai trò xoay trục trong cán cân quyền lực toàn cầu. Hoa Kỳ tiếp tục duy trì hình ảnh quan trọng còn là vì sự hấp dẫn của các ý tưởng, thể chế và năng lực xây dựng mối giao tiếp đối tác và liên minh, khiến cho quốc gia này trở thành một lực lượng không thể thiếu đối với bất cứ một quốc gia nào khác, kể cả với những nước CS như Trung Quốc hay Việt Nam. Trong vòng "30 giây", thế giới có thể đẩy nước Nga ra rìa một phát một. Chẳng có một ai có thể làm được điều đó đối với Hoa Kỳ cả.

Hoa Kỳ không chỉ là một quốc gia giàu có về vật chất. Xã hội dân sự của Mỹ, thể hiện ở lá phiếu cử tri, còn được "làm giàu" thêm nhờ nền tảng nhập cư đa chủng tộc và đa văn hóa, kết nối đất nước với thế giới trong mạng lưới ảnh hưởng theo cách mà TQ, Nga không thể làm nổi. Không như các đối thủ cường quốc, Hoa Kỳ là quốc gia của những người nhập cư, đa văn hóa và đa chủng tộc. Điều mà người sử học Frank Ninkovich gọi là một "nền cộng hòa toàn cầu".

Thế giới đến với Hoa Kỳ, và kết quả là Hoa Kỳ được kết nối sâu sắc với tất cả khu vực trên thế giới thông qua các mối giao tiếp gia đình, sắc tộc và văn hóa. Những mối giao tiếp xã hội phức tạp và sâu rộng này, hoạt động bên ngoài lĩnh vực chính phủ và ngoại giao, làm cho Hoa Kỳ trở nên phù hợp và gắn bó trên toàn thế giới. Hoa Kỳ có kiến thức hiểu biết nhiều hơn về thế giới bên ngoài, và thế giới bên ngoài có vai trò lớn hơn trong những gì đang xảy ra ở Hoa Kỳ.

Truyền thống nhập cư ở Hoa Kỳ đã mang lại rất nhiều lợi ích trong việc xây dựng "nguồn vốn con người" cho nước Mỹ. Nếu không có nền văn hóa nhập cư, Hoa Kỳ sẽ kém giàu có hơn và nổi bật trong các lĩnh vực tri thức hàng đầu, bao gồm y học, khoa học, kỹ thuật, thương mại và nghệ thuật. Trong 104 người Mỹ được trao Nobel hóa học, y học và vật lý kể từ năm 2000, 40 người là từ các thành phần dân nhập cư tứ xứ.

Hình ảnh Mỹ có thể lu mờ ít nhiều so với nước Mỹ của quá khứ nhưng vị thế chính trị quốc tế của Mỹ vẫn luôn ở tư cách dẫn đầu thế giới (Ảnh: Samuel Corum/Getty Images)
Tương tự về sự đa dạng về dân số liên kết Mỹ với thế giới, sự kết hợp của các nhóm xã hội dân sự của Hoa Kỳ cũng xây dựng một mạng lưới có ảnh hưởng rộng khắp toàn cầu. Trong thế kỷ qua, xã hội dân sự Hoa Kỳ ngày càng trở thành một phần của xã hội dân sự toàn cầu mở rộng. Xã hội dân sự xuyên quốc gia rộng lớn này là một nguồn ảnh hưởng thường bị bỏ qua của Mỹ, thúc đẩy sự hợp tác và đoàn kết trên toàn thế giới dân chủ, tự do, dân quyền.

Chính xã hội dân sự toàn cầu của Mỹ đã giúp củng cố thêm các nguyên tắc tự do, tăng cường vai trò trung tâm của Hoa Kỳ trong các cuộc đối đầu toàn cầu về nền trật tự thế giới. TQ và Nga có mạng lưới chính trị và cộng đồng người nước ngoài của riêng họ nhưng họ tuyệt đối không có một hệ thống xã hội dân sự toàn cầu kiểu này. Thậm chí TQ và Nga đều thẳng tay đàn áp các hoạt động của các nhóm xã hội dân sự trong nước cũng như của quốc tế trong lãnh thổ của họ.

Cho đến bây giờ, nói một cách tổng quát, bất chấp những ý kiến rằng "thời của Mỹ đã lụi tàn", Hoa Kỳ vẫn là trung tâm của một hệ thống trật tự tự do cung cấp các giải pháp về thể chế cho những vấn đề căn cơ nhất của nền chính trị thế giới. Hoa Kỳ vẫn là nhà vô địch với những nỗ lực định hình môi trường hoạt động của mối bang giao quốc tế.

Còn nữa, về cốt lõi, một trong những sức mạnh lớn nhất của Hoa Kỳ là khả năng nếm chịu thất bại và học hỏi, rút kinh nghiệm từ thất bại; từ thất bại kinh tế đến thất bại chính trị; từ thất bại lá phiếu cổ đông trong một đại công ty đến thất bại của lá phiếu cử tri dành cho một chính trị gia hay một đảng phái… Với tư cách một xã hội tự do,dân chủ, nước Mỹ luôn thừa nhận những điểm yếu và sai sót và tìm cách để cải thiện theo chiều hướng tốt đẹp hơn, điều mà hệ thống chính trị, thể chế lẫn xã hội ở những nước độc tài đảng trị như Nga và TQ không hề tồn tại.

Trừ phi có một hệ thống tự do và bầu cử tự do dân chủ thật sự, Nga và TQ có rất ít khả năng "đánh sập" nước Mỹ. Cột trụ của nước Mỹ không chỉ là hệ thống chính trị, nó còn là giá trị và sức mạnh của những lá phiếu bầu cử tự do nữa.