Rằm tháng Giêng là một tết nằm trong hệ thống Thượng – Trung – Hạ nguyên.
Tết Thượng nguyên là Rằm tháng Giêng.
Tết Trung nguyên là rằm tháng 7.
Tết Hạ nguyên là rằm tháng 10.
Mỗi ngày tết hàm chứa những ư nghĩa khác nhau. Và dịp Tết Thượng nguyên là tết hướng thiên cầu phúc.
Lễ hội rằm tháng Giêng được du nhập theo phong tục Tết Nguyên Tiêu của người Hoa. Tết Nguyên Tiêu có nghĩa là đêm rằm đầu tiên của năm mới. (Nguyên là thứ nhất, Tiêu là đêm). Là đêm trăng sáng khởi đầu của một năm mới với hương khí tinh nguyên của tiết trời ấm lành, tràn đầy sức sống mùa Xuân. Lễ hội trăng rằm từ giữa đêm 14 (đêm trước trăng rằm) trọn ngày 15 (ngày rằm) cho đến nửa đêm 15 (đêm trăng rằm) của tháng giêng Âm lịch.
Thời điểm đêm trăng sáng đầu tiên của một chu kỳ xuân mới. Ánh trăng chiếu rạng khắp miền hạ giới sau một mùa đông dài tối tăm, lạnh lẽo. Âm dương giao ḥa đầy vượng khí, càn khôn thịnh phát nhất tại cực điểm, cây trái thuận thời thi nhau trổi dậy đâm chồi nẩy lộc, vạn vật hóa sinh.
Ở Việt Nam, ngày rằm Tháng Giêng là dịp dân chúng lên chùa cúng sao giải hạn, ước nguyện điều lành, tuy kinh điển nhà Phật không nói đến. Các chùa thường tụng kinh Dược Sư và khuyên các Phật tử cùng tụng niệm và hồi hướng công đức để thế giới được an lành.
Rằm tháng giêng vốn là ngày tết Trạng Nguyên. Nhân dịp trăng sáng đầu năm, vua cho mở đại yến tại vườn thượng uyển. Mời các Trạng Nguyên đến dự hội, ngắm cảnh xem hoa, làm thơ xướng họa, ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên và ca tụng ân đức nhà vua đă đem lại thái b́nh thịnh trị.
Dần dần những buổi họp mặt tương tự vào đêm rằm tháng giêng được các văn nhân thi sĩ tổ chức.
Không chỉ trong vườn thượng uyển với nghi lễ vua tôi mà ở nhiều nơi. Việc xem hoa ngắm cảnh dưới trăng thoải mái hơn. Văn nhân thi sĩ, nhất là các cụ cao niên thưởng trăng thù tạc với nhau bằng chén trà, chung rượu, bàn cờ. Các cụ ăn uống ít, chỉ ngâm nga bàn tán những câu tâm đắc.
Rằm Tháng Giêng trùng với lễ Thượng Nguyên nên đây là thời điểm thích hợp để cầu an lành cho cả năm. Theo quan điểm của Phật Giáo, Rằm tháng Giêng là ngày Vía Phật. Đây là ngày Rằm đầu tiên trong năm mới. Tất cả những linh hồn, anh linh may mắn nhất của năm mới đều ở ngày này.
Mọi người thường đi chùa phóng sanh. Làm nhiều việc thiện, cúng dường. Cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió ḥa. Tùy theo tín ngưỡng và ngành nghề, có gia đ́nh lễ bái Phật, có gia đ́nh cúng Thổ Công, Thần Tài. Nhưng bao giờ cũng có cúng Gia Tiên, bày tỏ ḷng hiếu kính với ông bà, cha mẹ. Cảm tạ ơn trên đă phù hộ cho con cháu an lành, làm ăn thuận lợi.
*VietBF@sưu tập