Dù chế độ chế độ Apartheid ở Nam Phi đă không c̣n tồn tại xong những kư ức về thời kỳ này vẫn được mọi người nhắc tới.Đây thực sự là thời kỳ đen tối nhất ở Nam Phi khi chế độ chế độ Apartheid tồn tại suốt 1 thời gian dài khiến cuộc sống của người dân bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Dưới đây là 1 trong các kư ức khó quên nhất...Nelson Mandela trở thành người anh hùng dân tộc của Nam Phi, con người vĩ đại của thế kỷ 20 v́ ông là người đă đấu tranh lật đổ chế độ phân biệt chủng tộc apartheid ở Nam Phi. Nhưng có lẽ hiện nay ít người có thể h́nh dung được sự man rợ của chính sách phân biệt chủng tộc ở cuối thế kỷ 20 bị cả thế giới lên án này.
Trong khi Nam Phi và cả thế giới đang tiếc thương trước cái chết của người anh hùng chống phân biệt chủng tộc, nhà báo Michelle Faul, Trưởng văn pḥng châu Phi của hăng thông tấn AP nhớ lại những ngày tháng đau thương mà bà và gia đ́nh đă phải trải qua dưới chế độ apartheid trong một chuyến thăm tới Nam Phi trong một bài báo đăng tải trên AP gần đây:
“Đó là vào thập niên 1960, mẹ tôi và 3 chị em tôi là những người lai da đen sống ở Zimbabwe (hồi đó có tên gọi là Rhodesia). Một hôm bà quyết định đưa cả 3 chị em tôi tới thăm họ hàng ở Nam Phi, đất nước khét tiếng với chế độ phân biệt chủng tộc apartheid trong thời kỳ đó.
Nữ nhà báo Michelle Faul (ngoài cùng bên phải) cùng mẹ và các em lúc c̣n nhỏ
Mặc dù ở Rhodesia cũng có t́nh trạng phân biệt chủng tộc, nhưng không ở đâu mà nạn phân biệt màu da lại khủng khiếp và được thừa nhận công khai bằng luật pháp và quy định như ở Nam Phi, nơi những người da đen bị coi là những con người hạ đẳng, thậm chí không được coi là con người.
Mẹ tôi quyết định tự ḿnh lái xe đến Nam Phi, v́ hồi đó việc đi tàu hỏa của một bà mẹ đơn thân cùng 3 đứa con và rất nhiều hành lư lỉnh kỉnh là rất khó khăn. Ngoài ra việc đi tàu cũng rất bất tiện đối với người da đen, bởi khi đi đến nửa đường, chúng tôi sẽ phải chuyển sang một đoàn tàu chỉ dành riêng cho người da đen của Nam Phi.
Hành tŕnh lái xe từ Rhodesia tới Nam Phi cũng sẽ vô cùng gian nan, bởi chúng tôi sẽ phải đi liên tục suốt nhiều giờ không nghỉ bởi các nhà trọ và khách sạn chỉ phục vụ người da trắng. Mẹ tôi cũng phải mang theo rất nhiều đồ ăn, nước uống v́ bà không chấp nhận việc phải vào các nhà hàng bằng cửa sau, c̣n cửa trước chỉ dành riêng cho người da trắng.
Khi chúng tôi dừng lại tại một trạm xăng, người chủ ở đó đă kiên quyết không đưa ch́a khóa nhà vệ sinh cho chúng tôi, với lư do rằng nhà vệ sinh công cộng đó chỉ dành cho người da trắng. Quá tức giận và bất măn, mẹ đă ra lệnh cho 3 đứa trẻ chúng tôi tè một cách công khai ngay trước trạm xăng. Chúng tôi đă sợ hăi khóc ̣a nhưng vẫn phải làm theo mệnh lệnh của mẹ.
Trong những ngày đó, người ta không gọi là “người da đen” hay “người da trắng” như ngày nay. Ở Nam Phi, người da đen được gọi là “người Phi”, c̣n chúng tôi được gọi là “da mầu” để chỉ sắc tộc lai, c̣n người da trắng được gọi là “người Âu”.
Tuy nhiên ranh giới này nhiều khi không được phân biệt rơ ràng. Nam Phi có một hệ thống xác định chủng tộc rất điên rồ, trong đó họ có những biện pháp phân biệt “người Phi” hay “người Âu” rất quái gở. Chẳng hạn như nếu “h́nh lưỡi liềm” trên móng tay bạn ngả sang màu tím chứ không phải màu trắng, điều đó có nghĩa bạn là “người Phi”.
Ngoài ra họ c̣n có một phép thử để xác định chủng tộc, đó là đặt một chiếc bút ch́ lên trên tóc. Nếu chiếc bút ch́ bị giữ lại, chứng tỏ bạn thuộc chủng tộc da đen tóc xoăn, c̣n nếu chiếc bút ch́ trượt xuống, bạn có thể được coi là người da trắng.
Dưới những quy định quái gở này của chế độ apartheid, người Trung Quốc bị coi là “da mầu” mặc dù họ có tóc thẳng, trong khi đó người Nhật Bản lại được coi là da trắng.
Những người da đen muốn được xác định là “da mầu” cũng phải trải qua bài kiểm tra bút ch́ này: Nếu chiếc bút ch́ rơi ra khi bạn lắc lắc đầu, bạn có thể trở thành người da mầu.
Hàng chục ngàn người đă thay đổi chủng tộc của ḿnh theo cách này. Đôi khi việc thay đổi chủng tộc này không phải là tự nguyện, và nó dẫn tới bi kịch gia đ́nh ly tán nếu một người được coi là không cùng chủng tộc với các thành viên khác trong gia đ́nh. Trong thời kỳ đó, nhiều anh em, bố mẹ, con cái đă bị chia cắt chỉ v́ có màu tóc khác nhau.
Tôi nhớ măi nỗi đau mà gia đ́nh tôi từng phải chịu đựng khi một người d́ của tôi được coi là “người da trắng”. Người bà của tôi đă nhớ lại giây phút đứa con gái do ḿnh dứt ruột đẻ ra lạnh lùng bước qua mặt bà ở trên phố và giả vờ như không quen biết bà. Nhưng bà vẫn bảo với tôi với nỗi đau hằn sâu trong đáy mắt: “Đó là những ǵ d́ ấy phải làm để có cuộc sống tốt đẹp hơn cho d́ ấy và con cái.”
Là người da trắng, bạn sẽ được chăm sóc y tế tốt hơn, con cái bạn được phép tới trước, và bạn có thể sống bất cứ nơi nào ḿnh muốn.
Trong khi đó, người da đen bị dồn vào các khu ổ chuột trong thành phố nếu họ có thể kiếm được việc làm ở đây. Nếu không có việc làm, những chiếc lều lụp xụp của họ sẽ bị xe ủi san bằng, và họ sẽ bị cưỡng chế trở về quê. Đó chính là cốt lơi của chính sách apartheid, hay c̣n gọi là “sự phân biệt”.
Những ǵ khiến tôi nhớ nhất chính là sự ti tiện đến ngu xuẩn của chế độ apartheid hơn là những biện pháp bạo lực dă man mà nhà nước Nam Phi áp dụng để duy tŕ chính sách đó.
Nếu bạn là người da trắng, bạn có thể xin được những việc làm mà người da đen không bao giờ mơ tới được. Những nghề “cao quư” nhất mà người da đen có thể làm là giáo viên (giống như mẹ tôi), y tá và bác sĩ chuyên điều trị cho người da đen, ngoài ra c̣n có nghề luật sư, nghề đă được Mandela lựa chọn với niềm tin rằng ông có thể dùng lư lẽ và tranh luận để chấm dứt chế độ apartheid.
Sau khi mẹ tôi kết hôn với một người da trắng, chúng tôi chuyển tới Anh. Tôi vẫn nhớ măi chuyến tàu cập cảng Southampton. Trên chuyến tàu tới London, khi nh́n thấy những người da trắng làm công việc tay chân b́nh thường, tôi đă thốt lên với mẹ: “Mẹ nh́n những người Âu đang nhặt rác ḱa!” Đó quả là một bất ngờ quá lớn đối với tôi.
Nhiều năm sau, khi trở lại Nam Phi với tấm hộ chiếu Anh, tôi được coi là một “người da trắng danh dự”, đồng nghĩa với việc tôi được ở trong khách sạn dành cho người da trắng, ăn trong nhà hàng của người da trắng, vào rạp chiếu phim và những địa điểm khác dành riêng cho người da trắng khi xuất tŕnh cuốn hộ chiếu này. Tuy nhiên tôi vẫn không được phép đặt chân tới các băi biển phân biệt chủng tộc.
Lần đầu tiên trong đời tôi phát hiện ra rằng Johannesburg không chỉ là những khu ổ chuột bẩn thỉu, trơ trọi với những mái nhà lụp xụp chật chội, mà ở đó c̣n có những khu vực xanh tươi dành cho người da trắng với những con đường lát gạch và vỉa hè sạch sẽ, những ngôi nhà cùng mảnh vườn tươi tốt, những hồ bơi và sân tennis sang trọng.
Những người da đen làm việc trong các cơ ngơi này phải được phép sống trong các “khu đầy tớ” ở cuối vườn, và giấy phép này phải được gắn vào cuốn “sổ thông hành” đầy tính kỳ thị chủng tộc. Nếu không có cuốn sổ này, họ sẽ phải rời khỏi khu dành cho người da trắng trước khi màn đêm buông xuống.
Về giáo dục, chính quyền phân biệt chủng tộc ở Nam Phi đă thông qua một điều luật tuyên bố ngôn ngữ Afrikaans có nguồn gốc từ tiếng Hà Lan là ngôn ngữ “tối thượng” ở đất nước này và ép buộc học sinh, sinh viên phải sử dụng nó thay cho tiếng Anh.
Phong trào phản đối “ngôn ngữ của kẻ áp bức” này đă dẫn đến cuộc nổi dậy năm 1976 ở Soweto, nơi cảnh sát Nam Phi đă nổ súng vào 15.000 sinh viên đang diễu hành ḥa b́nh. H́nh ảnh về sự dă man của chính quyền Nam Phi này đă được lan truyền trên khắp thế giới, tạo ra một bước ngoặt lịch sử dẫn tới sự sụp đổ của chế độ apartheid, mở ra thời kỳ ḥa hợp dân tộc dưới sự dẫn dắt của nhà lănh đạo Nelson Mandela.
Khi chế độ phân biệt chủng tộc đầy man rợ và tàn bạo đó sụp đổ, chúng tôi đều rất băn khoăn trước chính sách ḥa hợp dân tộc và không trả thù người da trắng của Mandela. Khi người anh hùng dân tộc của Nam Phi này ra đi, chúng tôi có thể tự hào rằng ḿnh đă thực hiện đúng tôn chỉ mà nhà lănh đạo vĩ đại này đă đề ra, đó là “tha thứ nhưng không quên lăng”.”