Vietbf.com - Các chuyên gia nhận định quan hệ Mỹ-Trung không hề êm ả một chút nào, vì khi một cường quốc mới nổi sẽ đe dọa soán ngôi một cường quốc đang thống trị, như vậy, liệu Mỹ-Trung có thể kiểm soát được căng thẳng với tư cách là một cường quốc trỗi dậy và một cường quốc thống trị.
Cuộc gặp ngày 6-7.4 sẽ định hình quan hệ Mỹ-Trung. Ảnh minh họa.
Graham Allison, giám đốc Trung tâm Khoa học và các vấn đề quốc tế Belfer thuộc Đại học Harvard mới đây đã đưa ra những nhận định trên tờ Washington Post, về quan hệ Mỹ-Trung dưới thời Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Cái “bẫy Thucydides”
Theo ông Allison, một Trung Quốc trỗi dậy đang thách thức một Mỹ vốn quen với vị thế thống trị toàn cầu. Đóng góp của Mỹ cho sản lượng kinh tế toàn cầu giảm 22% trong năm 1980 xuống còn 16%, trong khi đóng góp của Trung Quốc tăng từ 2% lên 18% trong cùng giai đoạn.
Các sử gia thường nói rằng, khi một cường quốc trỗi dậy đe dọa soán ngôi một cường quốc đang thống trị, chuông báo động sẽ vang lên, như để cảnh báo mối nguy hiểm tiềm tàng.
Chuyên gia Graham Allison cảnh báo, Mỹ và Trung Quốc đang đi theo đúng con đường dẫn đến “bẫy Thucydides”. Thucydides là một sử gia Hy Lạp, người đã kể lại cuộc chiến ở thế kỷ 5 trước công nguyên giữa Sparta và Athens.
“Sự trỗi dậy của thành Athens và mối lo sợ ở Sparta đã khiến một cuộc chiến đẫm máu diễn ra như một sự tất yếu”, ông Allison giải thích về cái “bẫy Thucydides”.
Trong vòng 500 năm qua, sự trỗi dậy của một cường quốc đã làm gián đoạn vị thế thống trị của cường quốc khác 16 lần. Trong đó, 12 lần dẫn đến chiến tranh và 4 lần tránh được xung đột là nhờ các bên chủ động thay đổi cách tiếp cận.
Trong nhiệm kỳ chính quyền Trump, ông Allison dự đoán sẽ có một chuỗi sự kiện đối đầu giữa Trung Quốc và Mỹ. Hiện chưa rõ hai nhà lãnh đạo Mỹ-Trung sẽ xử lý mối quan hệ ra sao để không leo thang thành chiến tranh.
Sự tương đồng giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ-Trung
Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.
Chuyên gia Allison nhận định, nếu như Hollywood làm một bộ phim, lấy bối cảnh Mỹ đang trên con đường dẫn đến chiến tranh với Trung Quốc, thì ông Trump và ông Tập Cận Bình chính là hai nhà lãnh đạo phù hợp nhất.
Thoạt nhìn, tưởng như phong cách của hai lãnh đạo Mỹ-Trung đối lập. Dưới nhiều góc độ, họ lại phản chiếu hình ảnh của nhau.
Cả hai đều cam kết khôi phục sự vĩ đại của đất nước với một kế hoạch cụ thể. Khi lên nắm quyền năm 2012, ông Tập Cận Bình tuyên bố “Giấc mơ Trung Hoa”, kêu gọi khôi phục lại sự vĩ đại của Trung Quốc. Còn với ông Trump là khẩu hiệu “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”.
Cả hai đều tự hào về khả năng lãnh đạo độc đáo. Ông Trump cho rằng một mình có thể sửa chữa các vấn đề của nước Mỹ. Ông Tập thì được cho là đang củng cố quyền lực hơn bao giờ hết.
Theo chuyên gia Allison, cả ông Trump và Tập đều coi quốc gia kia là vật cản chính trong hành trình đạt tham vọng của mình. Do đó, khủng hoảng là điều khó tránh khỏi và sẽ dẫn đến hậu quả mà cả hai bên đều không mong muốn.
Những điểm nóng xung đột
Trung Quốc chắc chắn sẽ phản ứng nếu ông Trump tác động đến vấn đề Đài Loan.
Chuyên gia Allison nhận định, hiện có 3 yếu tố tạo thành điểm nóng, có thể châm ngòi xung đột Mỹ-Trung. Đó là vấn đề Đài Loan, chương trình hạt nhân Triều Tiên và mâu thuẫn thương mại.
Liệu xung đột thương mại có thể dẫn đến chiến tranh và kết thúc bằng các vụ nổ hạt nhân? - tác giả Allison đặt câu hỏi. Xét trong lịch sử, Nhật Bản tấn công Trân Châu cảng sau khi Mỹ áp đặt các biện pháp trừng phạt, đưa nước này vào cuộc chiến tranh thế giới, kết thúc bằng hai quả bom nguyên tử rơi xuống Hiroshima và Nagasaki.
Con đường thẳng dẫn đến chiến tranh Mỹ-Trung có thể là vấn đề Đài Loan. Trong giai đoạn chuyển tiếp chính quyền Mỹ, ông Trump khiến Trung Quốc giận dữ khi nhận điện thoại chúc mừng của lãnh đạo Đài Loan. Trong trường hợp Đài Loan (Trung Quốc) có sự thay đổi đột ngột về quan hệ với Trung Hoa đại lục, Bắc Kinh có thể tái diễn căng thẳng như “khủng hoảng tên lửa “ năm 1996.
Không một quan chức Trung Quốc hay Mỹ nào mà ông Allison nêu tên, nghi ngờ về khả năng Bắc Kinh lựa chọn chiến tranh, nếu như có khả năng để mất chủ quyền lãnh thổ, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích quốc gia.
Nếu Mỹ hỗ trợ Đài Loan, đưa Hải quân hộ tống tàu tiếp tế cho hòn đảo này, Trung Quốc có thể tìm cách đánh chìm tàu Mỹ. Để ngăn Trung Quốc trấn áp Đài Loan, Mỹ sẽ phải tấn công phủ đầu căn cứ tên lửa của Bắc Kinh, dẫn đến chiến tranh trên diện rộng.
Ông Trump từng nhiều lần cáo buộc Trung Quốc cạnh tranh thương mại không sòng phẳng và thao túng tiền tệ.
Triều Tiên lại là một chất xúc tác khác, có thể dẫn đến cuộc chiến tranh mà không ai mong muốn.
Trong hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Trung sắp tới, người ta cho rằng ông Trump sẽ đề nghị ông Tập gây áp lực hơn với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un để kiềm chế chương trình hạt nhân của Triều Tiên. Nếu Trung Quốc không hành động, ông Trump tự mình xử lý vấn đề Triều Tiên, không để cho Bình Nhưỡng sở hữu vũ khí hạt nhân đe dọa Mỹ.
Lầu Năm Góc đã chuẩn bị sẵn kế hoạch quân sự nhằm vào Triều Tiên, bao gồm dội “bão lửa” phủ đầu bằng 600 quả tên lửa hành trình Tomahawk và bom thông minh. Nếu Mỹ tấn công Triều Tiên thì việc nổ ra Chiến tranh Triều Tiên lần 2 là điều khó tránh khỏi. Ông Allison nhận định, kịch bản như vậy sớm muộn cũng khiến Mỹ và Trung Quốc đụng độ nhau.
Bên cạnh đó, đặc nhiệm Mỹ đã sẵn sàng cho các hoạt động đột kích vào Triều Tiên, kiểm soát kho vũ khí hạt nhân. Nhưng các khu vực này lại giáp biên giới Trung Quốc, dẫn đến khả năng đặc nhiệm Trung Quốc cũng có mặt.
Raymond Thomas, cựu tư lệnh Bộ chỉ huy phối hợp các hoạt động đặc biệt Mỹ (JSOC) cảnh báo, cố gắng kiểm soát kho vũ khí hạt nhân Triều Tiên sẽ dẫn đến việc lực lượng Mỹ và Trung Quốc “gặp nhau”. Chỉ cần sự cố nhỏ cũng sẽ dẫn đến việc bùng nổ những hành động đáp trả quân sự từ hai phía.
Kể từ khi lên nắm quyền, ông Trump cam kết giải quyết vấn đề hạt nhân Triều Tiên.
Như vậy, liệu Mỹ-Trung có thể kiểm soát căng thẳng với tư cách là một cường quốc trỗi dậy và một cường quốc thống trị? Tác giả Allison cho rằng, câu trả lời là có.
Ông Tập Cận Bình và cựu Tổng thống Barack Obama thậm chí đã bàn tới “bẫy Thucydides” trong hội nghị thượng đỉnh năm 2015 nhưng không thống nhất được biện pháp để tránh cái bẫy này. Ông Tập đề xuất “hình thức quan hệ nước lớn kiểu mới”, xoay quanh lợi ích cốt lõi của Trung Quốc nhưng ông Obama không đồng ý.
Chuyên gia Graham Allison kết luận, ông Trump và ông Tập đang có cơ hội lớn để định hình mối quan hệ quan trọng nhất thế kỷ 21. Điều quan trọng nhất trong cuộc gặp lần này là liệu hai lãnh đạo có nhận ra nguy cơ xung đột trước mắt và có chủ động muốn tránh nguy cơ đó hay không.
