Là chuyên gia hàng đầu với nhiều thành tựu lớn trong công tác nghiên cứu bảo vệ môi trường, GS Vơ Quư từng được Tạp chí Time b́nh chọn là người hùng về môi trường. Ông c̣n là Nhà giáo nhân dân, lúc nào cũng đau đáu trăn trở về sự nghiệp trồng người. Giáo dục được ông xem là giải pháp đầu tiên để nâng cao ư thức của người dân trong việc bảo vệ môi trường sống đang ngày càng xuống cấp trầm trọng... PV: Đă ở tuổi xưa nay hiếm, ông vẫn c̣n lăn lộn với công việc, v́ “vẫn c̣n nhiều việc phải làm lắm” như ông nói. Hiện tại, công việc nào được ông xem là quan trọng nhất, thưa ông?
GS Vơ Quư: Một trong những việc quan trọng và thường xuyên hiện nay của tôi là tham gia nhóm đối thoại Việt - Mỹ về vấn đề chất độc da cam của Việt Nam. Là người nghiên cứu về môi trường và cũng có chút uy tín trên quốc tế nên tôi được mời tham gia nhóm đối thoại này từ lúc khởi đầu năm 2007 đến nay, cùng với những nhà khoa học, chính khách tên tuổi của cả hai phía. Phía ta có bà Tôn Nữ Thị Ninh - nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội; ông Bùi Thế Giang - Vụ trưởng Vụ Đối ngoại của Trung ương Đảng; Đại sứ Ngô Quang Xuân. Hiện nay, nhóm đối thoại phía ta có 5 người: Đại sứ Hà Huy Thông; ông Đỗ Hoàng Long - Vụ trưởng Vụ Đối ngoại của Trung ương Đảng; Giáo sư, bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng - nguyên Giám đốc Bệnh viện Từ Dũ; Trung tướng Phùng Khắc Đăng - Phó chủ tịch Hội Cựu chiến binh và tôi. Công việc của nhóm đối thoại là kêu gọi, vận động các chính phủ, các tổ chức xă hội và mọi người, nhất là chính phủ và các tổ chức Mỹ cùng hợp tác giải quyết hậu quả của chất độc da cam/dioxin ở Việt Nam.
Ngoài việc tham gia đào tạo đội ngũ cán bộ trẻ về môi trường, tôi cho rằng, công tác phổ biến khoa học cũng hết sức quan trọng, v́ thế mà tôi tham gia công tác này một cách tích cực. Trước đây, trong 8 năm liên tục, tôi thường xuyên xuất hiện trong chương tŕnh KCT hàng tuần của Đài Truyền h́nh Việt Nam để nói về môi trường. Khi tham gia chương tŕnh, tôi cũng không ngờ lại được mọi tầng lớp nhân dân quan tâm đến như vậy. Từ bác xe ôm đến đứa trẻ con ai cũng biết đến, đi đâu cũng bị nhận ra, không trốn được. Ở các thôn xóm xa xôi, trẻ em gặp tôi là đi theo rồi bảo: Cháu biết ông rồi, ông hay nói trên tivi, hôm qua cháu mới nghe ông nói về con ruồi. Tôi rất vui v́ được mọi người đón nhận và hy vọng đă góp được chút hiểu biết cho họ về vấn đề môi trường…
Giáo sư Vơ Quư
PV: Chứng tỏ người dân quan tâm đến điều ông nói, đến môi trường. Nhưng thực tế th́ ư thức bảo vệ môi trường của người Việt ḿnh c̣n rất kém. Theo ông, đó có phải là nghịch lư không? Và nguyên nhân của t́nh trạng này là ǵ?
GS Vơ Quư: Họ nghe, c̣n thấm đến đâu th́ không biết. Kỳ thực, mỗi lần làm chương tŕnh, tuy chỉ có hơn dăm phút nhưng tôi vẫn cố gắng đưa lên nhiều h́nh ảnh về các loài sinh vật và thiên nhiên. Mục tiêu của tôi là truyền cho người xem, người nghe t́nh yêu thiên nhiên. Tôi luôn nói về những cái đẹp, những điều bổ ích của thiên nhiên, của rừng núi, của các loài động vật đối với cuộc sống của con người. Tất cả nhằm mục đích giúp người nghe hiểu rằng thiên nhiên và các loài sinh vật rất có ích cho con người, cho sự phát triển của con người. Mỗi lần một chủ đề, chuẩn bị công phu, chọn lọc h́nh kỹ càng. H́nh th́ do quốc tế gửi tặng. Họ gửi về cho tôi rất nhiều phim. Tôi chỉ cần chọn lọc h́nh ảnh, ghép thành phim minh họa cho câu chuyện ḿnh đang muốn nói đến. Sau đó cố gắng tŕnh bày thật dễ hiểu, sinh động để mọi người dễ tiếp nhận. Tôi cho rằng, không chỉ có nghiên cứu khoa học mà ngay cả phổ biến khoa học cũng phải luôn được chú ư.
PV: Thưa ông, cũng là con người, tại sao phương Tây họ yêu quư thiên nhiên hơn chúng ta?
GS Vơ Quư: Họ được giáo dục từ lâu, họ đă biết việc đó từ lâu rồi. Trong quá tŕnh dài hàng trăm năm, họ giáo dục con người họ t́nh yêu thiên nhiên. C̣n ta th́ đang trong quá tŕnh xây dựng và phát triển, nhưng thiếu quy hoạch, thiếu hiểu biết, xem các loại tài nguyên là của chùa, mạnh ai người nấy khai thác, nên lợi th́ ít mà hại th́ nhiều, gây rất nhiều tổn thất cho đất nước, cho xă hội.
PV: Tôi nghĩ Việt Nam cũng có Luật Bảo vệ môi trường từ lâu rồi chứ?
GS Vơ Quư: Luật có nhưng không thực hiện một cách nghiêm túc v́ nhiều lư do khác nhau. Đây là điều lo lắng của tôi trong hàng chục năm nay. Tất nhiên, những nỗ lực của Nhà nước, của các nhà môi trường học ở Việt Nam cũng đă đạt được một số kết quả nào đó. Bây giờ, nhiều cơ quan, nhiều cán bộ lănh đạo đă nói khá nhiều về môi trường, về phát triển bền vững, nhưng rất tiếc là trong thực tế vẫn c̣n nhiều điều hết sức bê bối, bức xúc cần sớm được giải quyết.
PV: Thay đổi ư thức, tư duy của cả một cộng đồng là điều không dễ…
GS Vơ Quư: Thay đổi ư thức là vấn đề lớn, cho một hai người th́ dễ nhưng cho cả xă hội th́ không dễ chút nào. Cũng giống như trồng cây, trồng một cây th́ dù ở đâu, khó khăn mấy cũng có thể làm cho cây sống được. Nhưng trồng cả hàng ngàn hécta rừng th́ không dễ chút nào. Càng không có nghĩa là đă trồng được một cái cây th́ có thể trồng được cả cánh rừng. Như giáo dục cũng vậy, có thể dạy bảo một người khá dễ dàng, nhưng cho cả hàng ngàn người th́ không dễ. Đó là vấn đề hết sức phức tạp, phải huy động rất nhiều nguồn lực, phải có hiểu biết sâu rộng và cả kinh nghiệm thực tiễn.
PV: Dù khó nhưng đây thực sự là việc không thể không làm. Nếu là việc nhất định phải làm th́ nên bắt đầu từ đâu, thưa ông?
GS Vơ Quư: Có lẽ phải bắt đầu từ giáo dục.
PV: Nhưng bản thân ngành giáo dục cũng đang gặp phải vô số vấn đề bất cập, gần như đang không có lối thoát…
GS Vơ Quư: Nh́n chung đúng là như thế. Riêng giáo dục, tôi đă có vinh dự được dạy các cấp từ thấp nhất đến đại học, cả b́nh dân học vụ, trường phổ thông lao động cho cán bộ cách mạng vào những năm đầu sau khi ta tuyên bố độc lập. Tôi thấy, ngày xưa, ở nước ta người thầy được kính trọng tuyệt đối. Dù tuổi thầy có thể kém hơn tṛ nhiều nhưng bao giờ tṛ cũng kính thầy, đă ngồi trong lớp là thưa thầy xưng con. Dạy những người như thế ḿnh không dám lơ là, phải dạy hết ḿnh. Phụ huynh cũng thế, t́nh cờ gặp thầy dạy con ḿnh, dù lớn tuổi hơn thầy rất nhiều nhưng lập tức cung kính cúi chào, thậm chí tiếp thầy ở nhà là cứ phải quần áo dài, khăn đóng đàng hoàng. Nhân dân đối với thầy như thế, làm sao thầy dám không tốt được? Xă hội xung quanh tôn trọng người thầy, xem người đi dạy đúng nghĩa là bậc thầy. Nên người thầy phải là người có hiểu biết rộng, cả về những vấn đề xă hội để có cách ứng xử cho phải đạo. Người ta tôn trọng thầy là v́ ông ấy có đạo đức, gương mẫu, là tấm gương sáng cho mọi người noi theo. Bởi thế, người thầy phải luôn rèn luyện bản thân để có thể đáp ứng mong mỏi của xă hội.
PV: Nhưng muốn người dân tôn trọng th́ trước hết người thầy phải tốt đă…
GS Vơ Quư: Đúng là hai vế song song. Thầy mà bị coi thường, theo tôi, trước tiên là do thầy, không phải do xă hội. Thầy không tốt sao đ̣i hỏi xă hội tôn trọng?
PV: Đạo đức của thầy có “nội hàm” như thế nào, thưa ông? Hay nói cách khác, một người thầy như thế nào được xem là “có đạo đức”.
GS Vơ Quư: Đạo đức của người thầy phải cao và có thể nói là không có giới hạn trên. Đạo đức càng cao, người thầy càng được tôn trọng. Để có thể trở thành một người thầy, điều tối thiểu phải có là không được vi phạm pháp luật, không có những hành động vi phạm phong tục tập quán địa phương, phải cố gắng là tấm gương cho học sinh và cho mọi người noi theo. Ngoài việc rèn luyện đạo đức, người thầy phải luôn trau đồi chuyên môn để làm cho học tṛ say sưa với bài giảng của ḿnh. Ngành giáo dục có lẽ cần phấn đấu để sớm đạt được những điều quan trọng đó: “thầy phải ra thầy…”.
PV: Nếu mỗi người thầy đều là gương sáng th́ có thể thay đổi được đức tin của xă hội về giáo dục hiện nay không thưa ông?
GS Vơ Quư: Vai tṛ của người thầy rất quan trọng nhưng không phải là tất cả. Có lẽ sự lănh đạo, tổ chức của Nhà nước có vai tṛ quyết định. Về sự bê bối của giáo dục hiện nay, điều quan trọng là phải xem lại quan điểm giáo dục, xem lại cả hệ thống tổ chức và quản lư có sai sót ǵ để điều chỉnh cho phù hợp. Tuy tham gia công tác giáo dục đă lâu, nhưng tôi không nghiên cứu sâu về tổ chức giáo dục, nên cũng không dám đề xuất ư kiến to tát ǵ. Nh́n chung, chúng ta đang rất lúng túng về những điều bất cập về giáo dục, từ cấp phổ thông đến đại học. Theo tôi, chiến lược và mục tiêu của giáo dục nước ta hiện nay đă không c̣n phù hợp nữa, v́ thế cải cách măi mà vẫn không thành. Nên xác định rơ mục tiêu giáo dục của nước ta là ǵ? Lấy ví dụ giáo dục phổ thông, cần phải tạo được con người như thế nào về kiến thức và về đạo đức để đáp ứng được nhu cầu xây dựng đất nước ta trong t́nh h́nh hiện tại.
Thế th́ phải học cái ǵ? Và dạy như thế nào? Kiến thức của nhân loại ngày càng nhiều, v́ thế phải chọn lọc một cách thận trọng những kiến thức cơ bản nhất, không ôm đồm, có thể đáp ứng được yêu cầu đă xác định, mà không quá nặng nề. Đó là điều cần phải được làm sớm. Tiếp theo, tại cấp học phổ thông, phải rèn luyện cho học sinh đạt được những đạo đức cơ bản của một người công dân của một nước xă hội chủ nghĩa. Trong nhà trường luôn nói “tiên học lễ hậu học văn”, nhưng trên thực tế, c̣n lâu chúng ta mới đạt được yêu cầu đó. Tôi có cảm giác con người sống trong xă hội ta hiện nay đang hoàn toàn vô cảm. Mọi hành động đều v́ tiền là chính. Cải thiện được vấn đề này quả là điều hết sức khó khăn.
Giáo sư Vơ Quư đi điền dă
PV: Bậc làm cha làm mẹ bây giờ lo lắm, không biết dạy con thế nào, tương lai con sẽ thành người như thế nào…?
GS Vơ Quư: Đạo đức của con người ngày càng sa sút. Đây là trách nhiệm của cả xă hội, nhưng nhà trường cũng có phần quan trọng. Nguyên do là mục tiêu của giáo dục phổ thông không rơ. Nếu không làm rơ th́ dù cải cách mấy cũng khó đạt, càng cải cách càng rối, càng tốn tiền. Hơn nữa, lănh đạo của ngành giáo dục lâu nay toàn chạy theo h́nh thức. Thi đua cũng h́nh thức. Kết quả cũng h́nh thức. Tất cả mọi thứ khen thưởng đều h́nh thức. Nếu cứ chạy theo h́nh thức măi thế th́ giáo dục của chúng ta sẽ ngày càng tụt dốc. Lớp nào cũng phấn đấu 100% học tṛ giỏi. Làm ǵ có trong thực tế? Nếu đúng như thế th́ nước ta đă nhất về giáo dục rồi.
Ở trường học hiện nay chỉ có hai thứ: điểm và thi cử. Cả thầy và tṛ phải làm thế nào để ai cũng phải đậu cả. Thế là học thêm, thế là mua điểm. Nhiều trường phổ thông và cả ở một số trường đại học, giống như một công trường thi cử. Ai cũng nháo nhào t́m cái bằng, c̣n cái bằng đó để làm ǵ th́ không quan trọng, có dùng đến hay không cũng không quan trọng. Đó là điều rất tệ.
PV: Lại phải hỏi ông một câu cũ mèm: nên cải cách thế nào?
GS Vơ Quư: Phê phán th́ rất dễ, nhưng làm th́ khó lắm. Tôi nói thật đấy. Hiện nay, mọi thứ đang rối, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang thực hiện cải cách, nhưng xem ra kết quả không được khả quan. Có lẽ nên dừng lại một năm để xem lại tổng thể, rồi xây dựng một kế hoạch lâu dài, đồng bộ, lấy ư kiến của đội ngũ chuyên gia giỏi về giáo dục, trước lúc thực hiện. Có thể là một cuộc cách mạng về giáo dục. Đào tạo đội ngũ giáo viên cũng hết sức quan trọng. Nâng cao tŕnh độ đào tạo của Trường ĐH Sư phạm, chọn học sinh giỏi có tâm vào học ngành sư phạm.
PV: Ông cũng là người đi nước ngoài nhiều, nhận nhiều giải thưởng danh giá bậc nhất của quốc tế, cá nhân ông thấy người Việt ḿnh có ǵ thua kém “người ta”?
GS Vơ Quư: Nếu chăm chỉ th́ chúng ta không thua kém ai. Cố Tổng bí thư Lê Duẩn từng hỏi tôi: “Chúng ta có nhiều người giỏi như thế, tại sao không có nhà khoa học nào làm nên chuyện lớn?”. Tôi đáp: “Đồng chí không nên trách các nhà khoa học, v́ dù có giỏi đến mấy th́ mỗi cá nhân nhà khoa học riêng lẻ cũng không làm được việc ǵ lớn. Muốn các nhà khoa học làm được các việc lớn th́ phải có tổ chức, tạo điều kiện, trao trách nhiệm và tin tưởng vào họ. Đó là trách nhiệm của đồng chí v́ đồng chí là Tổng bí thư”.
Chỉ c̣n gần chục năm nữa nước ta đă trở thành một nước công nghiệp tiên tiến, ai sẽ là người quản lư một đất nước công nghiệp, nếu không phải là các nhà khoa học? Phải nghĩ đến việc đào tạo đội ngũ các nhà khoa học giỏi ngay từ bây giờ, không th́ không kịp. Tôi nói là đào tạo thật sự, chứ không phải kiểu h́nh thức thi đua đào tạo cho đủ mấy vạn tiến sĩ đâu...
PV: Quay lại với vấn đề môi trường, xin hỏi ông đúng bằng câu nói của chính ông: “Phải làm ǵ để không chỉ ǵn giữ mà c̣n phát huy những điều kiện tốt đẹp của môi trường, đem lại nguồn lợi cho đất nước ḿnh?”.
GS Vơ Quư: Vừa rồi, Đảng có lấy ư kiến về dự thảo nghị quyết về biến đổi khí hậu và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Tôi có phát biểu là trong bản dự thảo nghị quyết này không hề nhắc đến nhân dân. Nhân dân chính là người phát hiện đề xuất các vấn đề về môi trường, cũng như những bức xúc, bất cập hiện tại. Nhân dân cũng là người trực tiếp chịu thiệt tḥi về ô nhiễm môi trường, tài nguyên thất thoát, chất thải độc hại. Nhân dân là ai? C̣n là các nhà báo, những người lắng nghe ư kiến của dân, phát hiện ở đâu có sai phạm và tuyên truyền rộng răi trong dư luận. Nhân dân là ai? Là các nhà khoa học, những người đề xuất giải pháp giải quyết. Thế mà trong dự thảo nghị quyết chẳng có câu nào, ḍng nào nhắc đến họ.
Đến 2020, khi nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp hiện đại, thế nào cũng sẽ có thêm nhà máy, nhà cao tầng, đường xá, để làm được việc đó chúng ta phải vay vốn, thuê chuyên gia quốc tế. Nhưng hăy nghĩ đến chuyện sau khi chuyên gia về th́ ai sẽ quản lư? Các nhà khoa học Việt Nam chứ c̣n ai? Cứ như bây giờ, nếu chúng ta vẫn c̣n coi thường các nhà khoa học, coi thường ư kiến của họ th́ chắc chắn không bao giờ chúng ta trở thành một nước công nghiệp thực sự. Phải có những nhà khoa học của Việt Nam th́ mới quản lư được. Nói thật, đừng trông chờ vào mấy cụ đă nghỉ hưu như chúng tôi, chẳng c̣n sức làm ǵ đâu. Cần đào tạo đội ngũ trẻ, có kế hoạch đào tạo nghiêm túc, tin tưởng vào họ. Có thế th́ chúng ta mới có đội ngũ các nhà khoa học đủ tŕnh độ quản lư một đất nước công nghiệp trong tương lai.
PV: Xin cảm ơn giáo sư!
| | Giáo sư Vơ Quư là người Việt Nam đầu tiên nhận giải thưởng MIDORI về đa dạng sinh học | Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Vơ Quư là nhà giáo, nhà sinh học Việt Nam. Ông là người thứ hai của châu Á được trao giải thưởng Hành tinh xanh của tổ chức ASAHI, Nhật Bản năm 2003. Đây là một giải thưởng quốc tế lớn nhất về môi trường, có giá trị tương đương với giải thưởng Nobel (v́ Nobel không có phần thưởng dành cho môi trường) được trao cho những cá nhân và tổ chức đă có thành tích nổi bật trong lĩnh vực này. Trị giá giải thưởng là 50 triệu yen, tương đương 6 tỉ đồng Việt Nam. Và ông đă dành tất cả số tiền đó cho việc bảo vệ môi trường…
|
Thành Lê (thực hiện)
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
Giáo sư Vơ Quư: Làm việc ǵ cũng phải nghĩ cho dân đầu tiên
