|
Đầu tháng 3/2025, Tổng thống Trump đã gửi cho Đại giáo chủ Ali Khamenei một lá thư, bày tỏ hy vọng Iran sẽ đồng ý đối thoại với Mỹ về một thỏa thuận hạt nhân. Tuy nhiên, chưa kịp để Iran trả lời, Mỹ đã tiến hành loạt động thái trừng phạt nhắm vào nước này, nhằm nhanh chóng đạt được mục tiêu đề ra trong thư.
Lá thư của ông Trump nêu rõ: Tehran phải chấp nhận đàm phán một thỏa thuận hạt nhân mới với Mỹ hoặc Washington sẽ tiến hành chiến dịch quân sự nhằm phá hủy hệ thống làm giàu urani tại nước này.
Một báo cáo do Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) công bố trong tháng này cho thấy Iran đã mở rộng đáng kể sản lượng uranium làm giàu ở mức cao và tiếp tục gia tăng kho dự trữ vật liệu nguyên tử gần đạt cấp độ vũ khí, rút ngắn đáng kể thời gian cần thiết để chế tạo một thiết bị hạt nhân. Báo cáo trên không chỉ làm dấy lên quan ngại ở Mỹ mà còn khiến châu Âu – các quốc gia vẫn tham gia thỏa thuận hạt nhân từ thời cựu Tổng thống Obama, không khỏi lo lắng. Thỏa thuận này yêu cầu Iran từ bỏ phần lớn chương trình làm giàu uranium để đổi lấy việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt.
Trong nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên, ông Trump đã rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran, gọi đó là một "thỏa thuận tệ hại" và cam kết sẽ đàm phán một thỏa thuận tốt hơn. Tuy vậy, tới nay, vẫn chưa có dấu hiệu cho thấy Mỹ và Iran sẽ ngồi vào đàm phán, thậm chí là vài ngày sau khi bức thư của ông Trump được chuyển tới lãnh tụ tối cao Iran.
Quan hệ Mỹ-Iran trở “nóng”
“Mọi phương án đều đang được cân nhắc”, Cố vấn an ninh quốc gia Nhà Trắng Michael Waltz tuyên bố ngày 16/3 trên chương trình “This Week” của ABC. Ông Waltz cảnh báo rằng nếu Iran không “giao nộp tên lửa, vũ khí hóa học và chấm dứt làm giàu uranium”, nước này có thể đối diện với “hàng loạt hậu quả nghiêm trọng”.
Tuyên bố của ông Waltz được đưa ra ngay sau cuộc tấn công quy mô lớn của Mỹ cuối tuần trước nhằm vào lực lượng Houthi ở Yemen. Trong một bài đăng trên trang cá nhân X, nhà lãnh đạo Washington nhấn mạnh rằng nếu Tehran không ngay lập tức chấm dứt sự hỗ trợ dành cho Houthi, “Mỹ sẽ buộc Iran phải chịu trách nhiệm hoàn toàn và chắc chắn sẽ không nương tay”.
Dù những cuộc khẩu chiến giữa Washington và Tehran không phải chuyện hiếm nhưng quyết định mới đây của ông Trump lại là một câu chuyện khác. Ông Waltz nhấn mạnh rằng cuộc tấn công vào cuối tuần qua nhằm vào Houthis là “khác biệt”, cả về quy mô quân sự lẫn ý nghĩa chính trị ẩn đằng sau đó.
“Iran không chỉ tài trợ, cung cấp nguồn lực và huấn luyện mà còn giúp Houthi nhắm vào các tàu chiến Mỹ cũng như thương mại toàn cầu, thậm chí đóng cửa hai trong số các tuyến hàng hải chiến lược quan trọng nhất thế giới”, ông Waltz nói.
Trước đó, ngay khi vừa gửi thư mời đàm phán cho Iran, Washington đã lập tức công bố lệnh trừng phạt mới nhắm vào ngành công nghiệp dầu mỏ của Tehran, một phần trong chiến dịch "gây sức ép tối đa" mà ông Trump đã khởi động theo sắc lệnh hành pháp ban hành vào tháng trước.
Đòn tấn công “kép” của Nhà Trắng đã khiến phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Iran Esmaeil Baghaei ngày 14/3 lên tiếng chỉ trích Mỹ “hai mặt”, đồng thời cảnh báo rằng Washington sẽ phải chịu trách nhiệm về “hậu quả và tác động của những hành động đơn phương và bất hợp pháp như vậy”.
Lãnh tụ Khamenei cũng tuyên bố hành động của ông Trump chỉ là một “chiêu trò đánh lừa dư luận” và cho biết Tehran sẽ không khuất phục trước “những thế lực bắt nạt”. Trong khi đó, Bộ trưởng Ngoại giao Iran, Abbas Araghchi ngày 16/3 có bài đăng trên nền tảng X, khẳng định rằng “chính phủ Mỹ không có quyền quyết định chính sách đối ngoại của Iran. Kỷ nguyên đó đã chấm dứt vào năm 1979", nhắc tới cuộc Cách mạng Hồi giáo dẫn đến việc Tehran chiếm giữ Đại sứ quán Mỹ.
Houthi ngày 16/3 cũng tuyên bố đã bắn 18 tên lửa đạn đạo, tên lửa hành trình cùng một máy bay không người lái vào tàu sân bay USS Harry S. Truman và các tàu hộ tống của Mỹ trên Biển Đỏ.
Quan điểm của các bên liên quan
Trong khi đó, Anh, Pháp và Đức đã tổ chức các cuộc đàm phán kín với các đại diện của Iran tại Geneva, tìm kiếm một giải pháp ngoại giao. Tuy nhiên, các nước này cũng cảnh báo rằng nếu Tehran không nhượng bộ, châu Âu có thể kích hoạt điều khoản "bật lại" trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015, qua đó tái áp đặt một loạt lệnh trừng phạt quốc tế đối với nước này. Điều khoản này, cùng với nghị quyết của Liên Hợp Quốc, vốn cấm Iran phát triển chương trình tên lửa đạn đạo, sẽ hết hạn vào tháng 10/2025, cùng với phần còn lại của thỏa thuận.
Bộ Ngoại giao Đức khi được hỏi về lập trường của châu Âu đã khẳng định: “Chúng tôi vẫn sẽ tiếp tục tham gia. Mục tiêu của chúng tôi là theo đuổi một giải pháp ngoại giao cho chương trình hạt nhân của Iran”.
Các quốc gia vùng Vịnh cũng đang đóng vai trò trung gian giữa Mỹ và Iran. Bức thư của Tổng thống Trump gửi đến Đại giáo chủ Ali Khamenei đã được cựu Ngoại trưởng UAE Anwar Gargash và hiện là cố vấn cấp cao của Tổng thống UAE, chuyển đến Tehran vào ngày 12/3. Trước đó một tuần, Thứ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi cũng có cuộc gặp với người đồng cấp Oman tại Muscat, địa điểm từng diễn ra các cuộc đàm phán bí mật nhưng bất thành giữa Mỹ và Iran dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden.
Ở chiều hướng ngược lại, Israel công khai khẳng định rằng chương trình hạt nhân của Iran và sự hậu thuẫn của Tehran đối với các nhóm vũ trang như Hezbollah, Hamas và Houthi chỉ có thể bị ngăn chặn bằng hành động quân sự mà nước này mong muốn đươc thực hiện với sự hỗ trợ của Mỹ.
Dưới thời Tổng thống Joe Biden, Mỹ hai lần triển khai không quân và hải quân vào năm 2024 để hỗ trợ Israel chống lại các cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái từ Iran. Tuy nhiên, ông Biden nhấn mạnh rằng sự hỗ trợ của Mỹ chỉ giới hạn ở mục đích phòng thủ và Washington sẽ không tiến hành các cuộc tấn công trực tiếp vào lãnh thổ Iran.
Tháng trước, sau cuộc gặp với Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố: “Israel và Mỹ sát cánh cùng nhau trong việc đối phó với mối đe dọa từ Iran”. Ông cho biết cả hai bên đều đồng thuận rằng Tehran không được phép sở hữu vũ khí hạt nhân và các hành động gây hấn của Iran trong khu vực cần bị đẩy lùi.
Ông Netanyahu cũng khẳng định Israel đã “giáng một đòn mạnh vào Iran” kể từ khi cuộc chiến ở Gaza bùng phát. Ông nhấn mạnh: “Dưới sự lãnh đạo mạnh mẽ của Tổng thống Trump, tôi không nghi ngờ gì rằng chúng ta có thể và sẽ hoàn thành công việc”.
Khả năng Iran chấp nhận đàm phán với Mỹ
Trong khi đó, ông chủ Nhà Trắng vẫn cho rằng Iran sớm muộn sẽ ngồi vào bàn đàm phán do nền kinh tế nước này suy yếu, làm giảm khả năng chống chọi với các lệnh trừng phạt ngày một khắc nghiệt hơn.
Những yêu cầu mới từ chính quyền Trump hiện dường như đã vượt xa các điều khoản của thỏa thuận cũ, vốn cho phép Iran làm giàu uranium ở mức thấp cho mục đích dân sự. Khi được hỏi về những điều kiện có thể dẫn đến hành động quân sự của Mỹ đối với Iran, người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Brian Hughes trả lời qua email rằng: “Chính quyền Iran phải chứng minh rằng họ đã hoàn toàn chấm dứt chương trình làm giàu uranium và phát triển vũ khí”.
Ông Howard Solomon, đại diện tạm thời của Mỹ tại IAEA, tuyên bố trong cuộc họp hội đồng quản trị của cơ quan này vào ngày 4/3 rằng: “Nếu Iran thực sự mong muốn đạt được một thỏa thuận, bước đầu tiên phải là chấm dứt các hoạt động hạt nhân leo thang, tuân thủ các nghĩa vụ về thanh sát, xây dựng lòng tin với cộng đồng quốc tế và cho phép IAEA xác nhận rằng chương trình hạt nhân của họ chỉ phục vụ mục đích hòa bình”.
“Chúng tôi hy vọng chính quyền Iran sẽ đặt lợi ích quốc gia và người dân của họ lên trên hết”, ông Hughes nhấn mạnh.
VietBF@sưu tập
|
|
