Nhiều quốc gia muốn trừng phạt YouTube vì lan truyền tin giả

Nhiều kênh trên YouTube đang lừa người tiêu dùng đọc tin và kiếm tiền bằng cách sao chép tin tức từ các báo nổi tiếng, "chế" các tiêu đề và hình ảnh gây ra nhiều hiểu lầm.

Tại Việt Nam, nếu mở ứng dụng YouTube và kiểm tra mục "Trending", là những video được quan tâm nhiều nhất, đôi lúc bạn sẽ gặp một video về tin tức. Điều đó cho thấy người tiêu dùng Việt Nam có thói quen nghe, xem video cập nhật tin tức trên YouTube.

Tuy nhiên, có rất nhiều kênh đưa tin trên YouTube đã sử dụng nhiều yếu tố "tin giả" để gây ra sự chú ý. Ngày 5/10, video với tiêu đề "Nóng: Công an đã bắt được cô dâu bùng 150 mâm cỗ ở Điện Biên" lọt vào top 12 thịnh hành ở Việt Nam, nhưng sử dụng ảnh bìa của một vụ án khác.

Tựa đề video cũng sai sự thật khi nhấn mạnh vào việc cô gái bị công an bắt, dù thực tế cô gái này chỉ lên làm việc tại cơ quan công an. Nội dung bên trong chỉ là giọng đọc lại lần lượt 3 bài báo của 2 trang tin điện tử khác nhau.


Các kênh video đăng tải tin tức "hoạt động như những cỗ máy không ngừng nghỉ", theo nhận xét của một công ty phân tích về "trào lưu tin giả" trên YouTube

Trên thế giới, tình trạng phát tán "tin giả" kiểu này cũng thường xuyên diễn ra. Nhiều cơ quan báo chí đã lên tiếng phản đối cách làm của những kênh trên YouTube. Các cơ quan quản lý cũng kêu gọi YouTube phải chịu trách nhiệm và trả tiền cho bản quyền về các tin tức khai thác trên nền tảng này.

Vi phạm bản quyền, giả làm nguồn tin để "câu view"
Theo xu thế hiện nay, nhiều báo và trang tin lớn trên thế giới ngày nay cũng phải tạo tài khoản trên các nền tảng như YouTube để đưa các thông tin do mình phát hành. Tuy nhiên, các nguồn tin này lại phải cạnh tranh với chính những kênh tuy cũng đặt tên là "tin tức", nhưng trên thực tế là ăn cắp bản quyền rồi chỉnh sửa tin từ các giới truyền thông báo chí.

Họ sử dụng hình ảnh thật trong các bản tin, nhưng cố tình chỉnh sửa các chi tiết nhỏ để gây chú ý, và thường được chèn những tựa đề giật gân, sai sự thật và gây nhiều tranh cãi.

Khi bấm vào video, nội dung có thể là tổng hợp của những tin tức chính xác, nhưng người xem nếu không để ý có thể sẽ mắc lừa ngay từ tựa đề "giựt gân" và hình ảnh "nóng bỏng", "nhạy cảm".


Những video về tin tức với phần tựa đề "giựt gân", hình ảnh "nóng bỏng" gây hiểu lầm lại thu hút rất nhiều lượt xem. (Ảnh: Plasticity)

Việc tổng hợp tin tức như vậy được chính YouTube "hậu thuẫn" bằng thuật toán, trong đó những video tin nóng sẽ tự động được đưa vào phần khuyến cáo của những chủ đề được mọi người quan tâm nhất.

Theo CNN, việc những kênh về tin tức chỉ đơn thuần tổng hợp, vi phạm bản quyền của các nguồn tin lớn vẫn có được hàng triệu lượt xem cho thấy YouTube chưa chuẩn bị tốt để chống lại tin giả trên nền tảng của mình.

"Sự thật là những mạng lưới này vẫn tồn tại và phát triển trên các mạng xã hội như YouTube, sau gần 2 năm kể từ khi chúng bị phát hiện cho thấy các mạng xã hội quá lớn để có thể tìm kiếm và phân tích các mạng lưới tin giả bằng những giải pháp tự động", Plasticity, một công ty nghiên cứu về xử lý ngôn ngữ tự nhiên tại San Francisco, California nhận định trong một báo cáo năm 2019.


Ảnh bìa, tiêu đề video và cả những dòng chữ được chèn vào ảnh là những chi tiết khiến cho người xem thấy tò mò, bấm vào video. (Ảnh: CNN)

"Sự chuyên nghiệp của các kênh này khiến cho tôi bất ngờ. Chúng hoạt động như những cỗ máy không ngừng nghỉ, liên tục đưa ra nội dung mới với ảnh và tựa đề sai lệch mỗi giờ".

"Khi tài khoản bị xóa hoặc chặn, họ ngay lập tức tạo ra tài khoản mới chỉ trong vài giờ. Chiến thuật sử dụng để vượt qua thuật toán của YouTube là hoàn hảo. Họ biết rõ họ đang làm gì", Ajay Patel, đồng sáng lập của công ty Plasticity nhận xét.

Nhiều quốc gia muốn phạt nặng YouTube
Tại nhiều quốc gia, luật lệ quy định rõ một số nội dung như nhạc, phim hay tin tức có thể được tái sử dụng theo hình thức "sử dụng hợp lý" (fair use).

Trong chính sách của mình, YouTube có liệt kê những thứ được cho là bản quyền. Trong đó "tác phẩm viết, chẳng hạn như các bài giảng, bài báo, sách và bản soạn nhạc đều được YouTube bảo vệ".

Tuy nhiên, ở một mục khác YouTube lại cho rằng "báo cáo về tin tức được coi là một kiểu sử dụng hợp lý". Điều này có nghĩa ở loại hình điểm báo, việc sử dụng nguồn của báo khác là được phép.

Dù vậy, theo quy định trong Đạo luật về Bản quyền của Hoa Kỳ, để xác định một nội dung thứ cấp có "sử dụng hợp lý" hay không sẽ phải xem xét đến việc nội dung thứ cấp có dùng để khai thác thương mại, có sử dụng nhiều nội dung gốc, và có làm ảnh hưởng tới nội dung gốc không.

Nếu xét theo các quy định này, những bản tin với ảnh "chế", tựa đề giật gân và nội dung cắt ghép trên YouTube có thể không đủ tiêu chuẩn để sử dụng hợp lý, đồng nghĩa là đã vi phạm bản quyền.

Bằng cách cho phép các kênh tổng hợp tin tức từ các nguồn báo hay truyền hình, YouTube phần nào đã tiếp tay cho hoạt động vi phạm bản quyền báo chí, dù rằng chính mạng xã hội này cũng đã nhìn thấy vấn đề.


"Tin giả" xuất hiện đầy rẩy trên mạng rỏ ràng là nguy hiểm hơn trong thời kỳ dịch bệnh, bầu cử. (Ảnh: BuzzFeed)

"Đáng tiếc là việc tải lại nội dung với những ảnh bìa giật gân là chiến thuật quen thuộc của những kênh spam, nhằm thu hút lượt xem và tăng mức doanh thu. Chúng tôi kết hợp cả công nghệ học máy và kiểm soát của người thật để nhận biết và xóa các kênh này", YouTube thông báo sau khi CNN phản ánh về các kênh tin tức loại này.

Nếu không thể kiểm soát tình trạng bát nháo này, YouTube và công ty "mẹ" Google có thể gặp vấn đề rắc rối về pháp lý với luật bản quyền ở nhiều quốc gia. Úc là quốc gia đi đầu trong nỗ lực bảo vệ bản quyền về tin tức báo chí. Ngày 31/7, Úc đã công bố dự thảo luật buộc Google và Facebook trả tiền cho các hãng tin nếu muốn sử dụng nội dung các tin tức trên các nền tảng công nghệ này.

Đồng thời, các hãng tin yêu cầu Facebook và Google phải thông báo trước 28 ngày về bất cứ sự thay đổi nào trong thuật toán, cũng như cung cấp các thông tin dữ liệu người dùng đã tương tác với tin tức của họ.

Mặc dù quy tắc này sẽ áp dụng cho bất cứ nền tảng kỹ thuật số nào sử dụng nội dung tin tức của Úc, ông Frydenberg cho biết ban đầu họ sẽ tập trung vào Facebook và Google, hai trong số những công ty công nghệ giàu có và quyền lực nhất thế giới.

Hành động đi đầu của Úc đã được theo dõi sát sao trên toàn cầu trong lúc các hãng tin trên toàn thế giới phải chật vật tồn tại trong nền kinh tế ngày càng theo hướng kỹ thuật số, còn doanh thu quảng cáo bị thâu tóm bởi Facebook, Google và các công ty công nghệ lớn khác.