Lý do nguồn cung khí đốt từ Qatar tới Đức gặp nguy hiểm

[Romano]

Thỏa thuận LNG hàng tỷ đô với Qatar đứng trước nguy cơ sụp đổ, chỉ vì các quy định môi trường quá gắt gao từ Brussels. Mùa đông châu Âu liệu có lạnh hơn?Thỏa thuận cung cấp khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) trị giá hàng tỷ đô la Mỹ giữa Qatar và Đức, dự kiến sẽ bắt đầu vào năm tới, đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ. Theo Đài phát thanh Quốc tế DW (Đức), lý do không nằm ở vấn đề kinh tế hay kỹ thuật, mà xuất phát từ một chỉ thị mới của Liên minh châu Âu (EU) về quyền con người và khí hậu, bị các nhà phê bình cho là quá tốn kém và quan liêu.

Bối cảnh thỏa thuận năng lượng Đức - Qatar

Vào tháng 11/2022, khi châu Âu đang chật vật đối phó với cuộc khủng hoảng năng lượng leo thang, Đức đã ký một thỏa thuận mang tính bước ngoặt với Qatar. Theo đó, Đức sẽ nhập khẩu tới 2 triệu tấn LNG mỗi năm từ quốc gia vùng Vịnh này, bắt đầu từ năm 2026. Thỏa thuận trên là một phần quan trọng trong chiến lược rộng lớn hơn của châu Âu nhằm giảm sự phụ thuộc vào khí đốt của Nga, đặc biệt sau cuộc xung đột ở Ukraine. Nó được kỳ vọng sẽ củng cố an ninh năng lượng cho Đức và toàn khối EU.

Gần ba năm sau, Qatar đã bất ngờ đe dọa sẽ ngừng cung cấp LNG cho châu Âu. Nguyên nhân chính là do tranh cãi về Chỉ thị thẩm định phát triển bền vững của doanh nghiệp (CSDDD) từ EU. Được thông qua vào năm ngoái, CSDDD yêu cầu các công ty lớn của châu Âu phải rà soát kỹ lưỡng chuỗi cung ứng toàn cầu của mình – từ nguyên liệu thô đến thành phẩm – để phát hiện và khắc phục các vấn đề như vi phạm nhân quyền hoặc gây hại cho môi trường. Chỉ thị này cũng yêu cầu các công ty phải xây dựng kế hoạch chuyển đổi khí hậu phù hợp với Thỏa thuận Paris năm 2015.

Trong khi CSDDD được các nhà hoạt động nhân quyền và môi trường ca ngợi là một bước tiến quan trọng, nó lại bị các nhóm ngành và nhà cung cấp ngoài EU chỉ trích mạnh mẽ. Họ cho rằng chỉ thị này gây ra chi phí tuân thủ cao, gánh nặng hành chính lớn và có phạm vi pháp lý quốc tế quá rộng.

Qatar đã bày tỏ sự không hài lòng sâu sắc với CSDDD. Tờ báo Đức Welt am Sonntag đưa tin rằng chính quyền Qatar đã gửi thư tới một số chính phủ EU, kêu gọi sửa đổi chỉ thị. Các bức thư cảnh báo rằng, nếu không có những thay đổi đáng kể, Qatar có thể chuyển hướng xuất khẩu LNG sang các thị trường có "môi trường ổn định và thân thiện hơn với doanh nghiệp".

Qatar phàn nàn rằng các quy tắc bảo vệ khí hậu trong chỉ thị "vượt quá các mục tiêu và ý định" của Thỏa thuận Paris. Họ cũng nhấn mạnh "tiền phạt cao, hình phạt và trách nhiệm dân sự khi không tuân thủ gây ra rủi ro lớn" cho QatarEnergy, công ty nhà nước sản xuất LNG lớn nhất thế giới. Điều này đặc biệt đáng lo ngại vì nền kinh tế của Qatar gắn chặt với LNG, vốn được coi là nhiên liệu chuyển đổi "xanh" chứ không phải là gánh nặng khí hậu trong chiến lược năng lượng quốc gia của họ.

Andreas Goldthau, Giáo sư chính sách công tại Đại học Erfurt, Đức, nhận định với DW rằng: "Qatar và một số nhà sản xuất và xuất khẩu dầu mỏ khác vẫn chưa áp dụng lộ trình phát thải ròng bằng không". Điều này khiến họ có nguy cơ bị EU phạt vì không tuân thủ CSDDD. Theo chỉ thị, các công ty có thể phải đối mặt với mức phạt lên tới 5% doanh thu toàn cầu hàng năm. Đối với QatarEnergy, với doanh thu 48,6 tỷ USD trong năm 2024, mức phạt này có thể lên tới 2,43 tỷ USD.

Vai trò của Qatar trong an ninh năng lượng châu Âu

Kể từ khi cuộc xung đột Nga-Ukraine bùng nổ vào đầu năm 2022, Qatar đã trở thành nhà cung cấp LNG quan trọng cho châu Âu, đáp ứng 12-14% nhu cầu của khối, với tổng cộng 37,1 triệu tấn khí đốt được chuyển đến. Thỏa thuận năm 2022 với Đức dự kiến sẽ tiếp tục thúc đẩy nguồn cung này.Các nhà phân tích cảnh báo rằng bất kỳ sự gián đoạn nào đối với khối lượng trên, đặc biệt là trong thời gian nhu cầu cao điểm vào mùa đông, có thể thắt chặt nguồn cung và gây ra sự tăng vọt trở lại về giá năng lượng. Thierry Bros, Giáo sư tại Đại học Sciences Po ở Paris, cho rằng "không có gì ngạc nhiên" khi Qatar đe dọa nguồn cung, vì "không công ty nào" muốn chịu một "đạo luật quá phức tạp và phiền hà". Ông tin rằng Qatar đã chọn cách tiếp cận quyết đoán hơn để có thể được miễn trừ hoàn toàn khỏi chỉ thị này.

Ban đầu, các quốc gia EU dự kiến sẽ chuyển đổi CSDDD thành luật quốc gia vào năm tới. Tuy nhiên, trước sự phản đối ngày càng tăng từ các nước lớn như Đức, Pháp và Italy, cũng như các lĩnh vực tài chính và năng lượng, EU hiện đã đề xuất hoãn lại hai năm, đến tháng 6/2028. Giáo sư Goldthau xác nhận rằng EU đã "nới lỏng một số yêu cầu đó, đẩy lùi một số quy định sang nửa sau của thập kỷ này".

Một câu hỏi pháp lý quan trọng hiện đang được đặt ra là liệu Brussels có thể áp dụng các khoản tiền phạt nặng đối với các công ty ngoài EU như QatarEnergy một cách hợp pháp hay không. Các chuyên gia tin rằng những thách thức thực tế và tác động thương mại có thể làm phức tạp thêm bất kỳ hành động thực thi nào. Nếu không, gánh nặng tài chính có thể chuyển sang các đối tác châu Âu của QatarEnergy. Giáo sư Goldthau suy đoán: "Những nhà nhập khẩu có pháp nhân tại châu Âu có thể bị yêu cầu giữ lại khoản thanh toán cho QatarEnergy dưới dạng tiền phạt theo ủy quyền".

Động thái của Qatar có thể hợp lý về mặt chiến lược, nhưng thời điểm lại gây nhiều tranh cãi. Một số nhà phân tích tin rằng Qatar đang tận dụng căng thẳng thương mại Mỹ - EU để thúc đẩy việc miễn trừ. Tuy nhiên, vào ngày 27/7, Brussels đã đồng ý mua LNG của Mỹ trị giá 750 tỷ USD như một phần của thỏa thuận thuế quan với Tổng thống Donald Trump, giáng một đòn mạnh vào cách tiếp cận của Qatar. Giáo sư Goldthau cho rằng ông "không hiểu tại sao Qatar lại đưa ra đề xuất này vào lúc này", vì thỏa thuận với Mỹ có thể khiến Brussels "xoay trục sang Mỹ".

Ngược lại, Giáo sư Bros lại có quan điểm khác, tin rằng động thái của Qatar là đúng thời điểm để tận dụng tình trạng dễ bị tổn thương kéo dài của châu Âu sau cuộc khủng hoảng năng lượng hậu Ukraine. Ông cho biết: "Thị trường LNG vẫn thắt chặt và có thể sẽ duy trì tình trạng này trong ba năm nữa, mang lại cho Qatar đòn bẩy đáng kể vào đúng thời điểm để gây áp lực". Với nhu cầu LNG toàn cầu dự kiến sẽ tăng lên hơn 600 triệu tấn mỗi năm vào năm 2030, việc mở rộng mỏ khí North Field và các hợp đồng dài hạn của Qatar giúp định vị Vương quốc này là nhà cung cấp năng lượng quan trọng cho châu Âu. Tuy nhiên, nếu các quy định của EU trở nên quá nặng nề, Qatar có thể đẩy nhanh quá trình chuyển hướng sang châu Á, nơi nhu cầu đang bùng nổ và chi phí tuân thủ thấp hơn nhiều.