Thách thức lớn nhất của Trung Quốc chính là bản thân

Trung Quốc đang đối diện với những vấn đề kinh tế, dân số và xã hội cần phải giải quyết. Các vấn đề đối ngoại có thể bị đẩy lui ghế sau.

Tháng Hai năm nay, tại một tiệc khoản đãi ở bang Iowa để đón chào ông, Phó Chủ tịch nước Trung Quốc (TQ) Tập Cận Bình phát biểu những điều mà tờ Des Moines Register gọi là lời chúc mừng cảm động nhất đối với bang Mắt Ó [Dân Iowa còn được gọi là Hawkeyes (mắt ó), ND]. Tập Cận Bình, người một phần tư thế kỷ trước đây đã đến thăm Iowa trong tư cách là một quan chức địa phương, đã trở lại lần này, năm 2012, trong tư cách một lãnh đạo quốc gia muốn dân chúng toàn cầu biết đến ông nhiều hơn nữa. Trước sự hiện diện của các nhân sĩ Iowa, Tập Cận Bình đã chia sẻ những kỷ niệm thời thơ ấu khi đọc Mark Twain và nỗi say mê mà ông hằng ấp ủ đối với dòng sông Mississippi. Và vì thế ông rất sung sướng là, trong chuyến viếng thăm gần đây nhất, “vẻ đẹp có một không hai của Muscatine lúc mặt trời lặn” đã đón chào ông thêm một lần nữa. Con người đang tìm cách quyến rũ vùng trung châu nước Mỹ, tại Đại hội Đảng 18 ở Bắc Kinh vào tháng Mười này, sẽ chính thức trở thành Chủ tịch nước Trung Quốc.

Khi hình ảnh quốc tế của Trung Quốc tiếp tục đi lên, cùng với ý nghĩa kinh tế và chính trị của nó, người ta có thể kết luận rằng, dân chúng TQ có thể kỳ vọng Tập Cận Bình sẽ trở nên nổi bật hơn nữa trên sân khấu chính trị quốc tế. Là lãnh tụ của một cường quốc thế giới, Tập sẽ dành nhiều thì giờ hơn nữa cho các vấn đề quốc tế, cầm chịch các tranh luận về những vấn đề toàn cầu, tương tác thường xuyên với các cử tọa nước ngoài như các công dân của bang Iowa nói trên và có khả năng nói rõ vai trò của Trung Quốc như một cường quốc có ảnh hưởng to lớn trên các vấn đề thế giới. Tuy nhiên, trên thực tế, có thể Tập sẽ rất bận rộn với việc phải đối phó một loạt thách đố kinh tế và xã hội mà Trung Quốc rất có thể gặp phải trong thập niên tới.

Là một lãnh tụ kế tiếp của Trung Quốc, một trong những quan tâm chính của Tập sẽ là cần phải quản lý những thách đố kinh tế đang bắt đầu xuất hiện. Đặc biệt là, Tập sẽ phải lãnh đạo đất nước qua giai đoạn xáo trộn nhất của thời kỳ quá độ, dần dần chuyển đổi từ một nền kinh tế theo định hướng xuất khẩu (export-oriented economy) sang một nền kinh tế đặt cơ sở nhiều hơn trên sức tiêu thụ nội địa. Trong 30 năm qua, đồng lương thấp và sự đông đảo của giai cấp công nhân trẻ và khỏe mạnh đã cống hiến cho khu vực sản xuất TQ một lợi thế tương đối vô cùng to lớn và giúp khu vực này bành trướng mạnh.

Nhưng, trong những năm gần đây, mô hình kinh tế Trung Quốc đã trở nên ngày càng có vấn đề. Khi giới tiêu thụ tại châu Âu, Nhật Bản, và Hoa Kỳ, phải đương đầu với những thách thức kinh tế trong nước, đã giảm mức tiêu thụ, thì một nền kinh tế lấy xuất khẩu làm trọng tâm như Trung Quốc tỏ ra thiếu bền vững, với nhiều loại hàng hóa sản xuất ra mà không bán được – mọi thứ từ đồ chơi trẻ em đến xe hơi – được báo cáo là đang chất đống trên sàn nhà công xưởng hay các phòng trưng bày khắp cả nước. Lương công nhân TQ, có thời là lợi thế lớn nhất của nước này, đã liên tục tăng lên trong nhiều năm qua, khiến một số chuyên gia, như Tổ hợp Tư vấn Boston, tiên đoán rằng sẽ có một “cuộc phục hưng cho ngành sản xuất” tại Mỹ. Trong khi đó, nếu tình trạng này cứ tiếp tục đi xuống và nạn thất nghiệp tiếp tục gia tăng khắp Trung Quốc, chính phủ sẽ đặc biệt lo lắng về bất ổn xã hội, như từng xảy ra trong những giai đoạn đầu của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu bắt đầu năm 2008.

Trong trung hạn, những thách thức kinh tế của Trung Quốc sẽ gia tăng nhiều hơn nữa do các xu thế dân số ảm đạm của nước này. Theo tường trình của tờ Economist, những số liệu gần đây nhất cho biết rằng tỉ lệ tăng trưởng dân số trung bình là 0,57% một năm trong thập niên đầu của thế kỷ 21, giảm xuống từ tỉ lệ tăng trưởng dân số 1,07% một năm mà Trung Quốc đã giữ được trong thập niên 1990. Do đó, dân số Trung Quốc đang ngày một già nua. Người ta có thể gán những thách thức dân số của Trung Quốc cho chính sách một con của Bắc Kinh, hay cho sự kiện khi một đất nước hiện đại hóa và trở nên giàu có hơn thì người dân sẽ sống lâu hơn và sinh ít con hơn. Dù vì nguyên nhân gì đi nữa, khi Trung Quốc già đi trước khi trở nên giàu có thì chính phủ cũng sẽ phải tìm cách để chi trả cho một mạng lưới an sinh xã hội tốt hơn hiện nay và các nhu cầu chồng chất khác mà một dân số đang trở nên già nua thường đặt ra cho một chính phủ.

Trong khi Tập Cận Bình, cùng với nhóm lãnh đạo mới của Trung Quốc, phải ra sức làm việc xuyên qua các thách đố này và dần dần cải tổ hệ thống kinh tế quốc gia nhằm đáp ứng hữu hiệu hơn các biến chuyển xã hội, kinh tế, chính trị, và dân số trong nước cũng như ở nước ngoài, họ sẽ phải đối phó với một dân chúng đang trở nên quyết đoán hơn trong việc đòi hỏi và bảo vệ những quyền lợi của mình sau 30 năm kinh qua các tiến trình tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, khắc nghiệt, và thường là bất bình đẳng. Mặc dù họ không đòi hỏi thay đổi chế độ, nhưng chắc chắn họ đang đòi hỏi chính phủ hiện tại phải đáp ứng những nhu cầu của họ nhiều hơn nữa.

Nói tóm lại, nước Trung Quốc mà Tập Cận Bình và ban lãnh đạo sắp tới sẽ thừa hưởng là một nước đang ở giữa một thời kỳ quá độ tế nhị. Hệ thống kinh tế lấy xuất khẩu làm chủ đạo mà các lãnh đạo Trung Quốc trước đây dựa vào trong nhiều thập niên đã mang lại vô số lợi lộc cho đất nước. Nhưng trong tiến trình phát triển, mô hình kinh tế này cũng gây căng thẳng cho xã hội TQ trong nhiều phương diện đáng kể, mà hậu quả đến nay mới bắt đầu xuất hiện. Sự gia tăng sức ép trong nước, cùng với sự kiện các nền kinh tế phát triển không còn đủ sức nâng đỡ nền kinh tế theo định hướng xuất khẩu của Trung Quốc, ngụ ý rằng những nỗ lực tái quân bình – ở trong nước và, theo tiến trình, ở nước ngoài – nhất định phải diễn ra.

Cuộc thảo luận về ý nghĩa của các nỗ lực nhằm đối phó những thách thức nội bộ này đã diễn ra công khai tại Trung Quốc. Giáo sư Cui Liru, người điều khiển các Viện Nghiên cứu Trung Quốc cuả chính phủ về các Quan hệ Quốc tế đương đại, đã nhìn nhận trong một bài tiểu luận gần đây rằng nhiệm vụ sắp tới của Bắc Kinh là rất quan trọng và sẽ đòi hỏi những “nỗ lực gian khổ” (jianku nuli) của cả chính phủ lẫn người dân. Việc chính phủ TQ chuyển trọng tâm qua việc thiết lập một mạng lưới an sinh xã hội và cải thiện đời sống của người dân, theo Cui, sẽ là những ví dụ cụ thể chứng tỏ rằng những hứa hẹn về “công bằng xã hội, công lý, phồn vinh, và hài hòa” vẫn còn được giữ. Cui nói thêm, chúng sẽ là nền tảng pháp lý mà trên đó sự cai trị lâu dài của Đảng Cộng sản Trung Quốc đặt cơ sở.

Như tôi đã tranh luận trước đây, các nhà hoạch định chính sách của Mỹ phải thực tiển đánh giá những thách thức nội bộ của Trung Quốc nếu họ muốn tìm hiểu những ý đồ và những nỗi bất an của Bắc Kinh, những tác động do chính sách của nó lên kinh tế toàn cầu, những mối quan hệ của nó với Washington, và, sau cùng, nó thuộc về loại quyền lực nào trong hệ thống quốc tế hiện nay. Vì điều quan trọng nhất không phải là khả năng của Tập Cận Bình trong việc trình diễn bản thân và đất nước mình với thế giới bên ngoài – dù điều này rõ ràng quan trọng – nhưng là ông sẽ thành công như thế nào trong việc lãnh đạo Trung Quốc đi qua một thập kỷ gồm những chuyển đổi đau đớn nhưng cần thiết. Trong khía cạnh này, dù sao đi nữa, có lẽ mọi quốc gia cũng không khác nhau gì mấy: như một nhà chính trị Mỹ nổi tiếng từng nói, rằng: “tất cả mọi thứ chính trị đều có tính địa phương”.

Anka Lee là một Nhà phân tích An ninh châu Á tại Tập đoàn CNA. Các bình luận của ông đã được đăng trong tạp chí Time và phát biểu trên NBC News.

Nguồn: thediplomat.com/ Bauxite Việt Nam