Thế là ḿnh đă tạm biệt dải đất ven Địa Trung Hải với bầu trời xanh, biển xanh, cây xanh và những đôi mắt xanh biếc…Mảnh đất hiền ḥa đẹp mộng mị, sang trọng, tinh tế, thầm lặng ít ồn ào. Địa Trung Hải th́ lớn lắm. Đă h́nh thành một Liên minh Địa Trung Hải với 27 nước EU và 16 quốc gia và vùng lănh thổ Bắc Phi, Banlcan và Trung Đông với diện tích 2,5 triệu kilômét vuông, 46.000 kilômét toàn bộ bờ biển đi qua 22 nước, từ Albanie, Hy Lạp...của châu Âu, ṿng qua Thổ Nhĩ Kỳ, Syria...châu Á, đến Ai Cập, Algeria...của Bắc Phi...
Cạnh Viện Hải Dương học ở Monaco
Từng ấy nước vây quanh bờ Địa Trung Hải mà chả có “lưỡi ḅ” của “nước lớn, nước lạ” nào tḥ ra biển, liếm sạch và la lên là của riêng ḿnh. Họ chung sống ḥa b́nh với nhau hàng ngàn năm có lẻ. Hơn 450 triệu dân của các nước này sống ven bờ Địa Trung Hải cùng hưởng nguồn lợi thủy sản đánh bắt ven bờ và nhất là hưởng cảnh đẹp, làm dịch vụ du lịch, xây dựng các khu nghỉ dưỡng mùa hè rất nổi tiếng...
Ngôi nhà cổ trong ngôi làng cổ ở Tour
Ḿnh tới vùng Nice và Cannes thuộc hành chính của vùng Provence nổi tiếng ở miền nam nước Pháp, bên bờ Địa Trung Hải. Ḿnh thích bầu trời và biển xanh không đâu có. Thích những ngôi làng cổ kính bằng đá cheo leo sườn núi nh́n xuống biển. Thích các lâu đài và ngôi nhà cổ cơ man là nhiều. Thích con đường lát đá viên lọc cọc, khấp khểnh. Đặc biệt yêu những hàng phong già nua nhưng vẫn tươi tốt quá nhiều trên các con phố, đại lộ. Cũng đặc biệt yêu vô vàn gốc ôlive cổ thụ (được gọi là “cây Địa Trung Hải”) cho trái ô-liu ngon nhất thế giới, mọc kín hai bên đường. Lần này ḿnh chụp rất nhiều cây ở những nơi ḿnh đi qua: Pháp, Barcelona, Hà Lan và Italia. Cây cổ thụ trùm lên hầu hết các con đường. Chúng đă sống qua nhiều kiếp người.
Có cây ḿnh nghĩ chắc thọ gần ngàn năm. Chúng lặng lẽ sống cuộc đời vô tư và kiêu hùng, không sợ bị tàn phá, bị đánh cắp, bị biến thành sở hữu và bứng về làm vật trang trí của những kẻ lắm tiền ít hiểu như ở quê ḿnh. Chứng nhân của lịch sử là những gốc cây đó dù nó không biết nói. Chứng nhân về hành xử của con người với cây cối, thiên nhiên hiển hiện ở từng chồi non đâm lên sau những cội già. Cũng là chứng nhân văn hóa của dân tộc đó.
Cổng làng cổ ở vùng Saint-Émilion (Bordeaux-Pháp) có từ thời Trung cổ
Ḿnh nhiều lần lặng người chỉ để ngắm một bức tường đổ, một con đường lát đá hàng thế kỉ nhưng vẫn “trơ gan cùng tuế nguyệt”, vẫn được tôn trọng và ǵn giữ để kể với người thời nay về cuộc sống của nhiều thời đă qua, chắc là nên thơ, lăng mạn lắm và cũng không hiếm đau thương…V́ giờ đă tàn phai và cũ kỹ, nét hào hoa, tinh tế vẫn hắt bóng qua màu xám của đá và xanh ŕ rêu phong. Các thế hệ đă sống, không can thiệp và tôn tạo chỉ v́ mục đích sử dụng của riêng ḿnh. Lịch sử được tự do trôi chảy theo kênh đào tự nhiên, không theo ư muốn chủ quan bất kỳ của thời đại, bất kỳ uy quyền vương triều nào. V́ thế mà lịch sử châu Âu gần như bộc lộ với bạn khá đầy đủ đời sống tâm hồn của nó, chỉ cần bạn mới có điều kịên lướt qua vài thành phố, tham dự vài sự kiện, tiếp xúc với vài con người…
Đấu trường Coloseum - Italia xây từ những năm đầu Công nguyên (70-80)
Nếu tính đếm các sự kiện mà châu Âu đă trải qua từ cổ chí kim th́ không chỉ toàn là thanh b́nh. Vậy tại sao ḍng chảy văn hóa vẫn được khơi nguồn và tuôn chảy không ngừng? V́ sao các công tŕnh văn hóa vẫn được lưu giữ đến giờ?
Thời kỳ Trung cổ ở châu Âu bắt đầu từ sự sụp đổ của nền văn minh La Mă ở TKX, kéo dài cho đến TKXV. Các nhà sử học gọi đó là “đêm trường trung cổ”. Cả ngàn năm châu Âu ch́m trong đêm tối. Đó là khái niệm của các nhà nhân văn Ư đưa ra nhằm tách bịêt thời ḱ u ám, tối tăm, thiếu hiểu biết với thời đại nhân văn của Phục hưng sau này. Tuy nhiên, thời kỳ Trung cổ cũng tạo ra nền tảng cho sự biến chuyển của thời Phục hưng cũng chính bởi các nhà nhân văn chủ nghĩa này. Khi bị đế quốc Ottoman tấn công năm 1453, Constantinople thất thủ, các học giả Hy Lạp từ Byzantium chạy nạn sang Tây Âu đă mang theo các tác phẩm nghệ thuật và triết học cổ đại khiến Châu Âu kinh ngạc. Từ đó bắt đầu hành tŕnh t́m kiếm các giá trị cũ rực rỡ và khao khát sáng tạo những giá trị mới ở tầng lớp trí thức, nghệ sĩ Châu Âu.
Nhà thờ Đức Bà ở Paris xây từ năm 1163 trên quảng trường Saint-Etienne theo phong cách Gothic là phong cách mới so với thời đó (anh Gù của Victo Huygo đă từng ở đây)
Dù là có “cả ngàn năm đêm trường tăm tối” và chỉ phản ánh các giáo lư Thần học mang nặng tính giáo điều và khắc kỷ, châu Âu vẫn c̣n để lại nền Nghệ thuật phục vụ Nhà thờ có giá trị, dù các trường ca nhằm kể lại cuộc chiến chống lại quỷ cám dỗ hoặc chiến đấu v́ nhà vua…Thi ca chỉ có Kinh thơ (thơ tụng kinh) trang nghiêm tuyệt đối. Về Kiến trúc mới đầu là phong cách Roman nặng nề, biểu hiện uy quyền to lớn của Chúa, sau đó là phong cách Gothique nhẹ nhàng hơn thể hiện sự hướng tới Thiên đàng. Hội hoạ phụ thuộc kiến trúc v́ chỉ được sử dụng với mục đích trang trí nhà thờ và minh hoạ các tích trong Thánh kinh. Âm nhạc cũng chỉ có Thánh ca. Điêu khắc chỉ giới hạn trong các bức tượng rước trong ngày thánh lễ…
Thế nhưng ḿnh vẫn mê mải chiêm ngưỡng những thứ nghệ thuật mà các nhà lịch sử, phê b́nh nói “chỉ có” này hịên diện ở khắp nơi trong các thành phố Paris, Bacerlona, Hà Lan, Roma nơi ḿnh đặt chân đến. Trong đêm tối vẫn có sự sáng tạo nghệ thuật, dù phục vụ mục đích ǵ và đến giờ vẫn trường tồn với thời gian.
Sangrada Familia (Barcelona, Tây Ban Nha) xây từ năm 1882 vẫn chưa ḥan thành.
Dự định đến năm 2026 mới kết thúc.
Về “đêm trường trung cổ” có nhiều ư kiến đánh giá khác nhau. Đa số coi đây là khoảng thời gian tăm tối nhất của Châu Âu với sự biến mất của triết học, nhường chỗ cho sự bành trướng của Ki tô giáo. Trong thời Trung Cổ, nền văn hoá, văn minh phương Tây chưa có được những thành tựu to lớn và rực rỡ như Trung Hoa và các nước Hồi giáo. Nhiều giá trị văn hoá Hy-La c̣n sót lại là nhờ sự bảo tồn của người Arập. Nhưng cũng có ư kiến cho rằng, đây là thời kỳ định h́nh cả về địa lư và văn hoá của Châu Âu.
Ảnh hưởng tích cực nhất của thời kỳ này đối với văn hoá Châu Âu có lẽ là sự phát triển tinh thần DÂN CHỦ do chưa h́nh thành khái niệm Tổ quốc một cách rơ rệt, cùng với sự phổ cập các giá trị tinh thần của Ki-tô giáo. Thời kỳ Trung cổ là một giai đoạn lịch sử đầy biến động của Châu Âu với sự h́nh thành, lớn mạnh, sụp đổ và chia cắt của những đế quốc hùng mạnh, dẫn tới sự hồi sinh và h́nh thành những quốc gia phong kiến mới. Cùng với sự xung đột thế lực của Thiên chúa giáo và Hồi giáo, diện mạo của Châu Âu đă h́nh thành rơ nét.
Các h́nh thái xă hội, kinh tế và nghệ thuật của thời kỳ này chính là nền móng cơ bản cho các thời kỳ sau này. Lịch sử Châu Âu thời Trung cổ là quá tŕnh chấp nhận và thay đổi không ngừng. Tinh thần Hiệp sỹ được đề cao, dù có thời ḱ khá cực đoan. Ḿnh nhớ anh chàng Đôn Kihôtê đánh nhau với cối xay gió của Cervantes. Dù tác giả chế giễu sự tôn sùng quá đáng lư tưởng hiệp sĩ thời đó, th́ Don Kihôtê vẫn được Cervantes dành cho sự kính trọng.
Ḿnh thích anh chàng gàn dở đầy nhân ái, thương yêu đồng loại, yêu quư tự do, ghét thói xa hoa ăn bám của bọn quư tộc đương thời và trọng đạo lư. Don Kihôtê hiển lộ khát khao hướng đến một xă hội công bằng và nhân đạo hơn. Ḷng dũng cảm, hào hiệp, kiêu hănh của các hiệp sĩ thời ấy dường như vẫn c̣n lưu giữ trong nét tính cách con người thời nay ở bên này châu lục…Ở Việt Nam giờ khối Don Kihôtê cũng phải đang chiến đấu với “cối xay băo”. Nhưng đừng nghĩ là họ gàn dở…Họ là những Hịêp sĩ mà nay mai nhiều người phải biết ơn họ.
Rất nhiều du khách tới bưu điện Vaticane (Italia) này để gửi thiếp về
cho người thân như một kỉ niệm thiêng liêng
Cũng trong thời ḱ Trung cổ có 9 cuộc Thập tự chinh đẫm máu, bắt đầu từ năm 1095 đến 1272. Tuy nhiên, cũng nhờ cuộc chiến tranh này mà người Âu Châu đă có cơ hội hiểu biết về thế giới Ả Rập và Hồi Giáo. Họ hiểu thêm về một nền văn minh với nhiều bộ môn khoa học, toán học, triết học tiến bộ vượt xa Âu Châu. Cũng từ đó, người Âu Châu đă dần dần giác ngộ để tự giải thoát ra khỏi thời đại đen tối mà họ đang chịu đựng. Và kể từ TKXV, châu Âu bước vào thời đại nhân văn vàng son, thời đại Phục Hưng.
Có thể hiểu thời ḱ Phục Hưng là sự hồi sinh của các giá trị thời Cổ đại trong các lĩnh vực khoa học, văn học, xă hội, cuộc sống của tầng lớp thượng lưu và sự phát triển của con người đi đến Tự do cá nhân, trái với chế độ đẳng cấp của thời Trung cổ. Ở nghĩa hẹp mà ta hay trầm trồ khi nói về thời ḱ này, Phục Hưng là giai đoạn của lịch sử nghệ thuật rực rỡ. Và hoa trái của Phục Hưng c̣n gần như nguyên vẹn, ít ra đủ để bạn h́nh dung về một thời hoa lệ của Châu Âu. Đến giờ vẫn hoa lệ và ḍng văn hóa vẫn tuôn chảy không ngừng…
Hà Lan dù thấp hơn mặt nước biển vẫn phồn thịnh và nổi tiếng
Tai họa khủng khiếp nhất của Châu Âu ở TK20 chính là hai cuộc chiến tranh thế giới I và II. Cả Châu Âu bị cuốn phăng đi dưới làn lửa đạn. Thế chiến I khiến hơn 10 triệu người chết và hơn 10 triệu người bị tàn phế. Các thành phố, làng mạc, đường sá, cầu cống, nhà máy bị phá hủy. Số tiền các nước tham chiến chi phí cho chiến tranh khoảng 85 tỉ đôla. Ngoài sức tàn phá nhân mạng, kinh tế, vật chất, nó c̣n tạo ra một thế hệ bị mất mát, tổn thương về tâm lí ở châu Âu. Cứ đọc “Phía tây không có ǵ lạ” của Erich Maria Remarque th́ rơ. Nhiều người Việt, trong đó có ḿnh mê mẩn tác phẩm này và gối đầu giường nhiều năm. Chính cuộc chiến này làm cho châu Âu tụt hậu và mất đi vai tṛ lănh đạo văn minh nhân loại mà nó đă đảm đương trong hơn 300 năm qua và vai tṛ đó dần chuyển sang bên kia bờ Đại tây dương cho Hoa Kỳ.
Nữ thần Venus - Vẻ đẹp tuyệt tác của Con người (chụp ở bảo tàng Louvre)
Lịch sử đă chỉ ra, khi thế giới bước vào giai đoạn phát triển ở tŕnh độ cao th́ thế giới đó không c̣n chỗ cho chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa nước lớn trắng trợn. Nếu nước lớn với sự ích kỉ, hănh tiến, cậy sức mạnh về mọi mặt vẫn tiếp cận các vấn đề quốc tế theo nguyên tắc "tối đa quyền lợi cho ḿnh, tối thiểu cho đối phương" th́ chiến tranh rất dễ nổ ra như thế chiến I và II.
Tư duy nước lớn và chủ nghĩa thực dân mới kiểu Tàu cần phải loại ra khỏi các quan hệ quốc tế với tinh thần "cùng tồn tại hoà b́nh, thoả hiệp các lợi ích trên cơ sở các bên cùng có lợi". Để nhận thức được như vậy, nhân loại phải trả giá gần 200 triệu mạng người trong hai cuộc đại chiến và các cuộc chiến khác trong TK20. Vậy mà giờ này nước lớn xác Trung Quốc vẫn chưa hiểu sao?
Sức mạnh, vẻ đẹp, ḷng nhân ái của Con người (chụp ở bảo tàng Louvre)
Có lẽ đau xót nhất khi nghĩ về hậu quả của thế chiến 2 chính là chia thành hai phe trục, xung đột nhau về hệ tư tưởng và cuộc Chiến tranh Lạnh: phương Tây gồm Mỹ, Anh, Pháp và Liên minh Bắc Đại Tây Dương. Bên kia là ông anh cả Liên Xô, Trung Quốc, kéo theo lô lốc đàn em Xă hội chủ nghĩa. Xung đột giữa hai phe là một trong những hậu quả của cuộc chiến tranh đẫm máu này. Thế nên mới có vĩ tuyến 17 chia ḍng Bến Hải thành hai bờ Nam - Bắc do ư muốn của Trung Quốc để “dùng người Việt Nam đánh Mỹ”, ḱm hăm Mỹ sa lầy vào cuộc chiến để họ rảnh tay phát triển.
Mới có Nam Hàn và Bắc Hàn mà đến giờ vẫn chia cắt. Chỉ cần nh́n vào hai miền Nam-Bắc Triều Tiên th́ hiểu phe trục nào tiến bộ và văn minh hơn? Mới có bức tường Berlin đă bị đạp đổ cách đây 20 năm để nước Đức thống nhất về một mối, không cần cuộc chiến tranh nào. Thực tế cũng đă rơ, đến giờ Liên minh Bắc Đại tây Dương vẫn hùng mạnh. C̣n cánh “vô sản tất cả các nước đoàn kết lại” th́ tan đàn xẻ nghé. Nói đâu xa, hai anh em “môi hở răng lạnh” đang cắn nhau, lừa từng miếng nhau chí chết…Phát sợ gă hàng xóm cùng ḿnh “nghe tiếng gà gáy cùng” mỗi b́nh minh. Số phận dân tộc ḿnh sao nghiệt ngă khi phải dính đời đời kiếp kiếp với một kẻ sát hông nhà đểu giả hết cỡ? Không lẽ đó là nghiệp tổ tông truyền chả có cách ǵ thoát được?
Khu vườn cổ tích Luxembourg (Paris) được xây dựng từ năm 1612
Cái khiến ḿnh nghĩ ngợi là Châu Âu ngay cả thời ḱ đen tối như thời Trung cổ, hay chịu họa phát xít, độc tài, chiến tranh loạn lạc ở thế kỷ 20 th́ chưa có kẻ nào đang tâm đập phá các công tŕnh văn hóa, đốt sách, hủy diệt các kiệt tác kiến trúc, mỹ thuật…Nhờ thế mà ḍng chảy văn hóa chưa ngừng nghỉ giây phút nào trên lục địa này. Có thể có giai đoạn chững lại, nhưng bị giết chết, vùi dập, đạp đổ…th́ không. Điều đó hiển hiện khắp nơi và làm nên gương mặt của Châu Âu thời hiện đại. Vừa cổ kính lăng mạn, vừa hiện đại hài ḥa.
Người ta bảo Châu Âu đang già cỗi và kém phát triển? Đừng mơ. Già v́ có bề dày lịch sử như nhiều nền văn minh sớm trên thế giới. Nhưng là một người già duyên dáng, khỏe mạnh và dễ dàng thích ứng với cái mới. Có thể từng bước đi đôi khi lỗi nhịp, nhưng chưa bao giờ họ ra khỏi nhịp bước của thời đại, chưa bao giờ họ chối từ không gian văn hóa, hơi thở của thời đại. Chính nhờ ḍng chảy không ngừng của văn hóa và sáng tạo mà tạo thành nền tảng cho phát triển. Một nền văn hóa được nuôi dưỡng bởi Tự do, Dân chủ, Nhân quyền. Nếu chối bỏ các định lượng, giá trị kiểu phương Tây đó, quê ḿnh hướng theo tiêu chí nào? Ḿnh thấy mịt mùng ở phía trước…
Nghĩ lại h́nh như chỉ có ở Trung Hoa và Việt Nam mới có sự tự sát văn hóa, giết chết sáng tạo từ cổ chí kim. Từ thời Tần Thủy Hoàng đă “đốt sách chôn nho”, Lưu Bang th́ đái vào mũ quan văn…Gần với ta nhất là “đào tận gốc, trốc tận rễ” cái đám trí thức, địa chủ giàu có; rồi thời cách mạng văn hóa trí thức bị tù đày, tống về nông thôn để tẩy năo đó thôi? Chả đâu phá bỏ đền đài, miếu mạo, chùa chiền, các di sản “phong kiến”…như thế.
Chả đâu bắt trí thức là loại người cần “tẩy rửa” tri kiến và ư tưởng sáng tạo của họ như vậy…Ḍng chảy văn hóa bắt nguồn từ thủa khai thiên lập quốc đă bị nhập vào ḍng chảy cuồn cuộn của tư tưởng Khổng Tử giả dối, trái tự nhiên, lại c̣n bị vùi dập, cắt đứt, phỉ báng, nhổ bỏ…như vậy th́ c̣n nền tảng nào dành cho sự phát triển? Nh́n lại đất nước và cuộc sống quanh ḿnh, không thấy đâu ḍng nước mát lành của văn hóa nhân văn tưới tẩm tâm hồn con người. Bảo sao tŕ trệ? Bảo sao cái ác không lên ngôi? Bảo sao người với người chỉ c̣n thù hận, lừa lọc, dối trá, tàn nhẫn, bạo lực? Bảo sao nhiều kẻ giết người dễ như ngắt cọng rau và tràn lan với số lượng đáng kinh hăi?
Đi suốt 4000 năm, giờ này Việt Nam sẽ tiếp tục về đâu? Sẽ đứng ở đâu cùng nhân loại?
Không lẽ Việt Nam đi măi chẳng về đâu?
Buudoan
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
VIỆT NAM ĐI MĂI VỀ ĐÂU?
