Vì sao lại gọi là tháng Giêng?

[Romano]

Người Việt thường gọi tháng 1 Âm lịch là tháng Giêng thay vì chỉ gọi bằng số như những tháng khác, vì sao lại gọi là tháng Giêng?
Tên gọi các tháng Âm lịch có một điều đặc biệt, đó là tháng đầu và cuối năm đều có tên gọi riêng bên cạnh số thứ tự thông thường. Cụ thể, tháng 1 thường được gọi là tháng Giêng, còn tháng 12 thường được gọi là tháng Chạp. Chữ "giêng" trong tháng Giêng khiến nhiều người thắc mắc, không biết nghĩa của nó là gì.

Vì sao lại gọi là tháng Giêng?
Theo chia sẻ của Giáo sư Kiều Thu Hoạch (nghiên cứu viên cao cấp của Viện Nghiên cứu Văn hoá dân gian) trên Dân Việt, xét về ngữ âm lịch sử, chữ "giêng" bắt nguồn từ chữ "chính" trong tiếng Hán.

Từ xưa, người Trung Quốc đã gọi tháng 1 Âm lịch là Chính nguyệt. Chữ "chính" từ tiếng Hán chuyển sang chữ Nôm có vần "iêng" nên người Việt gọi tháng 1 Âm lịch thành tháng Giêng. Ngày đầu tiên của tháng Giêng được gọi là Nguyên đán. Nguyên là thứ nhất, dùng để gọi ngày đầu tiên của năm (nguyên đán) hoặc những người đứng đầu như nguyên soái, nguyên thủ quốc gia...

Giáo sư Trần Lâm Biền - nhà nghiên cứu văn hoá Việt Nam, cũng cho rằng chữ "giêng" trong tháng Giêng bắt nguồn từ chữ "chính" trong tiếng Hán, hai chữ "tháng Giêng" ứng với từ "chính nguyệt".

"Nguyệt vừa có nghĩa là trăng vừa có nghĩa là tháng. Chính nguyệt là tháng chính, tháng đầu tiên của năm. Chính tương đồng với chiếng, qua thời gian, người ta đọc chệch âm thành giêng”, GS Biền giải thích.

Trong âm lịch, tháng Giêng không được phép nhuận. Đối với người Việt Nam, tháng Giêng được xem là tháng quan trọng nhất trong năm vì có Tết Nguyên đán, Tết Nguyên tiêu (rằm tháng Giêng). Các lễ hội lớn của năm cũng tập trung nhiều nhất ở tháng này.

Tháng Giêng mở đầu cho năm nên ai cũng có tâm niệm hướng về những điều tốt đẹp, mong cầu năm mới bình an, may mắn, kiêng kỵ những điều xấu. Chính vì vậy, vào ngày đầu năm mới, nhiều gia đình đi lễ chùa để cầu sức khoẻ, cầu tài cầu lộc, cầu công danh sự nghiệp...

Để chào đón tháng Giêng, đặc biệt là ngày Nguyên đán, mỗi gia đình đều chuẩn bị rất kỹ, dọn dẹp, trang trí nhà cửa, trưng đào, quất, những cây mai vàng rực rỡ hay các loại hoa xuân khác. Trong dịp này, từ người lớn tới trẻ nhỏ cũng đều cư xử nhẹ nhàng, vui vẻ, không làm điều xấu để tránh dông cả năm.

Trong tháng Giêng, mọi người cũng cố gắng cẩn thận để không làm rơi vỡ đồ đạc, vì sự đổ vỡ luôn mang hàm ý xui xẻo, đen đủi; kiêng cãi vã, đánh mắng nhau. Đặc biệt về mặt tài chính, mọi người thường kiêng vay tiền và trả tiền trong tháng Giêng, nhất là trước rằm vì muốn tránh sự thất thoát tiền bạc hay nợ nần trong dịp đầu năm.

Các hoạt động trong tháng Giêng
- Đi chùa đầu năm: Đây là một trong những tục lệ truyền thống của người Việt Nam. Mọi người đi chùa để lễ Phật, cầu một năm mới an lành, thuận lợi, đồng thời vãn cảnh và hòa mình vào không khí lễ hội mùa xuân.

- Chúc Tết, du xuân: Tết Nguyên đán là dịp hội ngộ, gặp gỡ người thân, bạn bè, mọi người thường đến thăm nhau, trao những lời chúc tốt đẹp nhất và cùng nhau du xuân. Nhiều người mua túi muối, gạo, bật lửa... đựng trong túi vải đỏ để cầu may mắn, tiền tài, sức khoẻ.

- Mua vàng trong ngày vía Thần Tài: Nhiều người mua vàng vào ngày vía Thần tài mùng 10 tháng Giêng để cầu may mắn và tài lộc, vì rằng vàng là biểu tượng của sự giàu sang, phú quý; mua vàng ngày này được cho là cách để xin thần Tài phù hộ, ban cho một năm ăn nên làm ra.

- Cúng rằm tháng Giêng: Nhiều lễ hội dân gian được tổ chức trong ngày này. Đây cũng là ngày người dân thường họp họ, cùng nhau vui bên mâm cỗ sau lễ cúng trọng thể.