Lá phiếu bầu trong năm 2024 và tương lai nền chính trị trên toàn cầu

[trungthuc]

Diện mạo của thế giới 2024 sẽ thay đổi ra sao trước một loạt các cuộc bầu cử quan trọng sắp xảy ra ở các quốc gia?

Trong năm 2024 này, có hai tỷ công dân của hành tinh sẽ đi bỏ phiếu trong hàng trăm cuộc bầu cử Tổng thống, Quốc hội của nhiều quốc gia khắp 5 châu. Trong số này có 40 cuộc bầu cử quan trọng sẽ diển ra ở Nga, Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu… mà kết quả sẽ có ảnh hưởng lớn đến cả khu vực và thế giới. Nếu như ở các chế độ độc tài người ta dễ dàng biết được kết quả bầu cử trước nhiều tháng trời thì ở các thể chế tự do dân chủ, cuộc bầu cử là một sự lựa chọn khó khăn cho tương lai của đất nước, đôi khi đó là một sự lựa chọn có tính cách sinh tử.

Nước Nga sẽ đi bầu Tổng thống vào ngày 15-17 tháng Ba năm 2024. Nhưng ngay từ lúc này, ai cũng đã biết Vladimir Putin, tên độc tài, và là tội phạm chiến tranh, sẽ tiếp tục ở tại vị, đảm nhiệm thêm một nhiệm kỳ Tổng thống nước Nga trong sáu năm, nghĩa là ông ta sẽ tiếp tục cầm quyền cho đến năm 2030, thậm chí kéo đến năm 2036.

Các chính trị gia đối lập, hoặc đã bị thủ tiêu, hoặc đang ngồi tù nên sẽ không có ai sẽ ra tranh cử để cạnh tranh với Putin. Chính thể chuyên chế của nước Nga sẽ không có thay đổi nào sau cuộc bầu cử, nếu như không có một biến cố động trời nào đó mà chưa có ai hình dung ra được, sẽ buộc ông Vladimir Putin phải từ bỏ quyền lực. Vì vậy, cuộc bầu cử Tổng thống ở Nga với ông Putin là vai diễn duy nhất hầu như sẽ không gây được sự chú ý của thế giới bên ngoài.

Đài Loan: Chiến tranh hay Hòa bình?

Ngay đầu năm 2024, 24 triệu người dân Đài Loan sẽ đi bỏ phiếu bầu ra Tổng thống vào ngày 13 tháng Giêng và kết quả bầu cử sẽ có ảnh hưởng to lớn không chỉ đến tương lai của đảo quốc này, mối bang giao giữa hai bờ eo biển Đài Loan mà cả đến cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa Hoa Kỳ và TQ, đến nền hoà bình ổn định của cả khu vực Đông Á.

Đương kim Tổng thống Đài Loan là bà Thái Anh Văn (Tsai Ing-wen) sẽ không tái tranh cử sau hai nhiệm kỳ cầm quyền. Đảng Dân Chủ Tiến Bộ đương quyền, gọi tắt là DPP, đã giới thiệu liên danh tranh cử gồm ông Lại Thanh Đức (Lai Ching-te, William Lai) và bà Tiêu Mỹ Cầm (Hsiao Bi-khim).

Ông Lại đang là phó Tổng thống của bà Thái, từng là Thủ tướng Đài Loan, còn bà Tiêu mới tháng trước là Đại diện Đài Loan tại thủ đô Washington, thực chất là đại sứ Đài Loan tại Hoa Kỳ. Liên danh Lại-Tiêu sẽ tiếp tục áp dụng chính sách và đường lối của đảng DPP là bảo vệ nền chủ quyền của đảo quốc, dựa vào sự hỗ trợ của Hoa Kỳ và phương Tây. Tuy chủ trương sẽ không tuyên bố Đài Loan là một quốc gia độc lập, nhưng DPP sẽ tiếp tục nỗ lực duy trì hiện trạng của eo biển, gia tăng năng lực về quốc phòng để tự vệ trước mối đe dọa sử dụng vũ lực để thâu tóm của Bắc Kinh và ĐCSTQ.

Ứng cử viên Tổng thống Đài Loan ông Lại Thanh Đức (Ảnh: Annabelle Chih/Getty Images)

Quốc Dân Đảng (Kuomintang), gọi tắt là KMT, đưa ra liên danh gồm ông Hầu Hữu Nghĩa (Hou You-yih), cựu Thị trưởng Tân Đài Bắc, và ông Triệu Thiểu Khang (Jaw Shaw-kong), một ông trùm giới truyền thông thân Bắc Kinh. Từ Hoa Lục chạy ra Đài Loan năm 1949, KMT đại diện cho tầng lớp thượng lưu có gốc gác từ Hoa Lục và các nhân vật kinh doanh Đài Loan muốn có giao dịch kinh tế mật thiết với thị trường TQ. Về chính trị, KMT cam kết sẽ bảo vệ Đài Loan nhưng sẽ thông qua các cuộc đàm phán, đồng thuận và thỏa hiệp với Bắc Kinh. KMT phản đối chủ trương tăng cường năng lực tự vệ của Đài Loan vì lo ngại điều đó sẽ kích thích một cuộc xung đột nóng ở eo biển này.

Đảng Nhân dân Đài Loan, gọi tắt là TPP, mới được thành lập, cử ông Kha Văn Triết (Ko Wen-ji), cựu đô trưởng Đài Bắc và nữ dân biểu Ngô Hân Doanh (Wu Hsin-ying), một nhân vật kinh doanh có liên hệ làm ăn mật thiết với Hoa Lục. Đảng TPP tự xưng là "lực lượng thứ ba", có quan điểm dân túy, phản đối tình trạng tham nhũng và lạm quyền trong hàng ngũ giới chức cao cấp của đảng KMT đối lập, đồng thời không tán thành chủ trương cứng rắn với Bắc Kinh của đảng DPP cầm quyền. Đảng TPP cam kết sẽ hoà hoãn với Bắc Kinh nhưng sẽ không đánh mất chủ quyền và nền dân chủ của đảo quốc.

Ứng cử viên Tổng thống Đài Loan ông Kha Văn Triết (Ảnh: Annabelle Chih/Getty Images)

Liên danh Lại-Tiêu của đảng DPP bị Bắc Kinh xem là đại diện cho "thế lực ly khai phản động", thúc đẩy nền độc lập ở Đài Loan, và đe dọa cuộc bầu cử ngày 13 tháng Giêng 2024 là sự lựa chọn giữa "chiến tranh và hòa bình". Vương Tại Hy (Wang Zaixi), một cựu giới chức cao cấp của Bắc Kinh nhấn mạnh trên báo South China Morning Post ngày 25 tháng Mười Hai: "Một điều chắc chắn: Đài Loan độc lập có nghĩa là chiến tranh; nhấn mạnh Đài Loan độc lập sớm hay muộn cũng sẽ dẫn đến chiến tranh".

Giới phân tích gia cho rằng, bầu cử Đài Loan sẽ cho thấy người dân lựa chọn giữa Hoa Kỳ và TQ, hoặc tăng cường năng lực về quốc phòng để bảo vệ tự do và chủ quyền, hoặc sẽ tránh né chiến tranh bằng cách chấp nhận là một thực thể không tách rời của TQ và giảm bớt căng thẳng với Bắc Kinh thông qua mối liên kết về kinh tế. Chiến tranh xâm lược của Nga tại Ukraine đã buộc cử tri ở Đài Loan phải tính đến một tình huống tương tự. Triển vọng thống nhất với TQ theo mô hình "một quốc gia, hai chế độ" cũng làm người Đài Loan lo sợ sau khi Bắc Kinh ra tay triệt hạ nền dân chủ ở Hong Kong.

Những cuộc thăm dò ý kiến cử tri gần đây cho thấy, cuộc bầu cử là cuộc đua sát nút giữa đảng DPP cầm quyền và đảng KMT đối lập, và đảng TPP theo sau không xa. Từ khi Đài Loan thực hiện bầu cử tự do hồi năm 1996 cho đến nay, đảng DPP đã giành được bốn trong bảy nhiệm kỳ Tổng thống, nhưng trong cuộc bầu cử chính quyền địa phương năm 2022, đảng KMT đối lập đã vượt lên dẫn trước. Xem ra cử tri ở Đài Loan sẽ rất khó khăn trong việc lựa chọn ra một chính đảng để gửi gắm tương lai của đảo quốc này.

Hoa Kỳ: Nền dân chủ đang đứng trước thử thách

Cuộc bầu cử ở Mỹ sẽ có ảnh hưởng lớn nhất đến tương lai của thế giới và được theo dõi sít sao nhất sẽ diễn ra ngày 5 tháng Mười Một năm 2024 ở đây. Đến cuối tháng Mười Hai 2023, hai đảng vẫn chưa lựa chọn được ứng cử viên đại diện cho đảng mình, dù rằng dư luận có phần nghiêng về khả năng đây là cuộc tái đấu giữa hai "ông già" Joe Biden, Tổng thống thứ 46 và Donald Trump, cựu Tổng thống thứ 45.

Toà án Tối cao tiểu bang Colorado ngày 19/12 đã ra phán quyết về việc ông Donald Trump sẽ không có tên trên phiếu bầu Tổng thống sơ bộ của tiểu bang này do vi phạm khoản 3, Tu Chính Án số 14 vì đã trực tiếp kích động vụ nổi loạn tấn công Quốc Hội Hoa Kỳ vào ngày 6/1/2021. Một tuần sau, ngày 27 tháng Mười Hai, Tòa tối cao tiểu bang Michigan lại bác bỏ kháng cáo một quyết định của tòa cấp dưới, cho phép đưa tên ông Trump vào lá phiếu bầu của tiểu bang, ngược hẳn với phán quyết của Colorado. Trump sẽ kháng cáo quyết định của Colorado lên Tối Cao Pháp Viện và cuộc tranh cãi pháp lý này sẽ còn kéo dài, kết quả thế nào vẫn chưa biết chắc được.

Cuộc song đấu giữa 2 ông Trump và Biden không đơn giản là cuộc cạnh tranh giữa hai đường lối bảo thủ: (conservative) của đảng Cộng Hòa và cấp tiến (liberal) của đảng Dân Chủ như thời trước. Gần đây, dưới ảnh hưởng của Donald Trump, đảng Cộng Hoà đã chuyển dần theo hướng cực hữu, gần với chủ nghĩa phát xít, còn một bộ phận của đảng Dân Chủ chuyển theo hướng cực tả, gần với chủ nghĩa xã hội.

Văn hoá chính trị Mỹ do vậy đã bị suy thoái trầm trọng: Hai chính đảng không còn nhìn nhau như những người bất đồng chính kiến cần phải ngồi lại đối thoại, thương lượng và thoả hiệp mà như những địch thủ cần phải bị đánh bại, loại trừ bằng mọi cách. Đối lập nay đã biến thành đối kháng, đảng Cộng Hòa dường như không còn chú trọng vào việc trị quốc mà chỉ nhắm vào việc ngăn cản đường lối chính sách của đảng đang cầm quyền. Tình trạng phân cực chính trị gay gắt đã khiến cho chính trường nước Mỹ bị tê liệt và có những tác động nguy hiểm đến thế giới bên ngoài.

Sự đối lập giữa hai đảng, giữa 2 ông Biden và Trump, thể hiện rõ nhất trong các lĩnh vực đối ngoại, chính sách nhập cư và biến đổi khí hậu, bên cạnh những vấn đề nội bộ của nước Mỹ như chính sách kinh tế, vấn đề phá thai, bạo lực súng đạn và cải cách về giáo dục.

Về chính sách đối ngoại, ông Joe Biden và đảng Dân Chủ xác định liên minh Nga-TQ là "đối thủ cạnh tranh chiến lược", đang thách thức nghiêm trọng vị thế siêu cường của Mỹ và rắp tâm làm thay đổi trật tự thế giới hiện hành.

Ông Biden cho rằng, cuộc chiến tranh đang xảy ra giữa Ukraine và Nga là cuộc đối đầu giữa thể chế dân chủ và độc tài mà thế giới tự do cần phải ủng hộ cuộc tranh đấu vì chính nghĩa của người Ukraine. Để đối phó với thách thức từ Nga và TQ, chính phủ Hoa Kỳ đã cố gắng củng cố các liên minh của Mỹ trên toàn thế giới, từ liên minh Mỹ-Nhật-Hàn ở Đông Á đến NATO ở châu Âu.

Trong khi đó đảng Cộng Hoà thì chuyển dần theo chủ nghĩa biệt lập, nước Mỹ trên hết và trước hết. Đảng Cộng Hòa đã quyết liệt ngăn chặn các khoản viện trợ quân sự cho các đồng minh Ukraine, Israel và Đài Loan mà chính phủ Mỹ đề nghị, dù rằng ai cũng biết, mất đi nguồn viện trợ quân sự của Mỹ, Ukraine cầm chắc sự thất bại trước quân xâm lược Nga và nền dân chủ Đài Loan cũng khó đứng vững trước âm mưu thôn tính của Trung Cộng.

Cuộc khủng hoảng người nhập cư ở biên giới phía Nam đang làm cho chính phủ của ông Biden và đảng Dân Chủ bị mất điểm trong mắt giới cử tri Mỹ. Số người vượt biên giới vào Mỹ đã tăng lên mức kỷ lục kể từ khi ông Biden lên nhậm chức Tổng thống. Đảng Cộng Hoà đổ lỗi cho chính sách nhập cư lỏng lẻo của chính phủ liên bang và buộc chính phủ phải giải quyết tình trạng mất an ninh ở biên giới nếu muốn kế hoạch viện trợ quân sự cho các đồng minh nước ngoài được họ thông qua.

Cả sáu ứng cử viên tranh chiếc vé đại diện đảng Cộng Hoà đều hứa hẹn sẽ thực thi những biện pháp chống nhập cư cứng rắn, như trục xuất những di dân không giấy tờ hợp lệ, gia tăng sự tuần tra kiểm soát biên giới, tống xuất những người vượt biên bất hợp pháp và chấm dứt việc nhập tịch tự động cho những trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Mỹ. Ứng cử viên Donald Trump thậm chí tuyên bố di dân bất hợp pháp "đang đầu độc dòng máu nước Mỹ", một tuyên ngôn sặc mùi phát xít, lấy ra từ các bài diễn văn của tên trùm Đức Quốc Xã Adolf Hitler.

Nếu đảng Cộng Hòa thắng thế, sự an toàn của người nhập cư, người châu Á, châu Phi và Nam Mỹ, sẽ bị đe dọa do quan điểm "thượng tôn da trắng" này. Chính sách tiếp nhận người tỵ nạn, bảo lãnh thân nhân từ nước ngoài đến Mỹ cũng sẽ bị hạn chế gắt gao.

Ông Biden tin rằng, hoạt động của con người là nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng biến đổi khí hậu, và khí hậu biến đổi làm cho thời tiết trở nên khắc nghiệt hơn. Để làm giảm đi tiến trình biến đổi khí hậu, chính phủ Hoa Kỳ vừa dựa vào thế lực thị trường vừa ban hành những chính sách kiểm soát, như thiết lập hệ thống giảm thuế cho việc sử dụng năng lượng sạch, trợ cấp cho xe hơi chạy điện và các kỹ thuật thân thiện với môi trường.

Ông Trump thì cho rằng, hoạt động của con người chỉ là một trong các nguyên nhân làm biến đổi khí hậu và ông không tin khí hậu biến đổi làm cho thời tiết trở nên khắc nghiệt hơn. Không dựa vào chính sách kiểm soát mà cứ để cho thị trường quyết định, ông cam kết sẽ huỷ bỏ các chương trình trợ giá mua xe điện, giảm thuế cho năng lượng sạch. Ngược với ông Biden, ông Trump chủ trương khuyến khích khai thác và sử dụng nhiên liệu hóa thạch như dầu mỏ, than đá.

Tất cả các ứng cử viên Dân Chủ và Cộng Hoà đều thể hiện lập trường chống TQ mạnh mẽ. Nhưng cả sáu ứng cử viên Cộng Hoà đều không đưa ra được một chương trình hành động nào rõ ràng để đối phó với ảnh hưởng của Bắc Kinh trong khi chính phủ của ông Biden thực hiện chính sách vừa hợp tác vừa kiềm chế TQ trên hầu hết các lĩnh vực, từ quân sự đến giao dịch thương mại và trao đổi bàn giao kỹ thuật mới.

Về lý thuyết, chính phủ của ông Biden đã có thành tích nổi bật trong công cuộc phục hồi kinh tế Mỹ sau đại dịch COVID-19; mức tăng trưởng GDP có quý đạt đến 5%/năm, nạn thất nghiệp giảm, lương căn bản tăng mạnh, lạm phát được kiềm chế, sản xuất kỹ nghệ được đẩy mạnh và thị trường chứng khoán ổn định tốt. Nhưng phần lớn người Mỹ cũng không tin vào thành quả của Bidenomics.

Cả 2 ông Biden và Trump đều tố cáo nhau đã phản bội nền tự do dân chủ: Trump lên án Biden và đảng Dân chủ "vũ khí hoá" ngành Tư Pháp để tiến hành các vụ điều tra, truy tố ông ta vì lý do chính trị, trong khi Biden tố cáo Trump và đảng Cộng hòa cổ xúy bạo lực, phá hoại niềm tin của người Mỹ vào các định chế dân chủ của đất nước như Hiến pháp, hệ thống công quyền, hệ thống Tư Pháp.

Còn gần một năm nữa mới đến ngày bỏ phiếu nhưng nhìn chung cử tri Mỹ không mấy gì hứng thú với cuộc đua về chính trị của đất nước. Các cuộc thăm dò dư luận cho biết chỉ khoảng 53% cử tri sẽ đi bầu; phần lớn giới trẻ sẽ không đi bầu vì không thấy tiếng nói của họ được phản ánh trong chương trình hành động của các ứng cử viên. Thăm dò dư luận mới nhất của Times/Sienna, thực hiện ngày 10-14 và công bố ngày 19/12/2023 có ghi nhận, nếu cuộc bầu cử được tổ chức vào hôm nay thì trong số cử tri đã ghi danh đi bầu sẽ có 46% bỏ phiếu cho ông Trump, 44% bỏ phiếu cho ông Biden.

EU: Tả hay Hữu?

Cuộc bầu cử vào tháng Mười Một năm 2024 ở Mỹ như vậy sẽ có ý nghĩa quan trọng đối với nền dân chủ lâu đời của cường quốc số một thế giới. Cũng nên lưu ý một xu hướng toàn cầu, trong đó các đảng chính trị cánh hữu với chủ trương "biệt lập" khi đặt lợi ích của quốc gia lên trên các trách nhiệm toàn cầu, trên các mối bang giao đồng minh và lập trường chống người nhập cư, đang thắng thế ở rất nhiều quốc gia khác chứ không chỉ ở Hoa Kỳ này. Tại châu Âu, một thành trì vững chắc của thể chế tự do dân chủ, các đảng chính trị thuộc cánh hữu đã thắng thế ở Ý, Ba Lan, Hoà Lan, Phần Lan và Thụy Điển sau khi củng cố vị trí quyền lực ở Hungary, Thổ Nhĩ Kỳ.

EU cũng sẽ chứng kiến những sự thay đổi quan trọng từ cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu từ ngày 6 đến ngày 9 tháng Sáu năm 2023 (Ảnh: Thierry Monasse/Getty Images)

Trong năm 2024, dự báo cánh hữu sẽ tiếp tục giành được thế thượng phong trong các cuộc bầu cử Nghị viện Châu Âu (European Parliament) từ ngày 6 đến ngày 9 tháng Sáu năm 2024, bầu cử ở Bồ Đào Nha ngày 10 tháng Ba, ở Bỉ ngày 9 tháng Sáu… Cử tri của 27 nước thành viên thuộc Liên minh châu Âu sẽ đi bỏ phiếu bầu ra nghị viện gồm 720 nghị sĩ, cuộc bầu cử dân chủ trực tiếp duy nhất bao trùm toàn khối EU.

Nghị viện châu Âu sẽ chọn ra Ủy ban Châu Âu (European Commission) tức là nhánh hành pháp của liên minh lớn nhất hành tinh. Bà Ursula von der Leyen, người Đức, đương kim Chủ tịch EC, sẽ tái tranh cử một nhiệm kỳ nữa, nhưng cho dù thắng cử thì chưa chắc bà Leyen còn giữ được chức vụ trong một bộ máy điều hành EU chắc chắn sẽ phải được sắp xếp lại.

Trọng tâm tranh cãi về chính trị trong cuộc bầu cử của Liên minh châu Âu (EU) là sự đối lập giữa quan điểm tự do (liberal) hiện hành với đường lối bảo thủ (conservative) và khuynh hữu (far-right). Các đảng chính trị cánh hữu có đường lối chống người nhập cư, hoài nghi về sự hiệu quả của cơ chế Liên minh châu Âu, hoài nghi về tương lai của khối này (euroskeptic) và muốn tách ra khỏi khối như nước Anh đã làm cách đây mấy năm.

Lá phiếu của cuộc bầu cử Mỹ và lá phiếu của các cuộc bầu cử ở châu Âu sẽ có ảnh hưởng mạnh đến cục diện cuộc chiến giữa Ukraine-Nga (Ảnh: Vitalii Nosach/Global Images Ukraine via Getty Images)

Lập luận chính của nhóm chính trị cực hữu là EU, với tư cách một liên minh, đã đi quá xa rời thực tế cuộc sống hằng ngày của người dân ở châu lục này và trở thành một guồng máy quan liêu, vô cảm.

Kinh tế bị đình đốn sau thời đại dịch COVID, đời sống người dân còn khó khăn, sự căng thẳng với nước Nga của Vladimir Putin và làn sóng người nhập cư ồ ạt từ Bắc Phi và Trung Đông đang gây ra một cuộc khủng hoảng toàn diện về kinh tế xã hội trên toàn châu Âu và làm cho các đảng trung hữu, trung tả cầm quyền hiện nay bị mất uy tín trầm trọng trong giới cử tri của châu lục. Yêu cầu thay đổi đang nóng lên từng ngày trước cuộc bầu cử mà giới quan sát viên đều tin rằng, sẽ định hình lại cơ cấu và tương lai của EU.

Tuy ở châu Âu, sự thắng lợi của cánh hữu sẽ không gây ra chấn động dữ dội như thắng lợi của đảng Cộng hòa ở Mỹ nhưng sẽ dẫn đến nhiều sự thay đổi lớn trong chính sách của EU, từ nguồn viện trợ cho cuộc kháng chiến chống Nga ở Ukraine đến việc điều chỉnh lại chính sách về thuế khoá, về phúc lợi xã hội cho đến các chính sách về di dân, nhập cư, siết chặt an ninh biên giới bên trong và bên ngoài khối EU. Ủng hộ Ukraine chẳng hạn, có thời được sự đồng thuận mạnh mẽ trong toàn EU 27 quốc gia, nay bắt đầu có dấu hiệu suy giảm và rạn nứt.

Những biến động to lớn trong vài năm gần đây, từ cuộc chiến tranh giữa Nga-Ukraine, xung đột giữa Hamas-Israel đến khủng hoảng về khí hậu và suy thoái kinh tế đã làm cho giới cử tri bị thất vọng với các chính sách tự do, với toàn cầu hoá kinh tế, với sự cởi mở về văn hóa xã hội và điều đó sẽ quyết định sự lựa chọn của cử tri trong các cuộc bầu cử trong năm 2024 này.

Không khó để có thể đưa ra dự báo về các xu hướng bảo thủ, biệt lập sẽ thắng thế, dẫn tới các chính sách đề cao quyền lợi quốc gia, kiểu như "nước Mỹ trước hết" (American First). Thế giới cần nên thích nghi với môi trường về chính trị mới đó.