Nhiều ngày tôi thường nghĩ và nhớ về ngoại. Ngoại lấy chồng sớm, đẻ ra mười mấy người con. Sau khi chồng qua đời ở tuổi ngoài 40, ngoại đă ở vậy nuôi con, sống một ḿnh đến khi rời bỏ cơi tạm ở tuổi ngoài 80.
Ngoại có hai người con gái đi Sài G̣n sống và lập nghiệp từ trẻ. Một d́ lầm lỡ, sinh ra đứa con trai rồi mang về để ngoại nuôi. Một d́ v́ mâu thuẫn tài sản với d́ Hai nên không về, bỏ đi biền biệt đến hôm nay. Ngoại cũng có một đứa con trai, vượt biên sang Đức rồi biệt tích, măi đến khi gần 50 quay về t́m ngoại để ngoại đưa đi hỏi vợ, cưới xong rồi đưa lại sang Đức; cậu từng có 2 người con trai nhưng tôi đến giờ cũng không biết mặt họ, và cũng không biết con của hai người d́ Tư, Năm...
Rồi ngoại cũng có những đứa con trai luôn ḍm ngó miếng đất vườn ngoại đang ở; họ liên tục gây xung đột v́ chuyện ấy dù ngoại đă chia đất ở và 4 công đất ruộng cho mỗi con trai, 3 công đất cho mỗi người con gái.
Đến giờ, nửa đời người đi qua, tôi thấy thương hơn v́ sự bất hạnh của ngoại, như người ta thường bảo là không có hào con - không có phước được sự hiếu thảo của con cái. Nhưng những khi ở bên ngoại, tôi chưa bao giờ nghe ngoại than văn, hay nói đến hai chữ “hy sinh”.
Người cậu lớn nhất ở Sài G̣n được thừa kế toàn bộ mảnh vườn ngoại đang ở nhưng ông dành tiền của ḿnh mua mảnh đất to ở B́nh Phước, lên đó trồng cây vui thú điền viên v́... ngán cảnh sống Sài G̣n, con cái không thuận thảo; trong khi ngoại già yếu ở một ḿnh đến khi ngoại qua đời, ông về tiếp nhận gia sản... Vài người con gây nợ, ngoại phải cắt đất bán đi cho con trả nợ.
Đến giờ, nửa đời người đi qua, tôi thấy thương hơn v́ sự bất hạnh của ngoại, như người ta thường bảo là không có hào con - không có phước được sự hiếu thảo của con cái. Nhưng những khi ở bên ngoại, tôi chưa bao giờ nghe ngoại than văn, hay nói đến hai chữ “hy sinh”. Ngoại chỉ thường khuyên tôi ráng học, có nghề nghiệp lương thiện để mưu sinh. Có lần tôi hỏi, sao ngoại không đi thêm bước nữa v́ có rất nhiều người quư mến ngoại, theo lời kể của d́ Hai - ngoại nói: Con đông, ngoại sợ người ta về không thương nổi con ḿnh, con ḿnh sẽ khổ! Tôi cũng không quên ḍng chữ viết bằng phấn trắng trên cánh cửa cây trong pḥng ngoại: Tích cốc pḥng cơ, dưỡng nhi đăi lăo!
Ngoại là con một điền chủ, là một cô giáo, biết cả chữ Nôm.
Với gia cảnh của bản thân, tôi thấm thía tấm ḷng và cuộc đời của ngoại. Có người muốn tháo chạy khỏi sự vất vả của đời sống hôn nhân, xem gia đ́nh là gánh nặng làm cho đời ḿnh bất hạnh... họ xem người trong nhà là sự tŕ níu, hủy hoại giấc mơ hạnh phúc và phong lưu của ḿnh...
Ở đời này, dù trong giềng mối thiết thân, cũng đều là sự gặp gỡ lại nhau trong ḍng nhân duyên quả, ân đền oán trả theo cơi thế. Thế nên, có nhiều oán trái, hiềm hận bên cạnh những thương yêu, đỡ nâng diễm phúc.
Mỗi người đều có những nhân duyên quả riêng của ḿnh. Đôi khi, trong khi thực thi những “vai diễn đời của ḿnh”, chúng ta vin vào hai chữ “hy sinh” để làm khổ đau thêm cho ḿnh và cho người. Phật dạy, hăy vượt lên sự luyến ái - với những đ̣i hỏi qua lại vị kỷ, hăy xem người thiết thân với ḿnh là một ruộng phước để gieo mầm thiện lên đó, nâng đỡ chúng sanh khác, và thực ra là để dưỡng nuôi cho hạt giống thiện của chính ḿnh. Như vậy, người ta sẽ không thấy ḿnh khổ đau, bất hạnh với t́nh thương từ ái - t́nh thương b́nh đẳng, không an cứ trên bất cứ lư lẽ nào.
Nguyện mong tất cả chúng ta, người nam hay người nữ đều hạnh phúc và b́nh an với vị thế và hoàn cảnh của chính ḿnh, không thấy ḿnh đang phải hy sinh, hay chí ít là thấy ḿnh hạnh phúc với sự hy sinh của bản thân.